JurnaliSTİkasi bülənt Çaplı
Yüklə 83,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
111 VI BÖLÜM TELEVİZİYA XƏBƏRÇİLİYİNDƏ ETİK PROBLEMLƏR: XƏBƏR QAYNAGIYLA MADDİ MÜNASİBƏTLƏR Xəbərçinin pul, ya da hər hansı hədiyyə qarşısında bilgi satın alması, yaxud xəbər hazırlaması doğru sayılarmı? Reportyor peşəsini gerçəkləşdirərkən ayrı- ayrı şəxs və ya qurumlarla quru- lan maddi münasibətlərin hansı hüdudu olmalıdır? Bu hüdud qa- nunla müəyyənləşdirilməlidir, yox- sa öz qərarın yetərlidir? Bənzər suallar, əslində, ictimai sonucları baxımından bir-birinə bağlı, amma xəbərçilik peşəsinə xas proseslər baxımından haçalanan iki ayrı durumun dartışılmasını gərəkdirir. Birinci durumda xəbərçi xəbərə mövzu və ya tərəf olan adamların maddi qarşılıqlı bir mənafe güdməsinə yol açırsa, ikinci durumda hazırlanan xəbərin qarşılığında xəbərçinin özünün bir çıxar güdməsindən söhbət gedir. Xəbərçilərin xəbər hazırlamaq üçün tərəf və ya şahidlərə pul təklif etmələri xəbərçilik peşəsi baxımından problem yaratmasının təməl səbəbi buna “xəbərin doğruluğu” prinsipinə zərər verəcək bir fəaliyyət kimi baxılmasıdır. Sözügedən olayın şahid və ya tərəfləri öz hekayətlərini mediaya daha yüksək qiymətə “satmaq” üçün olub-bitən barədə yanlış məlumat verə, yaxud olayı şişirdə bilərlər. Bənzər hal- lar olayla bağlı başladılacaq və ya davam etməkdə olan məhkəmə çəkişməsinə mənfi təsir göstərəcək. TELEXƏBƏRÇİLİKDƏ ETİKA TELEVİZİYA XƏBƏRÇİLİYİNDƏ ETİK PROBLEMLƏR: XƏBƏR QAYNAGIYLA MADDİ MÜNASİBƏTLƏR 112 VI BÖLÜM TELEXƏBƏRÇİLİKDƏ ETİKA TELEVİZİYA XƏBƏRÇİLİYİNDƏ ETİK PROBLEMLƏR: BÖHRAN XƏBƏRÇİLİYİ TELEVİZİYA XƏBƏRÇİLİYİNDƏ ETİK PROBLEMLƏR: BÖHRAN XƏBƏRÇİLİYİ “Böhran” anlayışı gözlənilməz və ani bir biçimdə inkişaf edən, müxtəlif şəkildə həyatın gündəlik axarını kəsintiyə uğratma və mövcud cəmiyyət düzənini pozma potensialı daşıyan bir olay, ya da olaylar silsiləsi mənasına gəlir. Savaş, terror, basqın, xəstəlik, iqti- sadi darboğaz, siyasi çaxnaşma, təbii fəlakət və qəza kimi böhran durumları fərqli ictimai, iqtisadi, siyasi və mənəvi faktlar çeşidli biçimlərdə iç-içə keçərkən görünür. Məsələyə xəbərçilik təcrübəsi və hakim xəbər dəyərləri çərçivəsindən baxanda böhran durumlarının hər zaman güclü bir ticari potensial daşıdığı gözə çarpacaq. Milli və beynəlxalq siyasətdəki savaş, terror, basqın, girovgötürmə kimi böhran durumları tamaşaçı marağını körükləmək, şiddət və aksiya görüntüləriylə bəzənmiş baxınaqlı bir hekayət yaratmağa uyğun bir xəbər materialıdır. Bənzər şəkildə sel, zəlzələ, qasırğa kimi təbii fəlakətlər xəbərçilərə fərdi dramlar hazırlamaqla izləyicini yönləndirməyə, səfalət, itki və zavallılıq dolu diqqətçəkici əhvalatlar hazırlamağa imkan verir. Panikanı - özünüitirmə duyğusunu körükləyən xəbərlər yoluxucu xəstəliklərin törətdiyi təlaş və qorxunu artırır. Dünya, ya da milli iqtisadi böhranlarından elə yazmaq olar ki, maliyyə bazarında qiymətlər bir anda yüksəlsin. Bundan ötrü, sadəcə, iqtisadiyyatda insan amilini gözardı etmək yetər. Bu baxımdan böhran xəbərçiliyi sanki medianın toplum qarşısında məsuliyyətinə bağlanan gərilmiş sapdır. Sapı gərildən bir tərəfdə böhran durumunu açıqlamaq və gələcəklə bağlı qeyri-müəyyənlik duyğusunu ortadan qaldırmaq üçün gərəkli bilgi, yorum-yozum və analizə duyulan ictimai ehtiyac, digər tərəfdənsə böhranı kom- mersiya xəbəri hazırlamaqdan ötrü fürsət bilənlərdir. Medianın öz ictimai borcunu yerinə yetirməsinə, bəlkə də, daha çox ehtiyac duyulan bu şərait, bu ortam xəbərin ictimai funksiyalarını iflic durumuna sala bilər. Böhran xəbərçiliyi ilə bağlı problemlərin xəbər mediasının kommersiya marağı və gözləntilərindən qaynaqlandığını söyləmək olar. Amma bu, xəbərçilik etikasının imkan və hüdudlarını dartışmaq baxımından yetərli deyil. Böhran (1) ictimai fayda və insani dəyərlər baxımından ictimai qurumlardan da hissolunacaq təşəbbüslər, (2) xəbərçilərə gərəkli bilgi axınının doğru biçimdə yönəldilməsini, (3) ictimaiyyətlə mümkün qədər kəsintisiz ünsiyyət üçün prosesə qatılanların qarşılıqlı təsirini tələb edir. Belə yanaşma özəlliklə terror və basqın kimi birbaşa məqsədi ictimai qarışıqlıq yaratmaq olan durumlarda daha böyük önəm daşıyır. Bir nəticə olaraq, böhran durumlarında xəbərçilərin necə davranmaları gərəkdiyinə dair bəzi məqamların üzərində dayanmağa dəyər. Özəlliklə terror, basqın və girovgötürmə kimi durumlarda güvənlik güclərinin əməliyyatlarını təhlükəyə atacaq detalların verilməməsinə xüsusi diqqət yetirilməli, xəbər üçün bilgi toplarkən güvənlik güclərinin və təcili yardım heyətlərinin işinə maneçilik törədilməməlidir. Olay yerindən gələn hər bilgi bəlli bir dəyərləndirmə süzgəcindən keçirilməli, gizli məlumatların müm- kün təsir və nəticələri gözdən qaçırılmamalıdır. Məsələn, əməliyyatlar sırasında güvənlik güclərinin simsiz xəbərləşməsindən əldə edilən bilgilərdən yararlanmaq və ya simsiz danışıqları yayına vermək, şahidlərin anlatdıqlarını təsdiqlətmədən yaymaq, olay qurbanlarına dair təsdiqlənməmiş bilgi və gizli məlumata dayanaraq xəbər hazırlamaq, olayı törədənlərin kimlik, məqsəd və tələbləri barədə gü- manlar da nəticə etibarilə təhlükə doğura bilər. Canlı yayımda xəbərə diqqət çəkmək üçün terrorçularla canlı telefon bağlantısı qurub, olayın parçası halına gəlməkdən də qaçmaq lazımdır. Belə böhranlı durum- larda, gərəkərsə, yayımı dayandırmaq səlahiyyətindən yararlanacaq yetkili şəxslərin vəzifə başında olması vacibdir. Arxiv materiallarından istifadə edərkən bunun bilinməsinə və anlaşılmasına nail olmaq, tamaşaçı diqqətindən sui-istifadə etməmək, arxiv materiallarının aşırı şiddət və fəlakət görüntülərindən arınmasına ayrıca diqqət yetirmək lazımdır. Olay yerində çalışan xəbərçilər böhran qurbanları, zərərçəkənlər və onların yaxınlarıyla söhbətlərinə də ayrıca diqqət yetirməlidirlər, çünki bu da problemli məqamlardan biridir. Faciəli olayı yaşamış, şahidlik etmiş, ya da yaxınları belə durumla üz-üzə qalmış adamlara sual verərkən dərdlərinə sayğı duymaq və yaşadıqları olay ucbatından onların çox tez inciyə biləcəkləri gerçəyini unutmamaq lazımdır. Eyni şəkildə münasibət bildirmək istəməyənlərin də fikrinə sayğı duyulmalı, belələri danışmağa məcbur edilməməlidir. Xəbərçilər olaya baxışlarını bildirməyə razılaşanlara öz məqsəd və kimliklərini açıq bir şəkildə anlatmalıdır. Böhran durumlarında fikri öyrənilən öncəlikli qaynaqlardan biri də mütəxəssislərdir. Ancaq bəzən mütəxəssis fikri də sensasiyalı bir tərzdə diqqətə yetirilir. Bu zaman xəbərdə böhranla bağlı informasiya ehtiyacını ödəmək əvəzinə qorxu, sarsıntı və təlaşı artıran bir üslub hakim olur. Sıx rastlaşılan problemlərdən biri də mövzuya fərqli yanaşan mütəxəssislərin canlı yayımda qarşı-qarşıya gətirilməsi və bu zaman mübahisə və baxış haçalanmasına dayanan bir dartışma ortamına zəmin hazırlanmasıdır. Buradakı ziyanlı məqam heç də mütəxəssislərin fərqli baxışları deyil. Onlar, əlbəttə, müxtəlif baxış, fikir və təklifləri dəstəkləyə və bunları qarşılıqlı dartışa bilər. Ancaq xəbərçilər unutmasınlar ki, mütəxəssis sözü ictimai rəydə çaşqınlıq yaratmağı deyil, əksinə, fakt və olayları aydınlaşdırmağı hədəfləyir. Yüklə 83,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|