Kitab-konfrans doc
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 57 57 * * * Bilindiği üzere IX. yüzyılın başlarında Abbasiler hilafetine karşı başkaldırı isyanları gittikçe artıyordu. Bunların içerisinde Hürremiler isyanı daha da büyüyordu. Onların kuvvetli kısımlarından birinin başkanı Cavidan öldükten (9, 192.) sonra (815 yılı) onun yerine Erdebil Şehri’nin Bilalab Kenti’nde doğmuş olan Babek (Hasan) geçti. Bu isyan hızlı bir şekilde büyümüş, Abbasiler hilafeti Hürremiler’e karşı savaşlarda 500 binden fazla asker kaybetmişti ki, gerek Emeviler (661-750) gerekse Abbasiler (750-1258) hilafeti herhangi bir devletle yaptığı savaşta bu kadar kayıp vermemiştiler. Doğuşu ve çocukluk yılları hakkında fazla bir bilgi olmayan Babek, Hürremiler harekâtının lideri olan Cavidan’ın özgüvenini kazanmış, onun ölümünden sonra da Hürremiler, Cavidan’ın ruhunun onda cisimlendiğini inanarak onu kendilerine başkan yapmışlardır. Bunların sonunda Babek tarihi bir şahsiyet olarak alp tipinde karşımıza çıkar. Türk destanlarında görülen örnek tip “alp” tipidir. Alp; kahraman, yiğit, cesur anlamlarında bir sözcüktür. Eski Türklerin yiğitlerine bu adı vermelerinin ilk koşulu yiğitlik, cesurluk, kişisel üstünlük, kahramanlık ve asalettir. Bu saygın değerleri kendisinde barındıran Babek’in adı çocuklara bir kahramanlık işareti olarak verilir, Bez Kalesi onun adına izafen Babek Kalesi olarak anılır. O, özgürlük yolunda ateşleyici bir motif olur. 1945 yılında Milli Hükümet’in kuruluşu sırasındaki savaşta Tebriz’de Аzerbаycаn milli kahramanı Bаbek’in аdını taşıyan “Babek Gönüllü Gurubu” oluşturulur. Bu bağlamda Babek efsanesinin ana mayasını folklor oluşturur. Zira anlatılara göre tenasüh (reenkar- nasyonmetempsycose), (ruhun beden değiştirmesi), sonucunda Cavidan’ın ruhu Babek’e geçmiştir. Literatürde don değiştirme (metamorphose) ruh göçü demektir. Ruhun, insan öldükten sonra başka insana geçer ve başka bir bedenle dünyaya gelebilir. Bu durum uyku, rüya, ölüm, baygınlık gibi, ruhun bedeni geçici ya da kalıcı olarak terk etmesi olarak yorumlanmıştır (4, 120-122). Frazer, özellikle masallarda devlerin, kahramanların ruhlarının farklı yerlerde, farklı varlıklarda yer aldığını; dolayısıyla ölmeleri için bu ruhun bulunduğu yerin veya varlığın tespiti ve öncelikle onun öldürülmesi gereğine işaret etmiştir. Türk masallarında ölüme veya yeniden dirilişe sebep olan varlıklar arasında gerdanlık, bilezik, yüzük gibi süs eşyaları da yer alır. Ölü gibi olan kız boynundaki gerdanlık çıkarılınca ya da bilezik koluna takılınca dirilir (1, 136; 13, 220). Bu eşyaların dış ruhu temsil ettiği açıkça görülmektedir. Bazı inançlar ölümü, reenkarnasyon ile bir ruh döngüsü haline getirmişlerdir. Buna göre, biyolojik ölümün gerçekleşmesi ardından ruh başka bir insan ya da hayvan bedenine göç eder. Bu inanış, bilhassa atalar kültüne sahip toplumlarda önemlidir. Kesinlikle doğu kökenli olduğu düşünülen ruh göçünün, (12, 219) Uygurlar aracılığıyla Orta Asya’da yayıldığı düşünülmektedir. Bu inanca Anadolu’daki Alevî-Bektaşî top-luluklarında rastlanmaktadır. Bu toplumlar, ölmüş atalarının ruh-larının ruh göçü yoluyla nesilden nesile geçtiğine inanmaktadırlar. Söz konusu anlayışın Babek için de oluşturulmuş olması Babek efsanesinin de geçmişin köklü kültürü üzerine inşa edilmiş olduğunu açık bir şekilde göstermektedir. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com AMEA FOLKLOR İNSTİTUTU AMEA A.A.BAKIXANOV adına TARİX İNSTİTUTU FOLKLOR VƏ TARİXİMİZ Respublika Elmi Konfransı 58 58 Babek’in önderliğinde dünyayı değiştiremeye yönelmiş olan Hürremiler hareketi aslında toplumsal ve siyasi bir harekettir. Güney Azerbaycan’ın Bezz Kalesi’nde ikamet kurmuş olan Babek uzun süre halifenin gönderdiği birlikleri püskürtüp, nüfus alanını genişletti. Ancak halife Mutasım zamanında Afşin tarafından esir edilmiş ve Arap halifesi Babek’den önünde eğilip af dilemesini istemiştir. Babek bu isteği kabul etmemiştir. Halife ayaklarının kesilmesini emir etmiş. Babek kırmızı kanını yüzüne sürmüştür. Mutasım neden öyle yaptığını sorduğunda “Kendi kanımla boyuyorum ki, kan kaybında yüzümün sararmaya başla- dığı görüldüğünde, senden korktuğumu sanmasınlar” diye yanıtlamıştır. Bu ifade Hurifiliğin kurucusu Nesiminin sonunu benzeştirir. Zira Nesimi de derisi soyulurken kan kaybeden şairin sarardığını gören ruhanilerin alaylı şekilde; Sen ki haklısın, peki niye rengin sarıdır? Şeklindeki soruya “Ben ebediyat ufuklarında doğan aşk güneşiyim. Güneş batarken sararır” yanıtı vermişti. Sonradan bu dramatik öykü edebi literatüre Babek ile ilintili olarak “Sarala sarala yaşamaktan, kızara kızara ölmek iyidir” şeklinde bir atasözü niteliğinde geçmiştir. Ayrıca son dönemlere ait bir değer yargısı olarak Türk kültüründe gücü simgeleyen “kırmızı” sözcüğü aynı zamanda liderlik ve hâkimiyet duygusunu, cesareti, enerjikliği temsil eder. Güney Azerbaycan Türkünün kimlik meselesinin ön plana çıkışı ve İran’da yaşayan diğer toplumlardan saflarının ayrılışı belirleyici bir faktör olarak kendini göstermiştir. Kan motifinin anlatılarda yer almasının yanında İran Türkleri arasında Babek ile ilintili kan motifinin yazılı ifadelerde yer aldığını görürüz ki, bu bağlamda Attila Kişizade’nin şu şiiri güzel bir örnek oluşturur; “Kanlı bahışında canavar kursada gerdek İtler yürüdü gözlerinin sirrine babek Dönmezdi daha nisgile cumhur kalacıklar El bir kilaşinkuf ele alsaydı senin tek Gözlerde moğullar çapa – çap at yürüdürler Ellerdese barmakları hörmekde hörümcek Yok! biz canavardan töredik enme ucal dağ Sende yolacak boz karılar sap – sarı bir çek Neslin kılıncın senden alıp kında çürütdü İndise o kından cöceren toplara baş çek Partlat kalanı taşlara sıldırlara sığma Kan tanrısı – kan tanrısı – kan tanrısı Babek!..” (7, 40) Bilindiği üzere tarihin kaynakları sözlü ve yazılı şekilde adlandırılır. İnsanların ait oldukları geçmişlerinden kaynakları binlerce yıldan beri süzülüp gelen tecrübe ve hatıraları usta tarihçiler ve sosyal bilimcilerin değerlendirmeleriyle gelecek kuşaklara sağlam bir miras olarak bırakılır. Bu bağlamda günümüz tarihçilerine kadar birçok kişi bu kültürel verilerin dikkatle kullanılması halinde olay veya olgunun cereyan ettiği tarihteki halkın anlayış ve hissiyatlarını ortaya koymadaki önemi hususunda aynı görüşü paylaşırlar. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|