İsa Həbibbəyli akademik Şahlar Əsgərov professor Oruc İbrahimoğlu Türksevər
FEVRAL. 2012. № 12 www.uluturk.info
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qafqaz diasporları arasında əməkdaşlıq Zaur ƏLIYEV*
52 FEVRAL. 2012. № 12 www.uluturk.info Taleh Cəfərov 1. Bütün erməni kilsələri və erməni xalqı yaxınlaşmaqda olan 1965-ci ili “beynəlxalq matəm və dua ili” elan etməlidir. 2. Bütün erməni kilsələrində 24 aprel günü dini mərasimlər keçirilməli və şəhidlər üçün dua oxunmalıdır. 3. Şəhidlərin ruhunu yaşatmaq üçün bütün er- məni kilsələrinə təcili yanacaq lampaları qoyul- malı və hər il 24 apreldə dini anım mərasimləri təşkil olunmalıdır. 4. Aprel “soyqırımı”nı anmaq üçün istisnasız bütün erməni birlikləri və koloniyaları, erməni dərnəkləri əl-ələ verib ermənilər və erməni ol- mayanlar üçün izdihamlı mitinqlər, nümayişlər, konfranslar keçirməli və ədəbiyyat sərgiləri təşkil olunmalıdır. 5. Erməni dini icmaları, beynəlxalq təşkilat- ları, tarix, ədəbiyyat və mədəniyyət dərnəkləri və erməni mətbuatı “böyük soyqırım”da can- larını vermiş olan ermənilərin müqəddəs xatirələrini sözlə və həqiqəti canlandırıb yaşat- maq üçün tarixi dəlilləri, sənədləri, araşdır- maları, xatirələri, erməni və erməni olmayan yazarların ədəbiyyat və sənət əsərlərini yayım- lamağı vacib bir məsələ bilməlidirlər. Mərkəzi Livanda yerləşən Antilyas və yaxud da Kilikiya Patriarxı I Xorenin bəyanatı da eyni ilə I Vazgenin çağırışları ilə üst-üstə düşürdü və bir növ onun təkrarı idi. Eyni ilə I Xoren də bütün erməni xalqına səslənərək böyük aprel faciəsində bir milyondan artıq er- mənin öldürüldüyünü, insanların ermənilik ruhunu əbədiyyən yaşatmaq üçün can verdik- lərini bildirir. I Vazgendən fərqli olaraq I Xoren “böyük faciə” zamanı 1 milyon erməninin məhv edildiyini qeyd edir. Həmçinin, I Xoren 24 aprel tarixinin ermənilik üçün bir matəm günündən daha çox bir zəfər gününə çevrilməs- inə çalışır. Erməni xalqı 1965-ci ilini “birlik və
vahid erməni xalqının, vahid erməni mədəniyyətinin, tarixinin, erməni dilinin, er- məni dininin, vahid erməni kilsəsinin, vahid er- məni yurdunun olmasını arzu-istək olaraq qeyd edir. Əsas erməni hədəflərindən olan Ağrı dağının erməni yurdu olacağına inamını gizlət- mir. Görkəmli Türk tarixçisi Bilal Şimşir yazır ki, “hər iki patriarx dünya ermənilərinə Ağrı
53 FEVRAL. 2012. № 12 www.uluturk.info S on 20 ildə ilk dəfə olaraq Qafqaz siyasətində regiondakı etnik kimlik, superetnos maraqları qabardılmağa başladılıb. Giriş: Qafqaz – Xəzər və Qara dəniz arasında dağ sisteminin əmələ gətirdiyi, Avropa ilə Asiya qitəsinin sərhəddində yerləşən coğrafi rayon. Böyük Qafqaz sıra dağları bölgəni Şimali Qafqaz və Cənubi Qafqaza ayırır. Ta qədimdən Qafqaz Bizans İmperiyası, Sasanilər, Ərəb Xilafəti, Qızıl Orda, Rusiya İmperiyası və Avropa kimi qüvvələrin siyasi və mədəni toqquşmasına şahid- lik etmişdir ancaq heç biri bu əraziyə tamamilə hökm etməyə nail olmamışdır. Bölgə zəngin yer- altı xam maddə ehtiyatına sahibdir və tarixi olaraq ticarət yollarının kəsişmə nöqtəsi olmuş- dur. Tarixi İpək Yolu buradan keçmişdir. Burada da böyük kütlələrin hərəkətinə əlverişli keçid yoxdur. Beləcə Qərb və Orta Qafqazlar dik, son dərəcə kələ-kötür və keçid verməyən xü- susiyyətləri səbəbiylə Rusiyaya qarşı müqavimət göstərən Qafqazlıların son sığınacaqlarını təşkil etmişdir. Şərqi Qafqazlar isə, Daryal Keçidindən Abşeron Yarımadasına qədər uzanar. Burada yaşayan xalqlar dillərinə görə 3 qrupa bölünür: • Türk xalqları: azərbaycanlılar, qaraçaylılar, balkarlar, kumıklar, noğaylar, qumuqlar. • Hind-Avropa xalqları: ermənilər, tatlar, dağ yəhudiləri, talışlar, osetinlər və ruslar. • Qafqaz dilli xalqlar: abxazlar, adıgeylər, çərkəzlər, kabardinlər, çeçenlər, inquşlar, ləzgilər, avarlar, darginlər, laklar, gürcülər və başqları. İslam (şiəlik və sünnilik) və xristian dinləri əsas dinlərdir. Müsəvilik dininin nümayəndələri də mövcüddür. Tarixi olaraq Qafqaz atəşpərəstlik dininin mərkəzlərindən sayılır. Türk (azərbaycanlı, kumuk, noqay, qaraçay, balkar, Ahısqa Türkləri, toplam sayları 9 milyon 500 min nəfər), gürcü (sakartvelos, minqrel, svan, acara, imeret, xevsur, toplam sayları 3 milyon 700 min), çərkəz (abaza, abxaz, şapsuq, kabardin, çərkəz, adıgey, ubıx, toplam sayları 600 min), avar (andi, axvax, baqulal, botlix, qodoberi, karatin, tindal, çamalal, bejtin, ginux, qunzib, xvarşi, tsez, didoy, koysu, arçi, toplam sayları 785 min), ləzgi (aqul, arçi, budux, qırız, ləzgi, tabasaran, udin, tsaxur, xınalıq, rutul, tabasaran, toplam sayları 437 min), vaynax (çeçen, inquş, toplam sayları 1 milyon) anlamında etnosları kimi qəbul olunmaqdadır. Bu xalqların xaricdə Sovetlər Birliyinin dağıl- masından sonra miqrasiya etməsi nəticəsində on- ların icma və birlikləri yaranmışdır. Hazırda Avropa dövlətlərində 1996-cı ildən bu günə kimi məskunlaşmış 150 min çeçen, 25 min inquş, 100 mindən yuxarı gürcü, 30 min çərkəz (kabarda, çərkəz, çapsuq, abaza, abxaz, adıgey), 125 minə yaxın dağıstanlı, 180 mindən çox azərbaycanlı mühacir yaşayır. Onların çoxu Qafqazda Rusiya tərəfindən gündəmə gətirilmiş və idarəolunan etnik münaqişələrin, savaşların “sayəsində”, eləcə də ağır siyasi-sosial həyat tərzi üzündən məcburi şəkildə mühacirətə getmiş vətən- daşlardır. Qafqaz siyasətində bütün xalqları bir platfor- maya gətirmək yeni ideya deyil. Son illər gürcü siyasətçiləri bu yöndə fəallıq göstərməyə başlayıblar. Bir sıra diqqəti çəkən siyasi tədbirlər həyata keçirilib. Bu sırada - 2006-cı ildə Fransanın Strasburq şəhərində Avropa Şurası Par- lamentinin binasında "Qafqaz Xalqları Konfed-
təsis olunub (lideri Vladimir Xmelidze), 2008-ci il 21 sentyabr tarixində Tbil-
AMEA, Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitutunun “Politologiya və Siyasi sosiologiya” şöbəsinin elmi işçisi Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|