208
Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk
fəlsəfəsinin, yalnız Ģərqli təfəkkürünün məhsulu kimi deyil, sonuncu
kamil dinə əsaslanan, onun mahiyyətindən irəli gələn və yaĢadığı
bölgədən asılı olmayaraq ümumiyyətlə insan üçün nəzərdə tutulan
irrasional idrak formasının ümumi prinsipləri kimi təqdim edilir.
Əsərin ikinci hissəsində əldə etdiyimiz nəticələri belə
qruplaĢdırmaq olar:
Postsovet məkanında nisbətən az müraciət edilən və idrak
nəzəriyyəsinin əhəmiyyətli tərəfi olan irrasional idrakı ilk dəfə orta əsr
Qərb və ġərq mütəfəkkürlərinin görüĢləri əsasında araĢdırmıĢıq.
Ġrrasional idrakın Qərb və ġərq regionları üçün səciyyəvi
xüsusiyyətlərini təhlil edərək mövcud fərqlərin səbəblərini göstərmiĢik.
Ġrrasional idrakın Qərb və ġərq fəlsəfi təfəkkürlərindəki
ümumi cəhətlərini araĢdırılmaqla onun vahid inkiĢaf xəttini və
strukturunu təqdim etmiĢik.
Tədqiqatın gediĢindən yaranan zərurətdən və Ģərhin daha
anlaĢıqlı və dolğun olması məqsədilə elmi ədəbiyyata antrpoloji
panteizm, vəhdət əl-nur kimi yeni terminlər gətirmiĢik.
Problemin daha aydın təsviri və təqdimi məqsədilə irrasional
idrak prosesinin, panteizmin və vəhdət əl-vücudun qrafik sxemlərini
çəkmiĢik.
Beləliklə, irrasional idrak – vasitəsiz alınan
ilahi biliklərlə, Allahın
öz köməyi ilə Allahı tanımaqdır. Allah təkdir, Onu tanıdan vasitələr, Ona
aparan yollar nə qədər çox və müxtəlif olsa da idrak prosesinin müəyyən
bir mərhələsində onlar hamısı vahid bir yolda birləĢir. Ġrrasional idrak –
həmin yolun baĢlanmasıdır.
Истифадя едилмиш ядябиййат
209
İstifadə olunan ədəbiyyat
Azərbaycan dilində
1.
Bilqamıs dastanı / Tərcüməçi Ġ.Vəliyev. Bakı: Gənclik, 1985.
2.
Bünyadzadə K.Y. Təsəvvüf fəlsəfəsinin ilk mənbələri. Sərrac Tusinin «əl-
Lümə‗». Bakı: Qamma servis, 2003.
3.
Bünyadzadə K.Y. Təsəvvüf tarixinin həqiqətləri (qısa Ģərh) // AMEA-nın
Fəlsəfə və Siyasi-Hüquqi Tədqiqatlar Ġnstitutunun Elmi
əsərləri, 2005, № 1-
2, s. 169-181
4.
Bünyadzadə K. Təsəvvüf və mistika // «Hikmət» jurnalı, 2004, № 3, s. 70-
78
5.
Əmrə Y. Güldəstə. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1990.
6.
Gəncəvi N. Lirika. Sirlər xəzinəsi. ġərəfnamə. Bakı: Yazıçı, 1988.
7.
Həzrət Əmir əl-Mö‗minin Əli ibn Əbu Talib. Nəhc‗ül-bəlağə / Tərcüməçi
Ə.Gölpinarlı Tehran: SüruĢ, 1995.
8.
Hüseynov H., Bəhərçi T. Qərb – ġərq münasibətləri xristian və islam
təfəkkürü baxımından. Bakı: Təknur, 2005.
9.
Xəlilov S.S. Fəlsəfə: tarixi və müasirlik (fəlsəfi komparativistika), Bakı:
Azərbaycan Universiteti nəĢriyyatı, 2006.
10.
Xəlilov S.S. ĠĢraqilik və müasir fəlsəfi təlimlər. Bakı: Azərbaycan
Universiteti nəĢriyyatı, 2005.
11.
Xəlilov S.S. ġərq və Qərb. ÜmumbəĢəri ideala doğru. Fəlsəfi etüdlər. Bakı:
Azərbaycan Universiteti nəĢriyyatı, 2004.
12.
Xəlilov S.S. Təhsil, təlim, tərbiyə. Bakı: Azərbaycan Universiteti
nəĢriyyatı, 2005.
13.
Ġmanquliyeva A.H. Cübran Xəlil Cübran. Bakı: Elm, 1975.
14.
Qasımzadə F. Ġki fenomen və islam («Dədə Qorqud»da və Füzulidə islam
ənənələri). Bakı: Əbilov, Zeynalov və oğulları, 1999.
15.
Məmmədov Ə.B. Dialektik idrak və ümumelmi tədqiqat metodları. Bakı:
AzərnəĢr, 1997.
16.
Məmmədov Ə.B. Elmi idrak və onun inkiĢaf dialektikası. Bakı: Səda
nəĢriyyatı, 1998.
17.
Məmmədov Ə., Zahidov T. Dialektik idrak və eksperimental metod. Bakı:
Azərbaycan dövlət nəĢriyyatı, 1992.
18.
Məmmədov R.T. ZərdüĢtiliyin fəlsəfi aspektləri: Fəlsəfə elm. namiz. dis.
Bakı, 1999.
19.
Məmmədov Z.C. Azərbaycan fəlsəfəsi tarixi. Bakı: ĠrĢad, 1994.
20.
Məmmədov Z.C. Eynəlqüzat Miyanəci. Bakı: Elm, 1992.
21.
Nəsimi Ġ. SeçilmiĢ əsərləri. Bakı: AzərnəĢr, 1973.
22.
Rıhtım M. Seyid Yəhya Bakuvi və xəlvətilik. Bakı: Qismət, 2005.