KapitaliZMƏ
Yüklə 192,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz tası “tenge”ni 15 noyabr 1993 tarixində dövriyyəyə buraxdı. Yəni, ikinci “rubl böhranı”ndan sonra. Azərbaycanda isə, 14 iyun 1993 tarixli prezident fərmanı ilə manat 15 iyun 1993 tarixindən etibarən Azərbaycan Respubli‐ kasının yeganə pul vahidi oldu. Dolayısı ilə ikinci pul böhranı‐ nı qabaqladıq. Lakin, daha sonradan baş verən siyasi hadisələr nəticəsində, 1994‐cü ilin ilk on ayı ilə 1993‐cü ilin eyni dövrü‐ nü müqayisə edərkən manat rus rubluna görə 35 dəfə, ABŞ dollarına nisbətən isə 94 dəfə dəyər itirdi. 2006‐cı ilin dövlət büdcəsinə həsr olunmuş mətbuat kon‐ fransında maliyyə naziri gələn ildən etibarən Azərbaycanda əhalinin banklarda qalmış əmanətlərinin qaytarılması prosesi‐ nə başlanacağını bəyan etdi. Bu bəyanın dövlət rəsmilərinin əvvəlki illərdəki bəyanlarından fərqi ondadır ki, əgər əvvəllər vəsait yoxluğundan şikayət edilirdisə, bu dəfə əmanətlərin qaytarılması üçün gələn ilin büdcəsindən 200 milyard manat vəsaitin ayrılmasının da nəzərdə tutulduğu qeyd olunur. 80 Bunun üçün ilk növbədə parlamentdə layihə şəklində göz‐ ləyən əmanətlərin qaytarılması ilə əlaqədar qanunun qəbuluna ehtiyac var. Əgər qanun qəbul olunarsa ayrılması nəzərdə tu‐ tulan vəsait bu işə başlamaq üçün ilkin mərhələdə kifayət edə bilər. Çünki, əvvəllər mətbuatda bəhs edilən layihələrdə cə‐ miyyətin yaşlılar kimi müəyyən təbəqələrinə ödəmə sırasında bəzi öncəliklərin tanınacağı söylənilirdi. Əmanətlərin qaytarılması cəmiyyətin banklara olan etima‐ dının bərpası baxımından da əhəmiyyət daşıyır. Lakin bunun‐ la yanaşı digər əhəmiyyətli bir qanunun ‐ əmanətlərin sığorta‐ lanması haqqında qanunun də qəbulu vacibdir. Əks təqdirdə Əmanətlərin Sığortalanması Fondunun (ƏSF) yaradılması pro‐ sesini başa çatdırmaq mümkün olmayacaq. “Yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə Dövlət Proqramı”na əsasən 80 “Gələn ildən əmanətlər qaytarılacaq”, “Ekspress” qəzeti, 3 sentyabr 2005. ‐ 73 ‐ İlkin Sabiroğlu isə ƏSF‐nin yaradılması hələ 2003‐cü ildə başa çatdırılmalı idi. Qeyd edək ki, ilk əvvəl sözügedən Fondun hüquqi bazasını “Banklar və bank fəaliyyəti haqqında” qanunun təşkil edəcəyi bildirilirdi. Lakin sonradan ayrıca qanun layihəsi hazırlanması qərara alındı və bu vəzifə Milli Banka həvalə edildi. Daha son‐ ra Milli Bank bu qanun layihəsini hazırladığını bəyan etsə də, bir sıra səbəblərdən qanunun Milli Məclisdə qəbulu ləngiyir. Paralel olaraq Azərbaycanda on il öncəsi ilə müqayisədə bank sektorundakı seyrəlmə də davam edir. Ölkədə özəl bank‐ ların sayı əgər 1994‐cü ildə 241 idisə, bu rəqəm 1999‐cu ilin so‐ nuna təqribən üç dəfə azaldı. Və bu tendensiya bir qədər sən‐ giməsinə baxmayaraq bu gün də davam edir. Ötən ilin sonuna ölkədə artıq 43 bank fəaliyyət göstərirdi. Bu belə real sektorun bugünkü inkişaf səviyyəsi ilə müqayisədə böyük rəqəmdir. Bank sektorundakı seyrəlmənin əsas səbəbi Milli Bank tərə‐ findən nizamnamə kapitalının sistemli şəkildə artırılması tələ‐ bidir. 1 yanvar 1996 tarixinə bankların nizamnamə kapitalı 50 min ABŞ dollarına ekvivalent idisə, daha sonralar bu rəqəm mərhələli şəkildə artırıldı və hal‐hazırda yeni qurulan banklar üçün 5 milyon ABŞ dolları şərti axtarıldığı halda, 2005‐ci il yanvarın 1‐dən bütün fəaliyyətdə olan bankların nizamnamə kapitalının ən aşağı həddi 3,5 milyon ABŞ dollarına çatdırıldı. 2006‐cı il yanvarın 1‐dən isə bu göstərici 5 milyon dollar təşkil edəcək. Amma Bakıda bir yeni binanın inşasının az qala bir ne‐ çə milyon dollara başa gəldiyini nəzərə alsaq 5 milyon dollar‐ lıq nizamnamə kapitalına sahib bankların real sektorun inkişa‐ fında necə rol oynayacağı doğrudan da mübahisəlidir. Məncə, Azərbaycanın bank sektoruna xarici investisiya qoyuluşu mə‐ sələsinə həm də bu aspektdən baxmaq lazımdır. 81 81 İlkin Sabiroğlu, “Əmanətlər qaytarılacaq?”, “Gündəlik Azərbaycan” qəzeti, 15 sentyabr 2005. ‐ 74 ‐ Kapitalizm Kapitalizmə Bənzəməz Yuxarıda bəhs edilən mətbuat konfransında maliyyə naziri ipoteka qanununun icrası ilə bağlı bu il 30 milyard manat, gə‐ lən il isə 100 milyard manat vəsaitin ayrılmasının da nəzərdə tutulduğunu qeyd edib. Yeri gəlmişkən, ipoteka kreditləri al‐ maq üçün şəxsin üç növ sığortası da vacib hala gələcək: Əmə‐ yin sığortası, əmlakın sığortası və həyatın sığortası. Demək ki, ipoteka sisteminin inkişafı da sadəcə bank sektorunun deyil, həmçinin sığorta sisteminin inkişafı ilə də bağlı məsələdir. Əslində bu üç sistem: Bank sistemi, ipoteka sistemi və sı‐ ğorta sistemi kompleks şəkildə ələ alınmalıdır. İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, bunlardan birinin inkişafı digər‐ lərinin də inkişafını stimullaşdırır. Yalnız bu halda yaranacaq müsbət sinerji (1+1+1>3) ölkədə qiymətli kağızlar bazarının in‐ kişafına da öz töhfəsini verə bilər. ‐ 75 ‐ İlkin Sabiroğlu ‐ 76 ‐ Yüklə 192,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|