Kirish I. Umumiy qism

60 
Xulosa va takliflar……………………………………………………….... 
62 
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati………………………………………. 
65 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

KIRISH 
 Mavzuning dolzarbligi.
Qishloq xo‗jaligini rivojlantirishning dasturidagi 
asosiy 
mezon 
maxsulotlarni 
ishlab 
chiqarishning 
eng 
zamonaviy 
jadal 
texnologiyalarini joriy etish orqali ekinlar hosildorligini, dehqonchilik madaniyatini 
va tuproq unumdorligini oshirish, zamonaviy agrotexnika qoidalari va talablarini 
dehqonchilikka tadbiq qilish hisoblanadi (1,2,3,4). 
Paxta eng kadimiy dexkonchilik ekinlaridan biri bulib, insoniyat bu ekinni juda 
kadim zamonlardan buyon ustirib kelmokda. 
Ming yillar davomida g‗o‗za ekish tajribasi natijisida g‗o‗zaning eng yaxshi 
turlarini tanlab olish yuli bilan tolasining sifati yaxshi, serhosil madaniy paxta navlari 
yaratildi. Bundan 500 yil avval xindistonda, 2220—2380 yil oldin Xitoy va Misrda 
yetishtirilganligi tarixda ma‘lum. Xozirga kelib dunyodagi 80 ga yakin mamlakatda 
paxta yetishtiriladi. AKSH, Xitoy, Xindiston, Misr, Braziliya, Meksika va Uzbekiston 
bu mamlakatlar ichida asosiy o‗rin tutadi va dune bo‗yicha yetishtiradigan paxtaning 
80-85 foizidan ko‗progi ular zimmasiga to‗gri keladi. 
Paxta yetishtirish bilan shugullangan mamlakatlarning xalkaro mikyosda 
obro‗si oshib borgan. Shuning uchun xam xalklar nafakat paxta yetishtirish bilan, 
balki uning yangi-yangn navlarini yaratish bilan xam shugullanganlar. Xozirgi vaktda 
duneda 35 xil (tur) da paxta mavjud bo‗lib, shulardan asosan 4 xili sanoat mikyosida 
keng tarkalgandir. Bular gossipium xirzutum (urta tolali go‗za), gossilium barbadenze 
(ingichka tolali go‗za), gossipium. arboreum (daraxtsimon g‗o‗za) va gossipium 
xirbatseum (o‗tsimon go‗za) kabilardir. Uzbekistonda esa mavjud paxta xillarinng 
asosan ikkitasi (urta tolali va ingichka tolaln go‗zalar) ekiladi va ular sanoat 
mikyosida joriy etilgan. Bu ikki tur uchun Urta Osiyo, Janubiy Kozogiston va 
Kavkaz orti respublikalarida xam yetarli sharoit mavjuddir. 
Paxta eng arzon va keng tarqalgan xom ashyo bulib, xar yili butun dunyoda 
tayyorlanadigan barcha to‗qimachilik tolalarining yarmini paxta tolasi tashkil qiladi. 
Paxtani qayta ishlab (tozalab), tola (30—40%). chigit (60—70%) va momiq olinadi. 
Chigit tarkibida esa 24—29% moy bo‗ladi. Ђo‗za bargi, poyasi va po‗stloђidan 100 
dan ortiq, paxta tolasidan 50 ga yaqin, chigitdan 45 dan ortiq mahsulot tayyorlanadi. 

---

Paxta mahsulotlaridan sanoatning ko‗pgina tarmoklarida (to‗qimachilik, aviatsiya, 
kimyo, avtomobil va boshka sohalarda) keng foydalaniladi. 
O‗zbekiston chigitli paxta tolasini ishlab chiqarish bo‗yicha dunyoda oldingi 
besh mamlakat qatoridan o‗rin egallagan. Tolani eksport qilishda Amerika qo‗shma 
shtatlaridan keyin ikkinchi o‗rinda turadi.
Barcha paxta tozalash zavodlari davlat tasarrufidan chiqarilgan ochiq 
aksiyadorlik jamiyati bo‗lib hisoblanadi va yiliga O‗zbekistonda yetishtiriladigan 
barcha o‗rta hamda uzun tolali chigitli paxtani qayta ishlab berish quvvatiga ega. 
Respublika bo‗yicha 21 ta paxta tozalash korxonalari qayta takomillashtirilib, 
zamonaviy, tejamli, ixcham texnologiya bilan ta‘minlangan holda qayta jihozlandi. 
2010-2011 yillarda Beshkent paxta tozalash zavodi maxsuslashtirilgan urug‗lik 
chigit tayyorlash zavodiga aylantirilib, qaytadan takomillashtirilib jihozlandi. 
Hozirgi kunda paxta tozalash sanoati korxonalari uch smenada ishlab, yiliga 
4,5 million tonna chigitli paxtani qayta ishlash imkoniyatiga ega. 
Qishloq xo‗jaligida amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlar orqali erishilgan 
natijalari to‗g‗risida to‗xtalar ekan, Prezidentimiz o‗tgan yilda qishloq xo‗jaligi ishlab 
chiqarishining samaradorligini yanada oshirish prinsipial muhim ahamiyatga ega 
ekanini inobatga olib, fermer xo‗jaliklariga ajratilayotgan er maydonlarini 
optimallashtirish borasida zarur ishlar amalga oshirilganligini, dastlab zarar ko‗rib 
ishlaydigan, rentabelligi past va istiqbolsiz shirkat xo‗jaliklarini tugatish negizida 
tashkil etilgan xususiy fermer xo‗jaliklari bugungi kunda haqli ravishda qishloqda 
etakchi bo‗g‗inga – qishloq xo‗jalik mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi asosiy kuchga 
aylanganligini ta‘kidlab o‗tdilar. 
Prezidentimiz o‗z asarlarida korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va 
texnologik qayta jihozlashni yanada jadallashtirish, zamonaviy, moslashuvchan 
texnologiyalarni keng joriy etish. Bu vazifa avvalambor iqtisodiyotning asosiy 
tarmoqlari, eksportga yo‗naltirilgan va mahalliylashtiriladigan ishlab chiqarish 
quvvatlariga tegishlidir. Shunga ko‗ra, ushbu tarmoqlardagi korxonalarni bir qator 
asosiy yo‗nalishlar bo‗yicha qo‗llab-quvvatlashni amalga oshirish maqsadga 
muvofiqdir. 

---

Ma‘lumki, mamlakatimiz yetakchi tarmoqlarida ishlab chiqarishni 
modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash, xalqaro sifat 
standartlariga o‗tish bo‗yicha turli muddatlarga mo‗ljallangan dasturlar ishlab 
chiqilgan va izchil ravishda amalga oshirib kelinmoqda. 
Paxtani hosildorligini oshirish, chigitli paxta sifat kursatkichlari kup jixatdan 
uruglik chigit sifat kursatkichlariga boglik buladi. Uruglik chigit ishlab chikarish 
jarayonlari uning sifat kursatkichlariga ta‘sir kiladi va bugungi kunda uni puxta 
urganib chikishga dolzarb masala xisoblanadi. 
Shu sababli paxta xom ashyosini terish, tayyorlash va saklash jarayonlarini 
uruglik chigitning sifat kursatkichlariga kay darajada ta‘sir kursatishini anik bilish 
xamda mavjud salbiy nuksonlarni bartaraf etishda okilona texnologiyani joriy etish 
muxim axamiyat kasb etadi.