Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xarici valyutanın xalis ehtiyatları İdxalın ümumi həcmi X
- Ehtiyat fondları.
- Tədiyyə balansının standart strukturu
valyutanın məzənnəsinin saxlanması üçün də istifadə olunur. Qeyd olunmalıdır ki, tədiyyə balansının hər üç tərkib hissəsinin (cari əməliyyatlar hesabı, kapitalın hərəkəti hesabı, rəsmi ehtiyatlar hesabı) cəminin yekunu sıfra bərabər olmalıdır. Beynəlxalq əməliyyatlarda istifadə olunmuş xarici valyutanın hər vahidinin ( əməliyyatları) özünün mənbəyi («müsbət», yəni daxilolmalar, o cümlədən kredit əməliyyatları hesabına) olmalıdır.
İndi qızıldan tədiyyə balansının tənzimlənməsi üçün demək olar ki, istifadə olunmur. Rəsmi ehtiyatların əsas hissəsi (monetar qızıl nəzərə
alınmadan) sənayeləşmiş aparıcı ölkələrin valyutalannm payına düşür. 2010-cu ildə onların xüsusi çəkisi 96,3% (avro və dollar) olmuş, BVF-də ehtiyat mövqeyi
isə 3,5%-i aşmamışdır. Beləliklə, «Rəsmi valyuta ehtiyatlarının hesabı» maddəsində rəsmi
hesablaşmalar üzrə tədiyyə balansının tənzimlənməsinin metodları və mənbələri əks olunur. Tədiyyə balansının kəsiri Mərkəzi Bank tərəfindən xarici valyutanın
xalis satışlarına, bunun əksinə, tədiyyə balansının müsbət saldosu Mərkəzi Bankın aldığı xarici valyutanın xalis alışına bərabər olacaqdır.--
Əvvəl dediyimiz kimi, ölkə uzun müddət ərzində tədiyyə balansını kəsirlə yekunlaşdıra bilməz, çünki belə hal onun rəsmi valyuta ehtiyatlarının
tükənməsinə, tədiyyə balansının qaçılmaz böhranına gətirib çıxaracaqdır. Bu, ölkənin xarici borcları ödəmək iqtidarında olmaması, yeni borcların alınmasının
qeyri-mümkünlüyü deməkdir. Belə vəziyyətlərdə yeganə çıxış yolu kimi mübadilə məzənnəsində düzəlişlər aparılmasına əl atılır (valyutanın
devalvasiyası). Amma mübadilə məzənnəsində düzəlişlərin aparılması iqtisadiyyat üçün neqativ nəticələr verə bilər.
Beynəlxalq hesablaşmalar üçün əsas vasitə kimi istifadə olunan valyutaya, məsələn, ABŞ dollarına malik ölkələrdə isə hadisələr başqa məcrada inkişaf edir.
Dünya puluna tələbatın artması nəticəsində əsas valyutaya malik olan ölkə öhdəlikləri aktivlərindən çox olan adi bank kimi fəaliyyət göstərir, bu isə, onun
rəsmi hesablaşmalar üzrə tədiyyə balansını, o cümlədən cari əməliyyatlar üzrə balansını uzun müddət ərzində heç bir ciddi problem yaratmadan kəsirlə
yekunlaşdırmağa imkan verir (1970-ci illərin ortasından ABŞ cari əməliyyatlar üzrə balansı kəsirlə başa vurur).
Beynəlxalq təşkilatların fəaliyyətində və beynəlxalq hesablaşmalar praktikasında xalis rəsmi valyuta ehtiyatları göstəricisindən də istifadə olunur.
Bu göstərici ölkənin xarici kreditorlar qarşısında olan borcunu ödəmək qabiliyyətini qiymətləndinnəyə imkan verir. Xalis rəsmi valyuta ehtiyatlarının məbləğindən, həmçinin valyuta ehtiyatlarının ölkənin idxalını ödəmək üçün nə dərəcədə kifayət etməsi göstəricisinin aşağıdakı kimi hesablanması üçün də istifadə olunur;
12
ay
Bu göstərici ölkənin mövcud valyuta ehtiyatları hesabına idxalı ödəyə biləcəyi müddəti məhdudlaşdırır. Beynəlxalq kreditləri almaq imkanı (inkişaf etməkdə olan və keçid iqtisadiyyatlı ölkələr) bu göstəricinin kəmij^ətindən asılıdır. Belə ki, bu göstərici idxalın 3 aydan az müddətdə təmin olunmasından aşağı səviyyədədirsə, vəziyyət qeyri-qənaətbəxş hesab olunur və yeni kreditləri almaq imkanı cüzidir.
əldə edən bəzi ölkələr ehtiyat fondları - Gələcək nəsillərin Fondu (Norveç), Sabitləşdirmə fondu (Rusiya) və s. yaradır. Əksər hallarda ölkələr belə fondların vəsaitlərini ABŞ-da, aşağı gəlirli dövlət istiqrazlarında yerləşdirməyə üstünlük verir. Səmərəli iqtisadi siyasət yeridilərkən heç zaman və heç bir vəziyyətdə artıq
bildiyinə görə, bu, milli ehtiyatların yerləşdiril- məsinin ən israfçı formasıdır. Rusiya iqtisadçılarının ən sadə hesablamalarına görə, ölkənin illik investisiya
yaradıldıqca və ərazi üzrə «artım nöqtələri» formalaşdıqca, bu göstərici yüksələcəkdir. Milli iqtisadiyyatın inkişafı üçün onun sabitliyini təmin etmək vəzifəsi qarşıya qoyulmalıdır, bunun başqa zəmanəti yoxdur. 5.2. Tədiyyə balansının standart modeli və onun strukturu Standart model anlayışı və onun strukturu. Dünya iqtisadiyyatında və beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə fəal iştirak edən, get-gedə genişlənən ticarət münasibətlərinə cəlb olunmuş ölkələr labüd olaraq beynəlxalq hesablaşmaların əsas göstəricilərindən (standartlarından) istifadəyə keçir. Ölkənin beynəlxalq təsərrüfat əlaqələri sisteminə «çıxmasının» ən əsas tərəflərindən biri keçid
həlqəsidir. Universal istifadə üçün təyin olunmuş «tədiyyə balansının standart modeli» milli bazarlardan dünya bazarına çıxış həlqəsi rolunu oynayır. Struktur etibarilə, tədiyyə balansının standart modeli yuxarıda nəzərdən keçirdiyimiz üç tərkib hissəsinin vahid sənəd şəklində birləşdirilməsidir (cədvəl 5.1). Tədiyyə balansının əsasını malların ixracını və idxalını xarakterizə edən, sərhədi həqiqətən keçən malların həcminin uçotunu aparan gömrük statistikasının məlumatlarına əsaslanan ticarət (xarici ticarət) balansı təşkil edir. Xarici ticarət müqavilələrinin vaxt baxımından üst-üstə düşməməsinə baxmayaraq, tədiyyə balansı xarici ticarət dövriyyəsi prosesində pul ödənişlərini və daxilolmalarını əks etdirir.
Kredit Debet
1. Cari əməliyyatlar üzrə hesablar
1. Malların ixracı 2. Malların idxalı
Xarici ticarət balansının saldosu 3. Xidmətlərin ixracı
4. Xidmətlərin idxalı 5. İnvestisiyalardan xalis gəlirlər
6. Xaricə xalis cari transferlər Cari əməliyyatlar üzrə balansın saldosu
II. Kapital və maliyyə əməliyyatları hesabı 7. Xaricdən xalis kapital transferləri 9. Uzunmüddətli və qısamüddətli
8. Uzunmüddətli və qısamüddətli kreditlərin alınması 10. Səhvlər və buraxılmalar
kreditlərin verilməsi Rəsmi hesablaşmalar balansının saldosu
III. Rəsmi valyuta ehtiyatları hesabı ikinci variant
A. Cari əməliyyatlar
Mallar Xidmətlər
İnvestisiyalardan gəlirlər Sair xidmətlər və gəlirlər Fərdi birtərəfli köçürmələr
Yekun: A - cari əməliyyatların balansı B. Birbaşa investisiyalar və digər uzunmüddətli kapital Birbaşa investisiyalar _______________________________________
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|