Kərimov Tofiq Mirzə oglu
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
69
ermənilərin “qara siyahı”sında olduğunu, atamı sevən dostu kimi onu xəbərdar etməyi özünə borc bildiyini və buna görə də sayıq hə- rəkət etmək lazım gəldiyini söylədi... Azərbaycanın daxili iĢlər naziri Behbud xan CavanĢirin də “qara siyahı”da olması xəbərini almıĢdıq. Elə bu arada Behbud xan xanımı və iki qardaĢı ilə Parisə getmək üçün (oradan da Almaniyaya gedəcəkdilər) Ġstanbula gəl- miĢdi. Özü vəziyyətə tez uyğunlaĢan adam idi və bizim ġahzadə ba- ğındakı evimizdə 5 gün gizli yaĢadı. Ancaq rus əsilli xanımı bu cür “həbs” həyatına dözə bilməyəcəyini söylədiyindən evimizi tərk edib “Pere Palas” mehmanxanasına yerləĢdilər. Ertəsi gün səhər tezdən anam Sitarə xanım Vəzirova ilə “Pere Palas” mehmanxanasına gə- lərkən Behbud xanın bir erməni tərəfindən həmin otelin qarĢısında vurulduğunu eĢitdik”. Sitarə xanım Behbud xanı xəbərdar etmiĢdi ki, otelə getməyin... Qırx səkkiz saat keçməmiĢdi ki, Behbud xanı vurmuĢdular... “Pere Palas” Ġstanbulun tam mərkəzində - Bəyoğluda yerləĢir- di. Bu hadisə 1921-ci il iyulun 17-də gecə saat 23 radələrində “Pere Palas” otrlinin o zamankı Ġtaliya səfirliyinə baxan qanadı qarĢısında baĢ vermiĢdi. Ə. Ağaoğlunun oğlu Səməd bəy Ağaoğlu (1909-1982) 1957-ci ildə nəĢr etdirdiyi “Babamın arkadaĢları” (“Atamın dost- ları”) kitabında yazır ki, B. CavanĢirin qətlə yetirilməsi hadisəsi 1921-ci il yanvarın axırında və ya fevralın əvvəlində baĢ vermiĢ- dir... Lakin daha dəqiq faktlar sübut edir ki, bu tarix yanlıĢdır...
oğlu 1909-cu il aprelin 23-də Bakı Ģəhərində anadan olmuĢdu... Hələ körpə ikən ailələri Türkiyəyə mühacirət etmiĢdi... 1930-cu ildə Ankara Universitetinin hüquq fakultəsini bitirmiĢdi... O, məsul dövlət vəzifələrində, o cümlədən Türkiyənin Ġqtisad Nazirliyində, Ticarət Nazirliyində müdir və s. vəzifələrdə çalıĢ- mıĢdı. 1946-cı ildən siyasətə qatılmıĢ,Türkiyədə Demokratik Partiyanın qurucularından biri olmuĢdu. 1950-ci ildə Türkiyədə ilk dəfə keçirilən çoxpartiyalı seçkilərdə Demokratik Partiya qa- lib gəlmiĢ və partiyanın lideri Adnan Menderesin baĢ nazir oldu- ğu hökumət qurulmuĢdu (Ali Adnan Ertəkin Menderes 1899-cu ildə Çakırbəyli Aydın bölgəsində anadan olmuĢ, 1961-ci il sen- tyabrın 17-də Bursa adasında 72 yaĢında vəfat etmiĢdir...).
70
Səməd bəy həmin hökumətdə baĢ nazirin müavini, əmək naziri, sənaye naziri vəzifələrində iĢləmiĢdi. Səməd bəy Manisadan düz 10 il, 1950-1960-cı illərdə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin de- putatı olmuĢdu. 1960-cı ildə çevriliĢ nəticəsində Menderes höku- məti yıxılanda onun digər üzvləri ilə birlikdə S. Ağaoğluda həbs olunmuĢdu. O, məhkəmədə ömürlük həbs cəzası almıĢdı. Lakin 1965-ci ildə amnistiyaya düĢərək azad edilmiĢdi. Azad edildik- dən sonra atası kimi yazmaqla məĢğul olmuĢ, o cümlədən me- muarlar da yazmıĢdır... Onun “Atamdan xatirələr”, ”Babamın arkadaĢları”, ”Dostum Menderes”, ”Sovet Rusiya imperator- luğu”, ”Demokratik Partiyanın doğuluĢu və yüksəliĢ nədənləri” və i.a. kitabları maraqla qarĢılanmıĢdı. Səməd bəy 1982-ci ildə Ġstanbulda 73 yaĢında vəfat etmiĢdir. Onun Nəriman xanım Babaoğlundan TəktaĢ bəy və Mustafa Kamal bəy adlı iki oğlu vardı. TəktaĢ bəy 1934-cü ildə Ġstanbulda doğulmuĢdu. O, Oks- ford Universitetində təhsil almıĢdı... Kommunist əqidəli oldu- ğundan öncə Türk ĠĢçi (Fəhlə) Partiyasında, sonra Türkiyə So- sialist ĠĢçi Partiyasında fəaliyyət göstərmiĢ, iki dəfə (1973 və 1975) həbsdə yatmıĢdı... ”Geçək” adl qəzetin baĢ redaktoru olmuĢ, 1980-1989-cu illərdə xaricdə yaĢamıĢ, geri döndükdən sonra Sosialist Birlik Partiyasının liderlərindən birinə çevril- miĢdi... TəktaĢ bəy də atası Səməd bəy kimi yazarlıqla məĢğul olmuĢdu. Onun “Ölümdən həyata” və s. ünvanlı kitabları iĢıq üzü görmüĢdür). Bəzi dövrü mətbutda B. CavanĢirin qətlə yetirilməsinin tarixi 18 mart, 18 iyul göstərilir. (Məsələn, bax: “Panorama” qəzeti, 16 oktyabr 1997-ci il və s.). Fikrimizcə, bunların hamısı dəqiq deyil. Daha tutarlı mənbələr və ədəbiyyatlar sübut edir ki, 17 iyul 1921-ci il tarixi daha dəqiqdir. Bunu həmin dövrün türkiyəli jurnalisti Mu- rad Çulcu (bəzi ədəbiyyatlarda Gülçü yazılır) “Erməni intiqalarının pərdə arxası.Torlakyan davası” kitabında yazıb... Həmin kitabdan: ...17 iyul 1921-ci il. Behbud xan həyat yoldaĢı Tamara xanım, qardaĢları CəmĢid ağa və Surxay ağayla axĢam saat 23 00 -da “Təpə- baĢı” Ailə Kazinosunun Ġtaliya səfirliyinə baxan qapısından çıxaraq “Pere Palas” otelinə yönələrkən arxadan qaçaraq gələn, Ģapkasını gözünün üstünə qədər endirmiĢ cılız, kəsik bığlı, əyri burunlu biri-
71
sinin “mauzer” markalı silahdan açdığı atəĢlə ağır yaralanmıĢdır. Üç dəfə dalbadal açılan atəĢdən sonra yaralı Behbud xan er- məni qatilinin üstünə gedərkən üzü üstə yerə yıxılıb. Növbəti güllə Tamara xanımla birgə qatilin silah tutan əlindən yapıĢmıĢ 20 yaĢlı qardaĢı CəmĢid (Murad Çulcu CümĢüd yazır) ağanın sol yanağını sıyırıb. Bu zaman Qalatasaray Mərkəzi Karakolunun polis məmuru Əli əfəndi fit çala-çala hadisə yerinə yetiĢir və Behbud xanın qar- daĢları Surxay ağa və CəmĢüd ağanın köməyi ilə erməni terrorçusu Misaq Torlaqyanı qandallayır... Qatil əslən Trabzon ermənisi, “DaĢ- naksütyun” partiyasının (1890) üzvü, erməni özünümüdafiə alayının keçmiĢ döyüĢçüsü Misak Torlaqyan erməni siyasi terrorunun Azər- baycan Xalq Cümhuriyyətinin liderlərini fiziki cəhətdən məhv et- məyi nəzərdə tutan “qara siyahı” üzrə növbəti tapĢırığı xaincəsinə və vəhĢiliklə yerinə yetirən tip idi. Bu haqda bəhs edən türk hüquq- Ģünası və ictimai xadimi Sürəyya Ağaoğlunun “Bir ömür belə keçdi” adlı kitabından anlaĢılır ki, hələ 1919-cu ildə ermənilər Azər- baycanın milli ruhlu bütün görkəmli siyasi xadimlərini və ziyalıla- rını məhv etməyi nəzərdə tutan “qara siyahı” hazırlamıĢdılar... TanınmıĢ türk diplomatı və publisisti, doktor Rza Nur 1926-cı ildə yazırdı ki, Azərbaycan Xalq Cümuriyyətinin diğər bir lideri, baĢ nazir Nəsib bəy Yusifbəylinin də öldürülməsi daĢnak terror- çularının adı ilə bağlıdır: “Beləcə, qeyrətli azəri liderlərini ermənilər birər-birər öldürürdülər. Bu öldürülənlər CavanĢirlə birlikdə 6 nəfər oldu. Sonra daxili iĢlər naziri Tələt paĢa da daxil olmaqla (Ġttihad və Tərəqqi Partiyasının üzvü, Türkiyənin daxili iĢlər, hərbi naziri və baĢ naziri vəzifələrində iĢləmiĢ Mehmet Tələt paĢa (1874, ġərqi Rum Eli, Kırçaali bölgəsi (indi Bolqarıstanda), Xasköy kəndi -15 mart 1921, Berlin). 1918-ci ildə siyasi məğlubiyyətdən sonra dövlət postunu itirmiĢ və Almaniyaya mühacirət edərək, orada “Əli Salih bəy” adı ilə yaĢayırdı... Qırx yeddi yaĢlı Tələt paĢa 1921-ci il martın 15-də Almaniyanın Berlin Ģəhərində “DaĢnaksütyun” terrorçu təĢki- latının üzvü Soqomon Tehliryan tərəfinfən güllə ilə xaincəsinə qətlə yetirilmiĢdi... Almaniya məhkəməsi qatilə bəraət vermiĢdi...) Tür- kiyə liderlərindən də bir oqədər öldürdülər ki, sonuncusu Camal pa- Ģadır (Kor general (general polkovnik) Mehmad Nəsib əfəndinin oğludur. l6 may 1872-ci ildə Lesbos adasında, Midilli deyilən yerdə Yüklə 3,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|