Kitab indd
Yüklə 4,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
47 şəhər stadionunda tikinti işləri aparılarkən təsadüfən 1918–ci ilə aid kütləvi məzarlığın aşkara çıxarılmasını göstərmək olar. Şamaxı ərazisində də bu cür kütləvi məzarlıqların olması etimalı böyük- dür. Zəngin tarixə malik Şamaxı ərazisində əsasən sovet dövründə arxeoloji qazıntılar aparılmış, bu qazıntıların istiqaməti fərqli ol- duğundan və 1918–ci il soyqırımına aid faktların toplanması kom- munust rejiminin siyasəti ilə ziddiyyət təşkil etdiyindən o dövrə aid mənbələrdə belə məzarlıqların olması haqqında məlumata rast gəlinmir. Buna görə də 1918–ci il erməni vəhşiliklərinə aid yeni tarixi faktlar əldə etmək üçün müasir dövrdə keçmiş Şamaxı qəzası ərazisində arxeoloji qazıntıların genişləndirilməsinə ciddi ehtiyac var. Bəzi mülahizələrə görə, 1918-ci ildə erməni yaraqlıları tərəfi ndən qətlə yetirilmiş Şamaxı sakinləri Kələxana və Süleyman dərələrində dəfn edilib, gələcəkdə bu ərazilərdə arxeoloji qazıntı- lar zamanı yeni kütləvi məzarlıqların tapılması istisna deyil. Müasir dövr tədqiqatları sübut edir ki, 1918–ci il qırğınların- da ermənilər müsəlman əhali ilə yanaşı, yəhudilərə, almanlara və digər milli azlıqlara qarşı da cinayətlər törətmişlər. Bu dövrdə ermənilər tərəfi ndən 3 minə qədər yəhudinin həyatına son qo- yulub. Quba Rayon İcra Hakimiyyətinin Qırmızı qəsəbə inzibati ərazi vahidliyi üzrə nümayəndəsi yəhudi İsakov Pisax Davidoviç 1918-ci ildə ermənilərin Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində qır- ğınlar və talanlar törədərkən qətlə yetirdikləri dağ yəhudilərindən 104 nəfərinin, o cümlədən Qırmızı qəsəbə sakinləri olan 18 nəfər yəhudinin siyahısını prokurorluğa təqdim edib. O zaman erməni Amazaspın rəhbərliyi ilə qətlə yetirilən yəhudilər Şimi dərəsinə atılmışlar. (48) 1918-ci ildə Qafqaz bölgəsində olan alman qüvvələrinin baş komandanı baron Qres Kremsenştaynın “Mənim Qafqaz missi- yam” adlı kitabındakı xatirələrindən məlum olur ki, 1918-ci ilin dekabrında ermənilər Borçalıdakı Yekaterinfeld kəndi ərazisində 48 400-dək dinc alman əhalini də heç bir səbəb olmadan öldürüb və kəndin qırağındakı quyuda basdırıblar. (49) Hazırda Respublikanın əksər yaşayış məntəqələrində, o cümlədən Şamaxıda 1918–ci il soyqırım abidələrinin qo- yulması və bu sahədə təbliğat işlərinin aparılması müsbət qiymətləndirilməlidir. Türkiyənin nüfuzlu “A” telekanalı 1918- ci ilin mart günlərində bolşevik-erməni qoşun birləşmələrinin Azərbaycanda həyata keçirdiyi soyqırımına dair 3 bölümdən ibarət fi lmin çəkilişinə başlaması da görülən müsbət işlərdəndir. (50) Lakin bu sahədə işlərin daha da gücləndirilməsinə ehtiyac var. Tədqiqatlar sübut edir ki, 1918–ci ildə Azərbaycanın demək olar ki, əksər bölgələrində ermənilər qırğınlar törətmişlər. Bun- ların bir hissəsi araşdırılsa da bir çoxu hələ də öyrənilməmişdir. Buna görə də gələcəkdə Bakı, Şamaxı, Quba, Zəngəzur, Qarabağ, Naxçıvanla yanaşı Kürdəmir, Göyçay, Hacıqabul, Salyan, Neft ça- la kimi nisbətən az tədqiq olunmuş və ümumiyyətlə tədqiq olun- mamış ərazilərdə ermənilərin törətdiyi cinayətlərin araşdırılma- sına ciddi ehtiyac var. Soyqırıma məruz qalan, lakin tədqiq olun- mayan ərazilərə misal olaraq Neft çala rayonunun Tataraməhəllə, Uzunbabalı, Qaramanlı, Xıllı, Bankə və s. kəndlərini göstərmək olar. (51) Sual oluna bilər ki, 1918–ci ildə Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində nə qədər əhali soyqırımın qurbanı olmuşdur? Soyqı- rıma məruz qalanların dəqiq sayı barədə məlumatlar varmı? Britaniya briqada generalı R. Qortonun 8 dekabr 1918-ci il Lon- dona göndərdiyi sənəddə 20 min, R. Mustafazadənin kitabında 20 min, A. Balayevin kitabında 30 min, Fövqəladə İstintaq Ko- missiyasının sənədlərində 30 min, Azərbaycan Respublikası Mil- li Məclisinin nəşr etdiyi kitabda isə 50 mindən çox müsəlmanın 1918–ci ildə soyqırıma məruz qaldığı göstərilir. (52) Lakin faktlar 49 sübut edir ki, gələcəkdə tədqiqatlar davam etdirilməklə daha çox insanın soyqırıma məruz qaldığınıs üzə çıxarmaq olar. Ermənilərin bütün dövrlərdə, o cümlədən 1918–ci ildə azərbaycanlılara qarşı törətdikləri cinayətlər yəhudilərə qar- şı 1933–1945-ci illərdə törədilmiş Xolokost cinayəti ilə eyniyyət təşkil edir. Ukraynadakı Xolokost Tarixini Araşdırma Mərkəzinin direktoru Anatoli Podolski azərbaycanlıların məruz qaldığı 1918– ci il soyqırımı haqqında demişdir: “Bu hadisələr ermənilərin əli ilə zorla sovet hakimiyyəti qurularkən baş verib. Bu gün bu haqda həqiqətləri yazmaq lazımdır.” (53) Maykl Smit “İtirilmişlər haqqında xatirə və Azərbaycan cəmiyyəti” əsərində qeyd edir ki, Azərbaycanın təqvimində üç matəm tarixi–31 mart–azərbaycanlıların genosid günü, 26 fevral Xocalıda “Xolokost” günü və 20 yanvar–Qara yanvar qurbanları- nın anım günü mövcuddur. Bu faciələr əsasən tarixi unutqanlığın nəticəsində baş vermişdir. Tarixini unudan xalqın tarixi təkrar olunur. Əgər 70 il kommunist rejimi dövründə bilərəkdən saxta tarix vasitəsilə Azərbaycan xal- qının yaddaşından 1918–ci il müsibətləri silinməsəydi, 1918–ci il mart qırğınlarında öldürülən minlərlə dinc sakinin dəfn olundu- ğu yerdə S.M.Kirovun adına istirahət parkı salınmasaydı 1990–cı ilin 20 yanvar, 1992–ci ilin 26 fevral Xocalı faciəsi və digər faciələr baş verməzdi. 1918- ci ildə Bakı, Şamaxı, Quba və digər ərazilərdə məcburi köçkünə çevrilən insanların taleyinə biganə qalmasaydıq, bu gün 1 milyondan artıq qaçqın və məcburi köçkünün problemi ilə üz- üzə qalmazdıq. Gələcəkdə yeni faciələrin baş verməməsi və təhlükələrin qar- şısının vaxtında alınması üçün tarix obyektiv şəkildə dərindən öyrənilməli və ondan ibrət götürülməlidir. Yüklə 4,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|