KapitaliZMƏ
Yüklə 192,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
İlkin Sabiroğlu Ştatlarının İraqda, İranda parçalanmaya getmədən rejim dəyi‐ şikliyinə can atmasının arxasında dayanan səbəb də budur. ABŞ‐ı qloballaşmaya yönləndirən və bu sahədə onu super gücə çevirən qüvvə isə amerikan burjuaziyasıdır. Çünki ameri‐ kan burjuaziyası Amerikadan əvvəl qloballaşmaqdadır. Azərbaycanın da yeni dünya düzənində özünə layiqli yer tutması inkişaf etdirəcəyi milli burjuaziyası sayəsində olacaq. Qloballaşma prosesində öz səsimizi duyura bilməmiz üçün ilk öncə milli dövlət olmağımız lazımdır. Unutmayaq ki, bunu ba‐ carmayan İraq, İran və Əfqanıstan kimi dövlətləri zorla milli‐ ləşdirməyə çalışırlar. Qloballaşma isə milli demokratik dövlət quruculuğundan sonrakı prosesdir. Burjuaziya, məhz özünün dinamizmi ilə hər zaman ictimai transformasiyada çox əhəmiyyətli rol oynamışdır. Bərqərar et‐ mək istədiyi sistemin çağdaş adı isə xalq kapitalizmidir. Xalq kapitalizminin hakim olduğu dövlət şəkli isə Milli Dövlətdir. Ona görə də milli burjuaziyaya sahib olmayan dövlət milli dövlət ola bilməz... Tarixçilər Azərbaycanda milli burjuaziyanın formalaşma tarixini XIX əsrin birinci yarısına, Çar Rusiyasının müstəmlə‐ kəçilik dövrünə qədər geriyə götürürlər. Dəlil olaraq da XX əs‐ rin əvvəllərində neft sənayesində olan 167 firmadan 49‐nun azərbaycanlılara məxsusluğu, Bakıdakı 204 sənaye müəssisə‐ sinin sahibi olan 115 sahibkarın da 18 faizini azərbaycanlıların təşkil etməsi göstərilir. Biz iqtisadçılar bu məsələdə tarixçilərimizdən fərqli düşü‐ nürük. Bir kərə XIX əsrin ikinci yarısından XX əsrin əvvəlləri‐ nə qədər ortada nə Azərbaycan adlanan milli dövlət və nə də milli bazar mövcuddur. Bəhs edilən azərbaycanlı zənginlər Çar Rusiyasının vətəndaşlarıdır və təbii olaraq vergilərini də Çar Rusiyasının hərbi, iqtisadi, siyasi inkişafı üçün ödəyirdilər. O cümlədən bu gün dünyanın bir çox ölkələrində Azərbaycan əsilli olub da Azərbaycanla iqtisadi, ictimai və siyasi anlamda ‐ 66 ‐ Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz heç bir bağı olmayan zəngin insanlar yaşayır. İqtisadi anlamda biz onları da Azərbaycanın milli burjuaziyası kateqoriyasına daxil etmirik. Çünki Azərbaycanın milli burjuaziyasını milli dövlətlə paralel və əlaqəli şəkildə düşünmək lazımdır. Bu aspektdən baxdığımız zaman görürük ki, keçən əsrin əvvəllərində qurulan və çox qısa bir tarixi olan Azərbaycan Demokratik Respublikası (ADR) da məhz milli burjuaziyanın olmamasından əziyyət çəkmişdir. Milli burjuaziya milli dövlə‐ ti quran və öz maraqları üçün onu sonadək qoruyan bir güc‐ dür. Amma ADR milli burjuaziya olmadan o dövrün geopo‐ litik konyukturasına uyğun olaraq, əlverişli mühitdən yararla‐ nılaraq quruldu. Və yenə o dövrün geopolitik konyukturasına uyğun olaraq, əlverişsiz mühitdən təsirlənərək işğal edildi. Doğrudan da Məmməd Əmin Rəsulzadə “heç nədən bir bay‐ raq və dövlət yaratdı” və yenə də heç nədən o dövləti qısa bir zamanda itirdik. Ardından XX əsrin sonlarında Sovetlər Birliyinin dağılması ilə, yenə konyukturaya uyğun olaraq müstəqil Azərbaycan Respublikası quruldu. Bu respublikanın milli demokratik döv‐ lətə çevrilə bilməsi üçün milli burjuaziyaya ehtiyac var. Ma‐ raqlıdır ki, Çar Rusiyası dövründə H.Z.Tağıyev kimi bir neçə azərbaycanlı burjuanın adını sıralamaq mümkün olsa da indi belə bir sıralama aparmaq mümkün deyil. Çünki ölkədə milli burjuaziyanın yerini məmur burjuaziyası tutub. İnformasiya Çağında artıq çoxdan milli dövlət olma prose‐ sini tamamlamış dövlətlər Avropa Birliyi nümunəsində oldu‐ ğu kimi daha üst formasiyalara keçməkdədirlər. Buna baxma‐ yaraq obyektiv və subyektiv səbəblərdən XXI əsrdə Azərbay‐ can kimi hələ də milli dövlət olma prosesini tamamlaya bilmə‐ miş ölkələr də mövcuddur. İctimai transformasiyanı yaşaya bilməmələrinin başlıca səbəblərindən biri də milli burjua təbə‐ qəsinə sahib olmamalarıdır. Milli burjuaziyanın formalaşması çox çətin bir proses olmaqla yanaşı müstəqilliyini qazandıqdan ‐ 67 ‐ İlkin Sabiroğlu sonra Azərbaycanda milli burjuaziyanın formalaşmasını ən‐ gəlləyən bir sıra amillər mövcud olmuşdur. Burjuaziya ilkin kapital yığımı nəticəsində ortaya çıxmış təbəqədir. İlkin kapi‐ tal yığımını əngəlləyən amillər dolayısı ilə milli burjuaziyanın formalaşmasını da əngəlləmiş olur. Bu amilləri qısaca dörd mərhələdə sıralamaq mümkündür: ‐ Azərbaycanda milli burjuaziyanın formalaşmasını əngəl‐ ləyən birinci mərhələni Sovetlər Birliyinin süqutu ərəfəsində əhalinin külli miqdarda vəsaitinin “Əmanətbank” vasitəsilə buxarlanması təşkil etmişdir. Həmin vəsait cəmiyyətin ilkin kapital yığımını təşkil edirdi və məlumdur ki, milli burjuaziya məhz ilkin kapital yığımından sonra meydana çıxır. İndeksa‐ siyadan sonra həmin vəsaitin ‐ əmanətlərin təqribən 3,7‐4 tril‐ yon manat və ya 750‐800 milyon dollar təşkil edəcəyi rəsmi açıqlamalarda dəfələrlə dilə gətirilmişdir. ‐ Daha sonra, 90‐ci illərin birinci yarısında milyonlarla və‐ təndaşımızın böyük həcmli vəsaitinin ölkədə fəaliyyət göstə‐ rən ilk özəl (“Naxçıvan‐Türk”, “Vahidbank”, “Ərgünəş MMS” və s.) və bir sıra dövlət bankları tərəfindən sovrulması cəmiy‐ yətin ilkin kapital yığımını, dolayısı ilə milli burjuaziyanın for‐ malaşmasını əngəlləyən ikinci ən mühüm mərhələni təşkil et‐ mişdir. ‐ Milli burjuaziyanın formalaşmasını əngəlləyən üçüncü mərhələni respublikada aparılan özəlləşdirmə prosesi təşkil et‐ mişdir. 1995‐ci ildən start verilən və hələ də yekunlaşmaq bil‐ məyən bu özəlləşdirmə prosesi, ölkədə 70 il ərzində yaradılan maddi əmlakın, yəni ölkənin fiziki kapital ehtiyatının dağıdıl‐ masından başqa bir şey deyildi. Özəlləşdirmə başlanandan 2001‐ci ilin birinci yarısına qədər 1 faizdən belə az, təqribən 60000 nəfərdən bir qədər artıq insan özəlləşdirilən müəssisə‐ lərdə səhm sahibi ola bildi. Həmin dövrə qədər paylanılan çek‐ lərin isə yalnız 15.2 faizindən istifadə oluna bilmişdi. Çeklər‐ dən son istifadə müddətinin dəfələrlə uzadılmasına baxma‐ ‐ 68 ‐ Yüklə 192,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|