Kitab-konfrans doc
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dilavər Əzimli, t.ü.f.d.
- Ключевые слова
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 45 45 Со временем Масленица утратила мистический смысл и превратилась в массовое народное гуляние, посвященное проводам зимы, с карнавалами ряженых и ездой на тройках с бубенцами. Сколько бы ни отмечались между собой в разных уголках старой России масленичные обычаи и обряды, общий характер и основа праздника были одинаковы - это борьба сил Зимы и Весны. Литературa 1. Аникин В.П., Теория фольклора., Курс лекций, М., 1996. 2. Зуева, Т.В., Кирдан Б.П., Русский фольклор: Учебник для высших учебных заведений., М., Флинта:Наука, 2002. 3. Обрядовая поэзия-книга1. Календарный фольклор., cост., вступ.ст., подгот. текстов и коммент. Ю.Г. Круглова, М., 1997. 4. Паникеев И., Масленица., М., 2007. 5. Снегирев И., Русские простонародные праздники и суеверные обряды., вып. 1-4., М., 1838. 6. Соколова В., Весенние-летние календарные обряды русских, украинцев и белорусов., М., 1957. 7. Степанов Н.П., Народные праздники на Святой Руси., М., Российский раритет, 1992. 8. Токарев С. А.,Мифы народов мира. Энциклопедия, М., «Советская энциклопедия», т. 2, 1992. 9. Харлицкий М., Хромов С., Русские праздники, народные обычаи, традиции, обряды: книга для чтения., М., 1996. 10. www.clubocek.ru. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 46 46 Dilavər Əzimli, t.ü.f.d., AMEA A. A. Bakıxanov ad. Tarix İnstitutunun “Azərbaycanın orta əsrlər tarixi” şöbəsinin böyük elmi işçisi, d-azimli@rambler.ru “KİTABİ-DƏDƏ QORQUD” DASTANI VƏ TARİXİMİZ Резюме В статье с исторической точки зрения исследуется эпос «Китаби-Деде Коркуд». Здесь ведется речь об исторических событиях происходящих в Азербайджане в XV столетии. В научной литературе нет единого мнения по поводу времени появления записанного варианта эпоса «Китаби-Деде Коркуд». Ряд исследователей отмечают, что этот эпос впервые появился в письменном виде в XV веке. В представляемой статье автор пришел к такому заключению, что эпос был вновь переписан во второй половине XV века, в период существования государства Аккоюнлу и в процессе составления письменного варианта в эпос были внесены некоторые дополнения в угоду интересов династии Аккоюнлу. В статье затрагиваются также дополнения, внесенные в эпос Османской стороной. Автор статьи считает, что дастаны «Китаби-Деде Коркуд» появи- лись в различные исторические периоды и первые письменные варианты этого эпоса появились в XI-XII вв. В последующие столетия появились новые ва- рианты эпоса, которые ввиду дополнений во многом отличались от оригинала. Ключевые слова: Деде Коркуд, Аккоюнлу, Азербайджан, Рашидаддин Summary In the article the epos “Kitabi Dede Gorgud” is studied from the historical point of view. Here is said about the historical events taking place in Azerbaijan in the XV century. In the scientific literature there is no consensus about the recent recorded version of the epos "Kitabi-Dede Gorgud." Several researchers note that the epic first appeared in writing in the XV century. In the submitted paper the author came to the conclusion that the epic was rewritten again in the second half of the XV century, during the existence of the state Aggoyunlu and in preparing the written version in the epic had been some additions to suit the interests of the dynasty Aggoyunlu. The paper also addressed amendments to the epic of the Ottoman side. The author believes that the epics "Kitabi Dede Gorgud" appeared in different historical periods and the first written versions of the epic appeared in the XI-XII centuries. In the following centuries, new versions of the epic in which supplements are very different from the original. Key words: Dede Gorgud, Azerbaijan, Aggoyunlu, Rahsidaddin PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 47 47 * * * “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı türk dünyasının qiymətli bir xəzinəsi olmaqla, onun qeyrət əsəridir. Bu adla yaddaşımıza həkk olunan qədim oğuz dastanları türk dünyasının yaratdığı milli mədəniyyətin ən zəngin, ən ulu qaynaqlarından biridir. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı əsrlərdən gələn bahar çiçəkləri kimi təravətli, həmişə təzə-tər qalan, zaman-zaman onunla tanış olanları heyrətə salan bir mədəniyyət bağçasıdır. Bu qiymətli sənət əsəri Azərbaycan şifahi və yazılı ədəbiyyatının, tarixinin babasıdır. “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanı oğuzların əfsanəvi keçmişini poetik dildə bizə çatdırır. Bu dastan özündə epik silsilə əks etdirir və 12 boydan ibarətdir (1, 526). Bu dastan Azərbaycan xalq ədəbiyyatının qədim yazılı abidəsi, onun bədii tarixidir. Boylarda əsasən erkən orta əsrlərdən başlamış XV əsrin sonlarına qədərki minillik tarixi hadisələrin əfsanəvi –mifoloji epizodlarla bəzənən bədii lövhələri əks olunmuşdur (2, 39). “Kitabi-Dədə Qorqud” Azərbaycan xalqının tarixi keçmişini, etnoqrafiyasını, dil və ədəbiyyat tarixini öyrənmək üçün ən dəyərli bir mənbədir (3, 32). Dastanı tədqiq edənlərin fikrincə, dastanda olan hadisələrin çoxu tarixidir, amma burada ziddiyyətlər də var. Tərcüməçilər bunu əllərinə gəlib çıxan son nüsxənin daim dəyişə-dəyişə bu hala düşməsi ilə əlaqələndirirlər. Məsələ ondadır ki, oğuzlarla bağlı çoxlu sayda epik əfsanələr mövcuddur. Bu əfsanələr müxtəlif şəkildə mənbələrə düşmüşdür. Tərcüməçiləri çaşdıran da budur. Oğuz-türkmən mənbələrinin tədqiqatçısı A.N. Kononov bununla bağlı yazır ki, türkmənlərin əfsanəvi Oğuzdan yaranması ilə bağlı olan türkmən epik əfsanələri demək olar ki, öyrənilməyib. Bu əfsanələr özünəməxsus bir özəlliklə olduqca qədimlərdə- türkmənlər islamı qəbul etməmişdən əvvəl yaranmışdır (4, 22). Dədə Qorqud tarixi şəxsiyyət hesab edirlər. XIII-XIV əsr tarixçisi Rəşidəddinin məşhur “Came-ət- təvarix” adlı əsərinin Türkiyədə saxlanılan nüsxəsində Dədə Qorqudu VII əsrdə, Məhəmməd (s.a.s) peyğəmbərin dövründə yaşamış bir şəxs kimi qələmə alınmışdır. Xalqdan eşitdiyi rəvayət və əfsanələrə istinad edən Rəşidəddin göstərir ki, o, Məhəmməd (s.a.s) peyğəmbərlə şəxsən görüşmüş, ondan dərs almış və dörd oğuz hökumətinin vəziri olaraq 295 il ömür sürmüşdü” (3, 76). Çox təəssüf ki, dastan tarixilik baxımından az tədqiq olunmuşdur. Dastanın nə vaxt yazıya alınması barədə mübahisələr olsa da, tədqiqatçıların əksəriyyəti onun XII-XIV əsrlərdən qabaq yazıya alındığı fikrindədirlər. Dastanın bəzi boylarının IX əsrdən qabaq yazıya alındığını qeyd edənlər də var. Tərcüməçilər dastanları bütövlükdə tarixi yox, bəlkə epik əsər hesab edirlər. Kitaba yazılan müqəddimədə oğuz ittifaqlarının həyat tərzi, əxlaq-etika normaları, şamanizmlə bağlı cəhətləri, islam dininə münasibətləri və dövlət quruluşu haqqında maraqlı fikirlərə rast gəlirik. Dastanlar təhlil olunaraq göstərilir ki, oğuzlar İç və Daş oğuz deyə iki qrupa bölünürlər. Onların arasında ciddi bir fərq yoxdur. Onların hamısının ümumi rəhbəri, başbiləni Bayandır xandır. Lakin əsl qəhrəmanlıq göstərən, hamının sevimlisi isə Salur Qazan xandır. Dastanlar öz igidliyi və qəhrəmanlığı ilə fərqlənən bəylərin şəninə həsr olunmuşdur. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|