13
İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN
DİVERSİFİKASİYA
3.1. İqtisadiyyatın və ixracatın diversifikasiyası ilə əlaqəli qanunvericilik
1990-cı illərin sonlarından 2010-cu ilədək Azərbaycanda iqtisadiyyatın və ixracatın şaxələnməsinə
təsir göstərə biləcək 20-dən artıq qanun qəbul edilib. Bunların arasında kiçik sahibkarlığa dövlət köməyi;
maliyyə-sənaye qrupları; xüsusi iqtisadi zonaların yaradılması və kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına
müddətli vergi güzəştlərinin verilməsi haqqında qanunları xüsusi qeyd etmək gərəkdir. Bu qanunlar ümumi
iqtisadi səviyyədə iqtisadi şaxələnmənin təməlini yaratmaq üçün önəmli sayıla bilər. Bundan başqa,
həmin dövrdə sektorial əhəmiyyətə malik qanunlar qabul edilib ki, bunların sırasında energetika; rabitə;
turizm; toxumçuluq; taxıl; pambıqçılıq; üzümçülük və şərabçılıq; çayçılıq; damazlıq heyvandarlıq və arıçılıq
haqqında qanunları aid etmək olar.
Bununla belə, beynəlxalq və yerli ekspertlərin çoxsaylı təkliflərinə baxmayaraq, Azərbaycanda neft
gəlirlərinin toplandığı ARDNF və onun idarə edilməsi ilə bağlı qanunvericilik qəbul edilməyib.
Həmçinin ARDNF və fonun büdcəsi üzrə qərarlar Prezident səviyyəsində qəbul edilir və bu prosesdə
parlamentin rolu yoxdur.
Bundan başqa, 2004-cü ildən müzakirəsi getsə də, ölkədə hələ də rəqabət haqqında məcəllə qəbul
edilməyib.
3.2. İqtisadi diversifikasiyaya yönəlik strategiya və proqramlar
2000-2010-cu illər ərzində Azərbaycan hökuməti qeyri-neft sektorunun və regionların inkişafı, yoxsulluğun
azaldılması ilə əlaqəli bu proqramları qəbul edib:
1) Ərzaq təhlükəsizliyi Proqramının
12
əsas məqsədi kimi yerli kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının
artırılması və ölkədə ərzaq bolluğunun yaradılması göstərilir. Burada bütövlükdə aqrar sektorun inkişaf
etdirilməsi nəzərdə tutulur və bunun üçün əsas tədbirlər kimi kənd təsərrüfatı istehsalı üzrə ixtisaslaşmış
özəl subyektlərin dəstəklənməsi, fermer birliklərinin yaradılması, özəl fermer təsərrüfatlarının inkişafı üçün
suvarma işlərinin aparılmasına subsidiyaların ayrılması, yerli ərzaq məhsullarının istehsalının, emalının və
marketinqinin inkişafına nail olunması nəzərdə tutulur.
2) 2002-2006-cı illərdə aqrar bölmənin inkişafına dair Proqramın
13
əsas məqsədi kimi aqrar sektorun inkişaf
etdirilməsi, torpaqların münbitliyinin artırılması, rəqabətqabiliyyətli məhsul istehsalının təmin edilməsi
və istehsalçıların ixrac fəaliyyətinin stimullaşdırılması, emal və yeyinti sənayesinin xammala və əhalinin
12
Azərbaycan prezidentinin 2 mart 2001-ci il 640 saylı sərəncamı ilə təsdiqlənib
13
Nazirlər Kabinetinin 2002-ci il 17 oktyabr tarixli 219s nömrəli Sərəncamı ilə təsdiqlənib
3. İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN
DİVERSİFİKASİYASI SİYASƏTİ
14
İQTİSADİYYATIN VƏ İXRACIN
DİVERSİFİKASİYA
ərzaq məhsullarına tələbatının yerli mənbələr hesabına ödənilməsinin təmin olunması müəyyənləşdirilib.
Bu proqramda da bütövlükdə kənd təsərrüfatı sektorunun inkişafı hədəf kimi qarşıya qoyulub. Bunun
üçün daxili bazarın qorunması, müasir tipli infrastrukturun və ixracın stimullaşdırılması mexanizminin
yaradılması, iqtisadi subyektlər üçün bərabər şəraitin təmin edilməsi, yeni texnologiyalardan istifadənin
stimullaşdırılması nəzərdə tutulurdu. Bundan başqa, aqrar sahədə kredit resurslarına olan ehtiyacların
ödənilməsi və həmin resurslardan səmərəli istifadənin təmin edilməsi məqsədi ilə sahibkarların maliyyə
maraqlarının birləşdirilməsi, kredit ittifaqlarının yaradılması, aqrar sektorun ixracyönümlü sahələrində
güzəşt və sığorta sisteminin möhkəmləndirilməsi də əsas hədəflərdən idi.
3) 2003-2012-ci illər üzrə informasiya və kommunikasiya texnologiyalarına dair Milli Strategiyanın
14
başlıca məqsədi
kimi informasiya və kommunikasiya texnologiyalarından geniş istifadə etməklə ölkənin demokratik
inkişafının və informasiya cəmiyyətinə keçidin təmin edilməsi göstərilir. Bundan əlavə, sənəddə ölkənin
iqtisadi, sosial və intellektual potensialının möhkəmləndirilməsi, informasiya və biliklərə əsaslanan
rəqabətədavamlı iqtisadiyyatın qurulması, telekommunikasiya infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi,
elektron iqtisadiyyatın formalaşdırılması əsas vəzifələr kimi qeyd olunub. Buradakı iqtisadiyyatın
diversifikasiyasına töhfə verə biləcək fəaliyyətlər sırasına isə İKT-nin iqtisadiyyatda, o cümlədən özəl
sektorda geniş tətbiq olunmasının, İKT sənayesinin inkişaf etdirilməsi və bu sahədəki məhsul və xidmətlərin
istehsalının və ixracatının stimullaşdırılması istiqamətlərini aid etmək olar.
4) 2003-2005-ci illər üçün Azərbaycanda yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə Dövlət Proqramında
15
regionların inkişafı və qeyri-neft sektorunun 3 sahəsi prioritet hesab edilmişdi: a) Kənd təsərrüfatı üzrə
vergi tətilləri və ya güzəştli vergilərin təmin olunması vasitəsilə sahibkarlığın təşviq olunması, regionlarda bank və
kredit birlikləri, mikrokredit institutları tərəfindən təmin olunan maliyyə xidmətlərinin genişləndirilməsi, torpaqların
müdafiəsinin və keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması; b) Turizmlə bağlı əsas istiqamət olaraq
dövlətin maliyyə
resursları və özəl sektorun cəlb edilməsi ilə bu sahədə dövlət siyasətinin səmərəli şəkildə əlaqələndirilməsi;
c) Energetika sektorunun inkişafı üzrə enerji istehsalının genişləndirilməsi və alternativ enerji sisteminin
inkişafı.
5) 2002-2005-ci illərdə kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı Dövlət Proqramında
16
bütövlükdə iqtisadiyyatın
diversifikasiyasına yönəlik 3 prioriteti görmək olar: a) Yeni texnologiyaların tətbiqi üzrə pilot investisiya
layihələrinin hazırlanması və həyata keçirilməsi vasitəsilə kimya sənayesinin dəstəklənməsi; b) Kiçik
və orta müəssisələrin istehsalının genişləndirilməsi vasitəsilə ixracın stimullaşdırılması; c) Bölgələrdə
aqroservislərin və maliyyə-kredit strukturları şəbəkəsinin genişləndirilməsi, sənətkarlığın inkişafı sayəsində
regional inkişafın dəstəklənməsi.
6) 2002-2005-ci illərdə turizmin inkişafına dair Dövlət Proqramında
17
əsas məqsəd kimi qeyri-neft sektorunun
mühüm sahələrindən biri olaraq turizmin inkişafı, ölkənin turizm resurslarından səmərəli istifadənin təmin
olunması müəyyən edilmişdir. Proqram çərçivəsində turizm sektorunda kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı;
(b) rəqabətədavamlı turizm bazarının yaradılması; turizm infrastrukturunun inkişafı və xarici investorların
turizm sahəsinə cəlb edilməsi; (c) turistlərin gediş-gəlişi zamanı gərək olan viza, gömrük və s. qaydaların
təkmilləşdirilməsi.
7) Regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2004-2008-ci illər) iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin
inkişafı, həmçinin sosial və kommunal infrastrukturun yenidən qurulması əsasında regionlar arasında
tarazlı inkişafın təmin edilməsini qarşıya əsas məqsəd kimi qoymuşdu. Regional inkişafda iqtisadiyyatın
14
Prezidentin 17 fevral 2003-cü il 1146 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiqlənib
15
Prezidentin 20 fevral 2003-cü ildə imzalanan fərmanı ilə təsdiqlənib
16
Prezidentin 17 avqust 2002-ci il tarixli fərmanı ilə təsdiqlənib
17
Prezidentin 2002-ci il 27 avqust 1029 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiqlənib