Жана тарийх1 Times doc



Yüklə 0,87 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə12/35
tarix24.12.2017
ölçüsü0,87 Mb.
#17349
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   35

 

25 


aling`an.  Bul  jerde  ja`ne  o`nermentshilik,  keme  sog`iu  menen  shug`illang`an. 

Qublada  Jana  Angliyada,  N`yu-Gempshir,  Massachutes,  Konnektikut  ha`m  Rod-

Aylendte  o`nermentshiler  ha`m  manufaktura  juda  ko`p  edi.  Baliqshiliq  penen 

shug`illang`an.  Angliya  ha`m  onin`  iyelikleri  koloniyalar  menen  monopoliyaliq, 

huquqli  sauda  jurgizilgen.  Bul  talap  paydali  bolip  tez  en  jaydi.  Koloniyalardan 

Angliyag`a  temeki,  baliq  ag`ash,  temir  ha`mde  baska  zatlar  shig`arilg`an.  Vest  –

Indiyaga nan, baliq ha`mde basqa aziq-auqatlar shig`arilg`an. 

Kapitalistik ha`m burjuaziyaliq qatnasiqlar, qul iyeleushilik  penen birge rauajlanip 

baradi. 

Kolonistler  indeetslerdi  ayausiz  qiyratkan,  otqa  jaqqan,  terilerin  sitip,  varvarliq 

etken.  Saudagerler arzanga alip,  indeetslerdi aldap, arak berip  basqa ka`umlerge  gij- 

gij bergen. 

Jana  Angliya  saudegerleri  «ushmuyeshlik  sauda»  jurgizgen,  yag`niy  jaqci  payda 

keltiretug`in  qullar  menen  sauda  etken.  Negrlerdin  ko`pshiligi  okean  arqali  o`tip 

atirg`anda 

auriudan 

o`lip 

ketken, 


bireuleri 

bolsa 


plantatsiyalarda 

auir 


ekspluatatsiyadan  o`mirden  ko`z  jumg`an.  Xojayinlari  qa`lese  negrlerdi  o`ltiriuge 

hakli  edi.  Olardi  ma`jburiy  kush  penen  jumisqa  basqan.  Jas  hayal  qullardin  xojayin 

ta`repinen  namisi  xorlag`an.  Sotsialliq  qarama  qarsiliqlar  aq  deneliler  arasinda  da 

bolg`an.  Qarizi  bar  aq  denelilerdi  iri  basliqlarinin  qollarinda  qul  bolg`an.  Jer 

aristokratiyasi  koloniyalarda  feodalliq  qatnasiqlar  ornatiug`a  uring`an,  ha`m  de  o`z 

jerlerin  na`silden  na`silge  qaldiriug`a,  yag`niy  ulken  balasina  qaldiriudi  na`zerde 

tutqan.  Ten`iz  jag`alarindag`i  qalalarda  jallanba  rabochiylar  ha`m  onermentler  ko`p 

edi,  al  jarlilar  ha`m  arendatorlardin  ko`bisi  batisqa  ketip  o`z  aldina  fermer  boliwdi 

go`zlegen. 

Kuralli  ko`shpeliler  G`skevegerlerG`  batisqa  jil-jip  indeets  jerlerin  basip  alg`an. 

Koloniyalardi  Angliya  xukimeti  basqarg`an,  olarg`a  gubenatordi  korol`  saylag`an. 

Gubernator  o`zinin  ma`jilisine  iye  bolg`an.  Gubernator  eziui  ko`pshilik  fermer 

onermentler narazlig`in keltirip shig`arg`an. Olar siyasiy huquqlari ha`m de basqariu 

sistemani o`z qolina aliwdi ha`m gubernatordin vlastin sheklewdi talap etken. 

Koloniyalardag`i  ekonomikaliq  o`siu  o`z  basimsha  umitiliwg`a  alip  keldi. 

Koloniyalar  arasinda  ekonomikaliq  baylanislar  payda  boldi.  Arqa  Amerika  burjua 

milletinin qa`lliplesiwi Angliya menen koloniyalar arasinda qarama-qarsiliqti keltirip 

shig`ardi ha`m urisqa alip keldi.  



G`arezsizlik ushin gu`restin` rauajlaniu sebepleri 

XVII-esirdin` 60-jillarinan baslap koloniyalik zulimnin`  kusheywi. 

Ekonomikanin`  tez  o`siwi  ko`p  o`zgerislerge  alip  keldi,  sanaatta,  sauda  tarauinda 

xem de jerden paydalaniuda shekleuler boldi. Angliya xukimeti en`gizgen saliqlardan 

oz  basimshalik  etip  qutiliudi  oylag`an.  Sog`an  qaray  XVII-esirdin`  60-shi  jillarinda 

Angliya  koloniyalliq  zulimi  kusheydi.  1756-1763jj  7-jilliq  uris  finans  resurslarin 

azaytti.  Angliyanin`  ma`mleketlik  qarizi  53  minnan  -140  min`  funt  sterlingke  o`sti, 

xa`m  de  bul  qarizdi,  korol`  xa`m  ministrler  koloniyalar  esabinan  qaplaudi  na`zerde 

tutkan.  Angliya  ta`repinen  Kanada,  Florida  xa`m  Batista  Aillegan  jerlerinin`  basip 

aliui  13  koloniyada  jan`a  zulimdi  ornatiuga  turtki  bolgan  7-jillik  uris  tamam 

bolgannan  son`  10  ming`a  jakin  Angliya  a`skerleri  koloniyalarda  qaldirilg`an. 

Angliya  xukimeti  kvartirniy  akt  duzip,  jana  a`skerlerdi  koloniyalarg`a  jiberdi,  xem 




 

26 


bul  jagday  jan`a  saliklar  payda  boliuina  sebep  boldi.  XVII-xem  XVIII  a`sir 

baslarinda,koloniyalarda 

manufaktura 

xem 


jun 

onimlerin 

islep 

shigariu, 



koloniyalardin`  basqa  ma`mleketler  menen  sauda  isleui  kadag`alandi.  Kontrobanda 

qadag`anlang`ani  menen,  bug`an  onsha  itibar  berilmedi.  1761  jildan  baslap  bug`an 

qarsi tiyisli  nizam shiqqan, yag`niy kontrabanda tovarlarg`a tiyisli sharalar qollagan. 

Angliyada  sanaat  audarispag`inin`  baslaniui,  artiqsha  onimdi  okean  artina  jiberiuge 

erisilgen. 

Angliya  koloniyalliq  zuliminin`  kusheyui  ha`m  de  Angliya  jer  aristokratiyasinin` 

basqariui  koloniyalardin`  o`z  aldina  kapitalistlik  rauajlaniuina  kesent  etti. 

G`a`rezsizlik urisinin` basli sebebi de usi boldi. 

Gerblik  jiynaug`a  qarsi  naraziliqlar  Angliya  kolonizatorlarinin`  (N`yu-Yorqqa) 

qarsi  demokratiyaliq  ha`reketke  turtki  boldi.  Bul  jag`day  Jan`a  Angliyada  da  boldi. 

Ba`rliq  jerlerde  mitingler,  baykotlar  baslandi.  Bul  gureske  qarsi  radikal 

demokratiyaliq  ja`miyetler  duzildi.  Olar  qatarina  onermentler,ustalar,  keme 

sog`iushilar,  fermer,  matroslar,  kirip,  olardi  N`yu-York  ha`m  Konnektikutta 

G`erkinlik  ullariG`  dep  atag`an.  Bir  aktlerde  jaqin  arada  Anglichanlar  xaua, 

jaqtiliqqada  saliq  toletedi  delingen.  Bul  xa`reketler  basshilig`inda  burjuaziya 

intelegentleri  ha`m  revolyutsiyaliq  patriotliq  burjuaziya  ua`killeri  turg`an.  Halq 

patriotliq,  revolyutsiyaliq  qosiqlar  aytqan.  Bular  qatarina  jurnalist  Adams  ha`m 

doktor  Uorenlerdi  kirgizsek  boladi.  1765j  N`yu-Yorkta  koloniyalar  ua`killerinin` 

kongressi  boldi.  Korqip  ketken  saudagerler  o`z  tovarlarin  oylap  1766j  gerblik  jiyin 

bikarlandi. 

Biraq basqa da sauda poshlinalardin` payda boliui ha`reketti kusheytti. Xalq penen 

Angliya  a`skerleri  qatnasiqlari  jamanlasip,  1770j  2-martta  Bostonda  anglichan 

soldatlarina  haliq  ot  ashti  ha`m  de  usta  ha`m  matroslardi  o`ltirdi.  Naraziliq  qatti 

kusheyip,anglichan a`skerleri Bostonnan alip shig`ildi 

Agrar  siyasatqa  da  naraziliq  bar  edi.  1768j  fermerler  jer  rentalari  ushin  guresip, 

korol` 


jerlerin 

arendag`a 

aldi. 

Bul 


xareket 

qatnasiushilari 

o`zlerin 

G`ten`lestiriushilerG`  dep  atap,  olardin`  bir  neshe  min`  chinovniklerinin`  uylerin 

taladi.  Koterilisshilerge  qarsi  1771j  a`skerler  jiberildi.  Bir  neshe  adamlar  o`ltirildi 

ha`m  Arqa  Amerikalilardin`  britan  kolonizatorlarina  qarsi  urisi  alip  barildi. 

Loyalistler  o`zlerin  tori  dep  atag`an.  Vigilar-fermerlerdin`  revolyutsiyaliq  –

demokratiyaliq qatlami edi. 



Revolyutsiyaliq ha`rekettin` saplastiriliui. 

 1773-74  jillari  koloniyalarda  revolyutsiyaliq  jag`day  juz  berdi.  Angliya 

kolonizatorlari  menen  guresler kusheyip bardi. Basqa koloniyalar  menen  baylanisiu 

ushin  korrespondentlik  komitetler  duzildi.  Virginiyada  usinday  komitet  basshilari 

Tomas  Djeferson,  Patrik  Genri,  Massachutes  Samuel  Adamslardi  aytiug`a  boladi. 

Angliya  tovarlari  boykoti  ushin  ha`reketler  keneydi.  Angliya  xukimeti  Ost  Ind 

kompaniyasi ta`repinen koloniyalarg`a alip keletug`in chaydin poshlinasin azaytdi. 

1773 j. aqrinida «Boston chay xorlig`i» uaqiyasi boldi. Boston adamlari indeetsler 

kiyimlerin  kiyip  chay  menen  juklegen  kemege  o`tip  ondag`i  barliq  chaydi  ten`izge 

tokken.  Bug`an  juuap  retinde  Britaniya  xukimeti  jan`a  repressiyalarg`a  o`tip  1774  j. 

iyul`den baslap Boston portin jauip tasladi ha`m de baliqshiliq penen shug`illaniug`a 

ruxsat  bermedi.  Bul  jag`day  Angliya  kolonizatorlari  vlastinin  ha`lsizlengenin 




Yüklə 0,87 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   35




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə