JurnaliSTİkasi bülənt Çaplı
Yüklə 83,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
109 VI BÖLÜM TELEXƏBƏRÇİLİKDƏ ETİKA / KİMİN ÖZƏL YAŞAMINDAN SÖHBƏT GEDİR? KİMİN ÖZƏL YAŞAMINDAN SÖHBƏT GEDİR? İlk meyara görə, daha öncə də bildirdiyimiz kimi, icti- mai şəxslərin özəl yaşam çərçivəsi adi vətəndaşlardan daha dardır. Şəxsin məşhurluğu ilə özəl yaşam dairəsinin genişliyi arasında tərs mütənasiblikdən də söhbət gedə bilər. Adi vətəndaşın şəxsi qüsurlarını açıqlamaq özəl yaşam hüququnun pozulması sayılsa da, vəzifə sahibinin və ya məşhur birinin qüsurlarını açıqlamaq olar. Əslində, “Media Çağı„nda xalqın qavraması baxımından önəmli şəxsləri ünlü şəxslərdən fərqləndirmək çətinləşib. “Celebrity” deyilən və dolanışığını hər hansı sahədə üstün bacarığıyla deyil, özəl yaşamıyla qazanan Paris Hiltonun adıyla simvollaşmış bir fakt var. Başqa kateqoriyalı ünlülərin də buna yaxın kimliyi ola bilər. Özəlliklə səhnə-kino- musiqi dünyasındakı məşhurların çoxu özəl yaşamlarını media vasitəsilə kütlələrə açmaq məcburiyyətində qalırlar. Burada bütövlükdə bir danışılmış döyüşdən, “al gülüm, ver gülüm„ oyunundan söhbət gedir. Təbii ki, bu oyunu oynayanların, ya da oynadığı düşünülənlərin özəl yaşam hüququna etirazdan yararlanmaq haqqı qalmır. Sıradan vətəndaşa rəva görülməyən “ifşa” burada məşhurluğun bədəli sayılacaq. İstər-istəməz, sual ortaya çıxır: Ünlü və önəmli şəxslərin özəl yaşam sahəsi tamam yox olurmu? Məntiqə görə bunun bir hüdudu var. Özəlliklə onların yaxınları, tutalım, uşaqları üçün həssas məqamları gözardı etmək mümkün deyil. İstimai kimlikləri üzündən özəl yaşam çərçivəsi xeyli daralanların başında, heç şübhəsiz, siyasət adamları gəlir. Media ağırlıqlı demokratiyalarda belələrinin etiraz haqqı yoxdur: onlar olduqları mövqeyə öz istəkləriylə gəliblər və bundan ötrü ödəyəcəkləri bir bədəlin də özəl yaşam olacağının fərqinə varmağa məcburdurlar. Belə adamların gücünün ictimai ərkə dayanması və xərclədikləri pulun ictimai vəsait olması ictimaiyyətin “gerçəkləri” öyrənmə hüququnu daha keçərli edir. Başqalarına necə yaşamaları barədə nitqlər söyləyən bir siyasət adamı xalqın gözündən düşməmək üçün sınaqlara sinə gərməlidir. Cəmiyyət onlara – seçib başa keçirdiyi insanlara adi insani zəifliklərsiz – üstün varlıqlar kimi yanaşır. Siyasət adamlarını nəzarətdə saxlamaq öhdəliyi olan media boş yerə onların hər bir nöqsanını üzə çıxarmır və bunun üzərində dayanmır ki?!. 110 VI BÖLÜM TELEXƏBƏRÇİLİKDƏ ETİKA / HANSI BİLGİLƏRDƏN SÖHBƏT GEDİR? HANSI BİLGİLƏRDƏN SÖHBƏT GEDİR? Özəl yaşamın müəyyənləşdirilməsində buna aid bilginin ictimai nəticələri ilə bağlı meyara gəlincə… Burada belə bir düşüncə keçərlidir: demokratik sistemlərdə bəzi şeylərin bilinməsi sistemin işləməsi baxımından yararlıdır. Əgər təməl etik meyarlardan biri gerçəkləşdirilən yayımın kimlərəsə haqsız yerə zərər verməsidirsə, bunun tam tərsindən də söhbət gedə bilər. Yəni bir şeyin bilinməməsi cəmiyyət baxımından zərərli ola bilər. “İctimai yarar”, ya da “ictimai mənafe” anlayışları məhz bu kontekstdə qarşımıza çıxır. Bəzi bilgilər ilk baxışda özəl yaşam çərçivəsinə aid kimi görünsə də, yuxarıdakı düşüncəyə görə yayımlana bilər. Məsələn, bilginin yayımlanmaması ədalətin öz ye- rini tutmasını əngəlləyirsə, cəmiyyət düzəni zədələnir. Məlumatı yaymamaq suçluların cəzadan qaçmasına və ya günahsız insanların cəzalandırılmasına yol açırsa, medianın vəzifəsi bu məlumatı açıqlayıb-yaymaqdır. Hətta ictimai sağlamlıq baxımından təhlükə yaradanda da belə davranmaq doğrudur. Donuz qripinə tutulmuş bir xəstəylə bağlı bilgilər sağlamlığa dair adi bilgilərdən fərqlidir, eynən başqa yoluxucu xəstəliklərdə olduğu kimi. Təbii ki, bənzər bilgilərin necə veriləcəyi də həssaslıq tələb edən bir mövzudur. “Özəl yaşam” kimi “ictimai fayda” anlayışının da hüdudlarını müəyyənləşdirmək çətindir və bunu hər olayda ayrıca dəyərləndirmək lazımdır. Bu anlayışın da hüdudları məkana və zamana görə dəyişə bilər. Hər necə olsa da, bəlli durumların bu kateqoriyaya aid olunduğu bütövlükdə qəbul edilir. Məsələn, “BBC yayım prinsipləri bələdçisi” özəl yaşam çərçivəsinə bunları aid edir: • “bir suçun ifşası, ya da ortaya çıxarılması; • ciddi antisosial davranışların ifşası; • sui-istifadə və ya ədalətsizliyin ifşası; • ciddi yetərsizlik, yaxud pozuntunun açıqlanması; • xalqın sağlamlıq və güvənliyinin qorunması; • hər hansı fərd, ya da qurum tərəfindən edilən açıqlama, ya da hərəkətin xalqı yanıltmasının önlənməsi; • ictimai rəyi maraqlandıran mövzularda insanların daha şüurlu qərar verməsinə yararlı olan bilgilərin açıqlanması” (BBC, 2005). Buna bir misal göstərək: • birinin bir qohumunu adam öldürməyə yönləndirəcək məktubu, başqa baxımlardan çox özəl olsa da, qoruna bilməz; • uşaqlarına qarşı aşırı şiddət işlədən atanın zorakılığı evin içində baş versə də, ictimaiyyətin bunu bilmək hüququ var; • tibb elminin qəbul etmədiyi müalicə üsullarının qapalı qapılar arxasında belə təklif olunması, ya da tətbiqi xəbərdir; • önəmli bir vəzifəyə namizədliyini irəli sürən şəxsin suçları ilə (və təbii ki, məhkumluğu ilə) bağlı bilgilər onun kimliyini öyrənməyə ehtiyac duyan ictimaiyyət üçün artıq özəl yaşam çərçivəsinə aid edilə bilməz. Bir başqa deyimlə, ictimai fayda və ya ictimai yarar anlayışı media etikasının təməlini oluşduran “doğruları doğru biçimdə söyləmək“ və “azadlıqları qorumaq”la “başqalarına zərər verməmək” anlayışları arasında bir balans yaratmağı hədəfləyir. Bu balansın yaranıb- yaranmadığını hər olayda ayrıca dəqiqləşdirmək gərəkdir. Yüklə 83,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|