Kitab indd
Yüklə 4,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
43 Komissiyanın Şamaxı şəhəri və ona qonşu olan kəndlərdə ermənilər tərəfi ndən törədilən soyqırım hadisələri haqqında topla- dığı 7 cild, 925 səhifədən ibarət araşdırma materialları ermənilərin cinayətlərinin ifşasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Fövqəladə İstintaq Komissiyası Şamaxı ilə yanaşı Kürdəmir və Göyçay qəzasının Cəngi, Qaravəlli, Qarabucaq, Musafalı, Xəlil- Qasımbəy, Ərəb-Mehdibəyli kəndlərində, Sultanov və Sada- lı malikanələrində ermənilərin törətdikləri vəhşilikləri də tədqiq etmişdir. Tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, ermənilər Kürdəmirdə 56 evi, 127 ayrıca malikanəni, 2 məscidi, “Quran”ın təfsirinə dair zəngin kitabxananı yandırmışlar. (45) Azərbaycan nümayəndə heyəti Paris sülh konfransında Fövqəladə İstintaq Komissiyasının materiallarının bir hissəsindən istifadə etmişdir. Bundan başqa Komissiyanın materiallarının bir qismi 1919–cu ildə, İstanbulda 73 səhifəlik “Müsəlman əhaliyə qarşı erməni vəhşiliyi haqqında sənədlər” məcmuəsində fransız dilində nəşr olunmuşdur. Bütün bunlar baş vermiş cinayətlərin beynəlxalq aləmə çatdırmasında ilk cəhdlər olsa da o zaman üçün böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Paris Sülh konfransında Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbəri Ə. Topçubaşov ABŞ prezidenti V. Vilsona 28 may 1919- cu il tarixli müraciətində ona digər sənədlərlə yanaşı, Fövqəladə İstintaq Komissiyasının materiallarını da təqdim etmişdi. Bundan sonra obyektiv informasiya toplamaq üçün Cənubi Qafqaza ABŞ nümayəndə heyətinin göndərilməsi məqsədəuyğun sayılmışdı. 1919-cu ilin yayında ABŞ tərəfi ndən Bakıya göndərilən general Harbord hadisələr barədə obyektiv məlumatlar toplamaq üçün müxtəlif şəxslərlə görüşmüşdü. Ermənilərin nümayəndəsi yepis- kop Baqrat riyakarlıq edərərək ermənilərin mart hadisələrində 44 iştirakını inkar etməyə cəhd etmişdir. Ümumiyyətlə, Bakıda fəaliyyət göstərən rus və erməni təşkilatları Fövqəladə İstintaq Komissiyasının normal işinə müxtəlif manelər törətməklə yanaşı təzyiq kampaniyaları da təşkil etmişlər. Lakin bütün çətinliklərə baxmayaraq, komissiya qısa müddətdə çox böyük işlər görə bil- mişdi. Fövqəladə İstintaq Komissiyasının fəaliyyət göstərdiyi il ya- rım ərzində müxtəlif siyasi və millətçi partiyaların bayrağı altında fəaliyyət göstərən ermənilər tərəfi ndən Cənubi Qafqaz ərazisində müsəlman əhaliyə qarşı törədilmiş cinayətlər barədə 35 cildlik, 3500 cəhifəlik materiallar toplanmışdı. Bunların əsasında 128 məruzə hazırlanmış və 194 nəfər barədə cinayət işi qaldırılmış, bundan əlavə minlərlə cinayətkarın adları dəqiqləşdirilmişdi. Komissiya həmçinin Parisdəki Azərbaycan nümayəndə heyətinə göndərmək üçün 95 foto şəkildən ibarət 6 cildlik əlavə material və 80 diapozitiv hazırlamışdı. Lakin təəssüf ki, Azərbaycanın müstəqilliyinin de-fakto ta- nınmasından (11 yanvar 1920–ci il) dərhal sonra qərb ölkələrinin təzyiqi ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin 2 fev- ral 1920–ci il tarixdə qəbul etdiyi aministiya haqqında qanun 1918–ci il soyqırım hadisəsi ilə bağlı məsuliyyətə cəlb olunmuş cinayətkarların cəzalandırılmasının qarşısını aldı. Qanunun 2-ci maddəsi ilə “milli düşmənçilik zəminində baş vermiş cinayətlərə görə məsulyyətə cəlb olunanlar” təqibdən və cəzadan azad olu- nur, 10-cu maddəyə görə isə Fövqəladə İstintaq Komissiyası- nın araşdırması nəticəsində qaldırılmış bütün cinayət işlərinə həmişəlik xitam verilirdi. Fövqəladə İstintaq Komissiyası çox bö- yük çətinliklər bahasına cinayətkarların çüzi hissəsi, 194 nəfərinə cinayət işi qaldırsa da, amnistiya qanununun qəbulundan son- 45 ra onların hamısı sərbəst buraxılmışdı. Pul kompensasiyası ilə zaminə buraxılmışların hətt a pulları da geri qaytarılmışdı. Lakin Şamaxıda qanlı cinayətlərə başçılıq etmiş Stepan Lalayev cəzadan qurtara bilməmiş, öz əcəli ilə olsa da həbsxana divarları arasında ölmüşdü. (46) Şamaxı soyqırımı ilə bağlı faktlar beynəlxalq aləmdə terrorizmə qarşı mübarizə aparıldığı hazırki vaxtda mühüm aktuallıq kəsb edir. Buna görə də bu faktlar obyektiv şəkildə yenidən araşdırıl- malı və Şamaxı soyqırımı ilə bağlı həqiqətlər beynəlxalq aləmə çatdırılmalıdır. 46 Hazırda 1918–ci il soyqırımının tədqiqi və beynəlxalq aləmə çatdırılması sahəsində mühüm işlər görülməkdədir. Bəzi erməni və rus müəllifl ərinin öz yazılarında (47) azərbaycanlılara qar- şı törədilmiş 1918–ci il soyqırım hadisələrini saxtalaşdırmağa, beynəlxalq ictimaiyyəti çaşdırmağa cəhdlər etməsi bu işin daim diqqət mərkəzində saxlanılmasını zəruri edir. Rus müəllifl əri ta- rixi saxtalaşdırmaq üçün, Kiyev Rus dövlətinin knyazı ilə Şama- xı hökmdarının qızı arsında məhəbbətdəb bəhs edən, uydurma “Üç pəhləvan və Şamaxı çariçası” kimi cizgi fi lmləri çəkməkdən belə çəkinmirlər. Təəssüfl əndirici hal ondan ibarətdir ki, 1918– ci il hadisələrinə dövlət səviyyəsində siyasi qiymət verildikdən sonra belə özünü kommunist adlandıran bəzi üzdəniraq şəxslər 1918–1920–ci illərdə düşmənə xidmət göstərmiş sələfl ərinin səhvlərini təkrar etməklə düşmənin dəyirmanına su tökməkdə davam edirlər. Onlar “1917-ci il və Azərbaycan” adlı kitab yaz- maqla, www.kommunist.az veb saytına müxtəlif saxta materiallar qoymaqla ictimai rəyi çaşdırmağa çalışırlar. Bu şəxslər 1918–ci il hadisələri ilə bağlı sovet dövründə yazılan saxta fi kirləri yenidən gündəmə gətirməyə, minlərlə dinc azərbaycanlını qətlə yetirmiş cinayətkarları müdafi ə etməyə uğursuz cəhdlər edirlər. Onlar bu- nunla mənsub olduqları xalqa xəyanət ediklərinin fərqinə belə varmırlar. Beynəlxalq aləmdə bu cür cəhdlərin olması 1918–ci il hadisələri ilə bağlı araşdırma işlərinin daha da genişləndirilməsini zəruri edir. Son illərin tədqiqatları nəticəsində bu sahədə yeni faktların or- taya çıxması cinayətkarların ifşasında mühüm əhəmiyyətə malik- dir. Bu cür yeni faktlara misal olaraq Quba şəhərində 2007-ci ildə Nəticə Yüklə 4,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|