İsa Həbibbəyli akademik Şahlar Əsgərov professor Oruc İbrahimoğlu Türksevər
FEVRAL. 2012. № 12 www.uluturk.info
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
22 FEVRAL. 2012. № 12 www.uluturk.info Şiə dinində məzdəki inancları mək üzrə imişlər. Düşmənlər Xəlifənin evinə gəliblərmiş. Bu zaman sadiq xidmətçi özünü itir- mir, öz ağasını torbaya qoyub çiyninə atır və sak- itcə şəhərdən çıxır. Düşmənlər ondan torbada nə olduğunu soruşurlar, o isə cavab verir ki, tor- badakı Əlidir. Onlar bunu zarafat sanıb gülür və Salmanı buraxırlar. Bu rəvayətin həqiqətə nə qədər uyğun olduğunu bilməsəm də, şiələrin buna böyük əhəmiyyət verməsindən duyulur ki, Salman Əlinin ən yaxın dostu imiş və ona təsir edə bilirmiş. Məlum məsələdir ki, Salman bu təsirdən İranın xeyrinə istifadə etməyə çalışıb. Parsi Mobedin oğlu, Dehkan ailəsindən çıxmış bu şəxs İran ənənələrinin qoruyucusu və davamçısı idi, İran qanunlarına bağlı idi və o Peyğəmbərin yaratdığı hakimiyyətin xalqçı mənşəyinə çətinliklə uyğunlaşırdı. Çox mümkündür ki, o, Məhəmmədin əmisi oğlu, həm də kürəkəni olan və iranlı düşüncəsi ilə onun əvəzsiz varisi sayılan Əlini İran taxtına gətirmək üçün plan qurmuş və bu mövzuda ölkəsinin ağıllı adamları ilə məsləhətləşmişdir. Belə deyilsə, geniş fəaliyyətdə olmayan və o vaxta qədər İranda heç tanınmayan Əlinin bu ərazidə çoxlu tərəfdarı yaranmasını və onun öz düşmənləri ilə döyüşlərini İran səhnəsinə keçirmək istəyini nə ilə izah etmək olar? Bundan başqa, məlumdur ki, Əli oğlanlarından birini – Hüseyni Yezdəgird Şahrabanunun ərəblərə əsir düşmüş qızlarından biri ilə evləndirib. Düşünmək olmazmı ki, bu siyasi izdivac
ancaq Sasani
ailəsinin hüquqlarının Əli ailəsi üzərinə keçməsi məqsədi ilə qurulub? Üstəlik də İmamlıq Əlinin böyük oğlu Hüseynə keçməkdənsə, onun Şahrabanu tərəfdən olan davamçılarına keçib (Dördüncü İmam Zeynalabdin Şahrabanunun oğludur.). Salmana aid sayılan rəvayət və hədislərin ək- səriyyəti Hüseynin tərifindən ibarət olur, elə bil onu məşhurlaşdırmaq işinə xidmət edir. Kərbəla qırğınında İmamın ətrafındakı kişilərin hamısı həlak olduqdan sonra Şiə inamına görə beni- Haşim (Əli ailəsi) bayraqdarı Şahrabanu olur. Ərinin ölümündən sonra o düşmənlər arasında ərinin cəsədini tapıb onun qanlı paltarını geymiş, başına peyğəmbərin bornosunu bağlamş (bu Beni-Haşimin simvolik mirası sayılırdı), Abbasın (Hüseynin qardaşı və bayraqdarı) bayrağını qaldırmış və simvolik vərəsə sayılan Zülcenah atına minərək düşmənlərlə əsirlik şərtlərini danışmağa getmişdir. Şərqdə bu danışığa ancaq başçı gedə bilərdi. Şahrabanu bu işi Sasanilər və Beni-Haşimin varisi olan oğlu dördüncü İmam Zeynalabdinin xəstə və zəif günlərində gör- müşdür. Onu Hüseynin qızları və Məhəmmədin nəvələri Zeynəblə Gülsüm müşaiyət etmişlər. Ərəb ailə ənənəsinə görə onların görəcəyi işi, əs- lində yad sayılan Şahrabanu fars adəti ilə həyata keçirmişdi. Amma müqəddəs hüquq bu cür rəh- bərliyi qəbul etmir və Şahrabanunun 3-cü və 4- cü İmamlar arasındakı bu qısa müddətli fəaliyyəti göstərdi ki, hər yanda İran ruhu keçmişlə indini qarışdırmağa çalışmış, ondan is- tifadə etmək istəmişdir. İlk şiələr öz dinlərinin yaranmasında Salmanın oynadığı rolu yaxşı anlayıblar. Cənab Stanislas Kiyardın çap etdiyi bir əlyazmasında məşhur İs- mailiyyə (əvvəlcə Şiəliyin bir qolu olub) başçılarından biri Rəşid-əd-Din Sinan Məhəm- məd peyğəmbərdən danışarkən deyib:
Hələ bu gün də dini məsələlərdə onun hörməti elə ucadır ki, adını yerli-yersiz rəvayət və hədis- lərlə bağlayırlar. Məsələn dindar bir qadın Salmanı yuxuda görür və Salman ona Məhəm- məd peyğəmbərin adından hədis söyləyir. Bu cür əhvalatların Rozat-i-Şohada (Şəhidlər bağı) və Fazil-i-Dərbəndi kimi ciddi əsərlərdə yazılması, onun şöhrətinə xidmət edir. Bu böyük şöhrət isə Salmanın keçmiş siyasi-dini fəaliyyətinə bir abidə kimi qəbul olunur. Digər tərəfdən, Şahrabanunun əri və Yezdə- girdin kürəkəni olan Hüseyn farslar arasında
23 FEVRAL. 2012. № 12 www.uluturk.info Əhməd bəy AĞAOĞLU böyük hörmətə malikdir; Onu İmamların ən əzizi sayırlar; onun əzablarına həsr olunmuş bir tamaşa oynanılıb, müxtəlif əsərlər yazılıb. İran- lılara görə o, İmamlığın ən bariz nümunəsi, keçmiş və müasir İran arasında əlaqə vasitəsidir. Onun şəxsiyyəti iranlıların gözündə hüquq, aşkarlıq və ləyaqətin simvolu idi və İranı işğal və qarət etmiş əvvəlki üç xəlifənin əksi sayılırdı. İndi, əvvəlcə deyilənləri və İranın Əli ailəsinə ancaq Sasanilərin tək və əsl varis kimi baxdığını nəzərə alanda Şiəliyin mənşəyini izah etmək mümkün olur. Həqiqətən də Sasanilərin tacı qədim Məzdək krallığının xüsusiyyətlərini saxlayan Beni-Haşimin başı üzərinə keçməli idi. Bu xüsusiyyətlərdən ən vacibi və bu gün şiəliyin əsasını təşkil edəni insanın ilahi təbiətdə işti- rakıdır. Bu inanc isə ortodoks islama çox ziddir. Məlumdur ki, qədim məzdəkilikdə krallıq Şatra- Verya, bu gün isə Şahrivar adlanan ilahi bir qüvvə ilə təmsil olunub. Krallar həmən Şatra- Veryanın ruh daşıyıcılarıdır və məzdəki inancına görə “onlar insanlar arasında tanrı, tanrılar arasında insanlar olublar”. Müteşerrilərin, yaxud ortodoks şiələrin gözündə imam sözünün başqa mənası yoxdur: İmam burada ilahiyyatı, yüksək şüuru təmsil edir və buna görə də dini və mənəvi cəhətdən dünyanı idarə etmək hüququ vardır. Təbiidir ki, ilk imamlar Əli və onun davamçıları olmuşlar; İran onların din sahəsindəki qərarlarını diqqətlə izləmişdir. On- ların İrandakı krallıqla bağlı hüquqlarına gəldikdə isə, bunu əldən verməmək üçün ümid- sizliklə vuruşmuş, ancaq bircə dəfə, Əl-Mamun dövründə uğur qazana bilmişlər. Bu hiyləgər Xəlifə Abbasın əcdadı və Əlinin qohumu olduğuna və İranın köməyi ilə Xilafət taxtına sahib olmuşdur. O İrana söz vermişdi ki, qızını səkkizinci İmam Rzaya ərə verəcək və onu varis təyin edəcək. Amma vədi yerinə yetirmək vaxtı çatanda razılığı pozmuş və Rzanı zəhərlətmişdir. Yenidən mübarizə başlamış və hicri tarixinin 3- cü əsrinin sonuna, Beni-Haşim ailəsinin son nü- mayəndəsi, on ikinci İmam Abul-Kasım, gələcəyin Mehdisi yoxa çıxana qədər davam et- mişdir. Onunla birgə hakimiyyətin və krallığın mövcud prinsipləri yer üzündən yoxa çıxıb. Çünki Şiə iranlının fikrincə krallıq zülm, kral isə zalım deməkdir. Elə ki, haqsızlıq həddini aşdı, qədim İran mifologi¬yasında həmişə ölkəni xilas etmiş varlıq indi Mehdi qayəsində meydana çıxır. Öz seyidlik bacarıqlarından məharətlə istifadə edən Səfəvilər taxta gələndə bütün İranda şayiə yayılmışdı ki, İsfahan yaxınlığında bir quyuda, dünyada haqq-ədaləti bərpa etmək üçün tam silahlanıb hazır olan və kömək üçün Mehdinin gəlməsini gözləyən Rüstəm, öz quyusundan çıxmışdır və vaxtın çatdığına inanır. Amma o, ümidinin boşa çıxdığını görüb dünya-nın sahib- ini gözləmək üçün öz yerinə qayıtmışdır. Lakin dünya sahibinin gəlməsinə və Rüstəmlə birgə yer üzündən zülm və haqsızlığın silinəcəyi günə qədər dindarları doğru yolla aparacaq, heç ol- masa dini qoruyacaq adamlar lazım idi. Bu adamlar isə müctəhidlər idi, onlar hər cür dini və dünyəvi hakimiyyətə malik olan imamlar qrupu tərəfindən idarə olunurdular. Ancaq onlar dindar- lara rəhbərlik edə bilər və imamlar tərəfindən idarə olunduqlarına görə dini özünəməxsus şək- ildə və tam sərbəstliklə yozmaq imkanına malik idilər. İmamların hörmətini qazanmaq üçün ide- ala, yəni İmamın özünə mümkün qədər yaxın olmaq, beləliklə ədalətdə, elmdə, bir sözlə, dini və mənəvi sahələrdə üstün olmaq lazım idi. İmam bildikdə ki, şəxs kifayət qədər mükəmməl- ləşib, onun ruhu müctəhidə keçir və onun hər hərəkəti, hər kəlməsi imamınkı sayılır. Ona xid- mət etmək İmama xidmət, etiraz isə İmama etiraz sayılır. Şiəlikdə üç körpü – imamlıq, Mehdi və müc- təhidlik Sünni üçün Allahla bəndə arasında geniş bir məkan, Şiəliyin isə əsas əlamətləridir. Məlumdur ki, yeni fikir və biliklərin meydana çıxması ilə əlaqədar bu üç körpü böyüyə, genişlənə bilər, hətta ilahiyyatla bəşəriyyət arasındakı boşluğu doldura bilər. (Qoy İran tarixini, ilkin şiəliklə şiə torpağında Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|