Kitab indd
Yüklə 4,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
40 azərbaycanlıları öldürdülər; onlar hələ dünyada görünməmiş bir cinayət törətdilər, uşaqları süngü və qılıncdan keçirir, adamları məscidə toplayıb kerosin töküb yadırırdılar. Mənim üçün aydın oldu ki, Bakıda Sovet hakimiyyəti daşnaklardan, asılıdır. Bu da aydındır ki, erməni bandaları tərəfi ndən azərbaycanlı əhaliyə edilən bu qədər zülmdən sonra Azərbaycan proletariatının Sovet hakimiyyətindən üz döndərməyə öz burjuaziyasının hamiliyi al- tına keçərək, ondan və Türkiyədən kömək gözləməyə haqqı var idi”. (41) Azərbaycan Хalq Cümhuriyyəti dövründə (may 1918–aprel 1920) 1919 və 1920-ci il martın 31-i Milli Matəm günü kimi qeyd edi- lib. Bu dövrdə nəşr olunan “Azərbaycan” qəzetinin səhifələrində azərbaycanlılara qarşı ermənilərin törətdikləri vəhşiliklərə aid çox- lu sayda tükürpədici faktlar yazılmışdı. Həmin dəhşətli günlərin şahidi olmuş alman A.Y.Kluqe 1918–ci il hadisələri haqqında ya- zırdı ki, ermənilər müsəlman (azərbaycanlı) məhəllələrinə soxu- laraq hər kəsi öldürür, qılıncla parçalayır, süngü ilə dəlmə-deşik edirdilər. Qırğından bir neçə gün sonra bir çuxurdan çıxarılan 87 azərbaycanlı cəsədinin qulaqları, burunları kəsilmiş, qarınları yır- tılmış, cinsiyyət orqanları doğranmışdır. Ermənilər uşaqlara acı- madıqları kimi, yaşlılara da rəhm etməmişdilər. M.Ə.Rəsulzadə A.Y.Kluqeyə istinadən yazırdı: “Kluqenin, digər əcnəbilərin o günlərin xatirəsi olmaq üzrə almış olduqları və bu gün əllərdə mövcud olan fotolar çox faciəli mənzərələri əks etdirir. Bir yığın qızlı-erkəkli cocuq ölüləri üzərində qocaman çoban köpəkləri bu məsum yavruları gəmirir... Çılpaq bir qadın yerə sərilmiş, ölmüş... bu ölü vücudun qurumuş məməsini canlı bir yavru əmməkdədir...” Bu kimi faktların yer aldığı M.Ə.Rəsulzadənin redaktorluğu ilə Münhen şəhərində nəşr olunan “İstiqlal” qəzetinin 1933-cü il 1 ap- 41 rel tarixli 31-ci sayı demək olar, bütünlüklə 1918-ci il qırğınlarının 15 illiyinə həsr edilmişdi. (42) M. Ə. Rəsulzadə Şamaxı faciəsi barədə yazırdı: “Əski Şirvan- şahların bu qədim paytaхtı bir həmlədə atəşə verilib məşhur tariхi cameyə varıncaya qədər yaхıldı... Şamaхının düçar olduğu təcavüzə Lənkəran, Salyan, Quba, Nəvahi və Kürdəmir kimi qəza, şəhər və qəsəbələr dəхi məruz qaldı. Bu təcavüzlər əsnasında yaхılan хanimanların, qıyılan ərz və namusların, kəsilən qarı qo- caların, yağmaya gedən mal və məvaşinin təsviri qeyri-qabili– təsəvvür bir faciə təşkil edir. (43) Mart hadisələrinin ildönümündə “Azərbaycan” qəzetinin 31 mart 1919–cu il tarixli sayında Fövqəladə İstintaq Komissiya- sının sədri Ələkbər bəy Xasməmmədovun ağır vəziyyətdə olan şamaxılılara kömək üçün Azərbaycan xalqına müraciəti çap olunmuşdu. Müraciətdə deyilirdi: “Bu bədbəxtlər ağlagəlməz ehtiyac içindədirlər. Onlar o dərəcədə mərhumiyyətlərə düçar olmuşlar ki, hətt a kömək istəmək gücündə də deyillər. Lakin kənardan kömək olmazsa onları qarşısı alınmaz fəlakət gözləyir. Əsasən taxıl əkinçiliyi ilə məşğul olan əhali işlək mal–qaradan, əmək alətlərindən və səpin üçün toxumdan məhrum olmuşlar. Elə kəndlər var ki, bir dənə inəyi, bir dənə toyuğu belə yoxdur... Aclıq və soyuqdan əmələ gələn xəstəliklər hər gün onlarla insanı məhv edir. Şübhəsiz, proqramında xalqın rifahının yaxşılaşdırıl- masını əsas götürən bizim hökumətimiz daha çox ziyan çəkmiş, bədbəxtliyə düçar olmuş Şamaxı qəzasının əhalisinə kömək edəcək. Lakin bu kömək hər bir vətəndaşı, xüsusilə də hər bir müsəlmanı ölüm təhlükəsi ilə üzləşmiş tarixi ənənəsi olan Şirvan əhalisinə kömək əlini uzatmaq kimi mənəvi borcdan və vətəndaş öhdəliklərindən azad etmir. Müsəlman vətəndaşlar, Şirvanın ölüm 42 təhlükəsi altında olan əhalisini xilas edin!” Bu müraciətdən sonra vəziyyətin ağır olmasına baxmayaraq, hökumətlə yanaşı Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinin Şamaxı əhalisinə diqqət və qayğısı artmışdı. Əlamətdar hal ondan ibarətdir ki, 1918–ci il hadisələri bədii ədəbiyyatda da öz əksini tapmışdır. Üzeyir Hacıbəyov, Məhəmməd Hadi, Mirzə Bala Məhəmmədzadə, İbrahim Xəlil və digər sənətkarlar bu mövzuda müxtəlif əsərlər yazmışdılar. Bu əsərlər içərisində Cəfər Cabbarlının şamaxılı iki gəncin faciəsindən bəhs edən “Əhməd və Qumru” hekayəsi diqqəti özünə cəlb edir. Hekayə şamaxılı iki gəncin-Əhməd və Qumrunun saf və ülvi məhəbbətindən, mart faciəsinin bu günahsız şəxslərə gətirdiyi müsibətlərdən bəhs edir. Əsərdə valideynləri erməni quldurla- rı tərəfi ndən qətlə yetirilmiş, evləri dağıdılmış Əhməd və Qum- ru “Böyük pəncərələri qara kömürlərə dönmüş, altun divarla- rı matəmlərə bürünmüş”, “əti tökülmüş baş skeletinə bənzəyən möhtəşəm” İsmailiyyə binasının önündə dilənçi vəziyyətində qarşılaşırlar. Faciə və məhrumiyyətlərin məngənəsində tanın- maz hala düşmüş, “Yaralıyam, şikəstəm, Şamaxı əsiriyəm”,- yalvarışlarından bir-birini çətinliklə tanıyan iki sevgili görüşlərinə sevinsələr də, bir-birini qucaqlamırlar, daha doğrusu, qucaqlaya bilmirlər. Çünki erməni vəhşilər onların qollarını kəsmişdilər. (44) Fövqəladə İstintaq Komissiyası Şamaxı şəhərində törədilən cinayətlərdə əslən Şamaxıdan olub Bakı şəhərində yaşayan Ste- pan Lalayevin, Şamaxı şəhərinin sakinləri Qavril Karaoğlanovun, Arşak Gülbəndiyanın, Mixail Arzumanovun, Karapet Karamano- vun, Armenak Martirosyantsın, Aleksandr Xaçaturovun, Mixail Xaçaturovun və başqalarının, cəmi 31 nəfərin Şamaxı qırğınları- nın başlıca caniləri olduqlarını faktlarla sübut etmişdi. Yüklə 4,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|