2
FAO-nun
ətə olan
qiymətlərin
indeksi (2002-2004=100)
2010
2011
2012
yanvar-
aprel
2011-ci il yanvar-aprel
dövrü il
ə müqayisədə
2012-ci il yanvar-aprel
dövrün
ə dəyişikliklər,%
152
157
179
3.3
Süd v
ə süd məhsulları bazarının vəziyyəti
Süd m
əhsullarına olan qiymətlər 2011-ci ilin ortalarından dünya bazarına
t
ədarükün artması ilə aşağı düşməyə başlamışdır. Aprel ayında süd istehsalının
c
ənub yarım kürəsində mövsümün uğurlu bitməsindən, şimal yarım kürəsində
pozitiv
başlamasından sonra gələcəkdə aşağı düşməsi müşahidə olunmuşdur.
Qiym
ətlərin aşağı düşməsi ixrac fondlarının artımını, həmçinin də avronun ABŞ
dolları nisbətində məzənnəsinin aşağı düşməsini əks etdirir. Bu yaxınlarda aşağı
m
əzənnənin düşməsinə baxmayaraq, süd məhsullarına olan qiymətlər çoxillik
qiym
ətlərin orta səviyyəsindən xeyli yüksək olaraq qalır.
Aİ ölkələrində və ABŞ-da dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən ehtiyatların
minimum s
əviyyəsi şəraitində süd bazarı istehsalında və süd məhsullarının
mövcüdluğunda qəflətən baş verən dəyişikliklərə xüsusilə həssasdır. Buna
baxmayaraq, 2012-
ci ilin qalığına istehsalın pozitiv proqnozu qiymətlərin
g
ələcəkdə aşağı düşməsinə gətirəcək.
2012-ci ild
ə dünya süd istehsalı 2,7 faiz artaraq 750 milyon tona çatacaqdır.
Artımın regionların çox hissəsində gözlənildiyinə baxmayaraq, Asiya, gözlənildiyi
kimi, artımın xeyli hissəsini təmin edəcək.
Süd m
əhsulları ilə dünya ticarəti proqnozlara uyğun olaraq 2012-ci ildə də
artacaq.
İdxalın gözlənildiyi kimi süd ekvivalentində 52,7 milyon tonadək artdığı
halda, t
ələbat sabit olaraq qalacaq. Asiya əsas bazar olaraq qalacaq, ondan sonra
Şimali Afrika, Yaxın Şərq, Latın Amerikası və Karib hövzəsi gələcək. İdxala olan
dünya t
ələbatının artımı gözlənildiyi kimi, əsasən
Okeaniya və Cənubi Amerikada
südün otlaq
istehsalının hesabına təmin ediləcək.
FAO-nun
ətə olan qiymətlərin
indeksi (2002-2004=100)
2010
2011
2012
yanvar-
aprel
2011-ci il yanvar-aprel
dövrü il
ə müqayisədə
2012-ci il yanvar-aprel
dövrün
ə dəyişikliklər,%
200
221
198
-13.4
Süd m
əhsullarının dünya bazarı: əsas rəqəmlər
d
ünya balansı
2010/11
2011/12
qiym
ətlən-
dirm
ə
2012/13
proqnoz
2010/11-ci ill
ə
müqayis
ədə
2011/12-ci ild
ə
d
əyişikliklər
milyon
ton süd
ə hesablanmış
%
C
əmi, süd istehsalı
713.6
730.1
750.1
2.7
3
C
əmi, ticarət
47.8
50.7
52.7
4.0
T
ələbat və təklif göstəriciləri Əhalinin hər nəfərinə ərzaq istehlakı:
Bütün dünya (kq/il)
103.3
104.5
106.1
1.6
İnkişaf etmiş ölkələr (kq/il)
233.4
234.3
237.8
1.5
İnkişaf edən ölkələr (kq/il)
67.8
69.5
71.1
2.2
Ticar
ət -istehsalın payı (%)
6.7
6.9
7.0
1.2
Dünya üzr
ə taxıl istehsalında Azərbaycanın payı
göst
əricilər
2012-ci il üzr
ə
1. D
ənli bitkilərin səpin sahəsi, milyon ha
Dünya, c
əmi
1 572,0
o cüml
ədən Azərbaycan
1,032
ondan buğda:
Dünya, c
əmi
1 048,0
o cüml
ədən Azərbaycan
0,688
2. Taxıl istehsalı, milyon ton
Dünya, c
əmi
2 371,0
o cüml
ədən Azərbaycan
2,8
ondan buğda:
Dünya, c
əmi
700,0
o cüml
ədən Azərbaycan
1,847
3. Dünyada Az
ərbaycanın payı, %-lə
S
əpilən sahədə
0,07
o cüml
ədən buğda
0,07
Taxıl istehsalında
0,12
o cüml
ədən buğda
0,26
4. Əhalinin bir nəfərinə taxıl istehsalı, kq
Dünya, c
əmi
327
o cüml
ədən Azərbaycan
301
ondan buğda:
Dünya, c
əmi
100
o cüml
ədən Azərbaycan
198
1.4. Aqro-
ərzaq iqtisadiyyatının xüsusiyyətləri
Planlı iqtisadiyyatdan bazar iqtisadiyyatına keçid aqrar-sənaye kompleksində
böyük d
əyişikliklərə səbəb olmuşdur. Dövlət planlı iqtisadiyyatdan çıxmış, iqtisadi
müst
əqil təsərrüfatlar təchizat məsələlərini, istehsal fəaliyyətinin istiqamətlərinin
seçimini, öz m
əhsullarının satışınımüstəqil həll edən, bir sözlə bazar qanunları üzrə
f
əaliyyət göstərən müəssisələr və onların birliklərinəçevrilmişdir.
Bu şəraitdə vahid bir sisteməbirləşdirilmiş vertikal idarəedilən təsərrüfatçılıq
subyektl
əri kimi aqrar-sənaye kompleksi anlayışı artıq mövcud olmasa da, bu termin
əvvəlki kimi rəsmi sənədlərdə, elmi-texniki və ensiklopedik ədəbiyyətda geniş
istefad
ə edilir.
Ümumi n
əzəriyyə sistemi müddəaları nöqteyi-nəzərdən ümummilli iqtisadiyyat
sistem kimi bir sıra altsistemlərdən ibarətdir. Aqro-ərzaq iqtisadiyyatı onlardan
biridir, bura iki altsistem daxildir: k
ənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı (kənd
t
əsərrüfatı) və emalı (qida və emal sənayesi). Öz fəaliyyət sferasında o digər
altsisteml
ərlə (maliyyə, maşınqayırma, kimya, nəqliyyat, energetika) iteqrasiya
vasit
əsilə onların elementlərinin (məhsullar və xidmətlər) bir hissəsi ilə bağlıdır.
Aqro-
ərzaq iqtisadiyyatının əsas məqsədi əhalinin, onun keyfiyyətinə və
strukturuna gör
ə müxtəlif qruplarının tələbatına müvafiq olan təbii ərzaq məhsulları
il
ə təmin edilməsidir. İqtisadiyyatın izah edilməsilə əlaqədar olaraq bu proses yeni,
bazar
əsasında həyata keçirilir.
Qeyd etm
ək lazımdır ki, istehsalın sürətli inkişafından irəli gələn planlı-
paylaşdırıcı sistemdən fərqli olaraq iqtisadi münasibətlərin tənzimləyicisi kimi bazar
istehsalçı – istehlakçı münasibətlərində istehlakçıların maraqları əhəmiyyətli dərəcədə
güdülür.
Bazar – ümummilli iqtisadiyyatda iqtisadi münasib
ətlərin formasıdır, onun əsas
f
ərqləndirici əlaməti məhsulların alınması və satışı məqsədilə məhsulların
(xidm
ətlərin) alıcıları və satıcıların əlaqəsidir.
Ədəbiyyatda məlum bazar anlayışını ümumiləşdirərək, aşağıdakı tərifini
verm
ək olar: aqro-ərzaq bazarı – aqro-ərzaq iqtisadiyyatındaiqtisadi münasibətlərin
formasıdır, bu formaların çərçivəsində tələbat, təklif əmtəə və xidmətlərə qiymətləri
formalaşdırır. Aqro-ərzaq bazarının əsas məhsulu xammal, yem və qida məhsulları
kimi k
ənd təsərrüfatı məhsulların istehsalıdır.
Bazar münasib
ətlərinin tənzimlmə mexanizminə aşağıdakı məqamlar təsir
göst
ərir:
-
k
ənd təsərrüfatı məhsullarının və ərzağın orta qiymətlərinin, vəsait və əmək
x
ərclərinin formalaşmasını müəyyənləşdirən dəyər qanunu;
-
bazar subyektl
əri arasında mübadilənin effektliyini, pul və məhsul axınının
nisb
ətini müəyyənləşdirəntələbat
və təklif qanunu;
-
konyunktura – t
ələbat və təklifin, qiymətlərin səviyyəsi, əmtəə ehtiyatları və
s. nisb
ətilə səciyyələnən bazarda iqtisadi vəziyyət;