Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əmtəələrin əsas kateqoriyaları üzrə ABŞ-ın ixrac mövqeləri*, milyon dollar İllər İxrac
- Sənaye
ticarətdədir. Çinə ixrac sürətli templərlə inkişaf edir və həcmi 73 milyard dollara çatmışdır. Yaponiyaya ixrac isə faktiki olaraq 2000-ci il səviyyəsində qalmış, 67 milyard dollar olmuşdur. 2008-ci ildə Amerika ixracının ən böyük axını (344,4 milyard dollar) Asiyaya və Sakit Okean regionuna (Çin, Yaponiya, Hindistan, Cənubi Koreya, Sinqapur və s.) yönəldilmişdir. Latın Amerikası ölkələrinə ixrac 281 milyard dollar. Afrikaya 26,5 milyard dollar, Yaxın Şərq ölkələrinə 50,3 milyard dollar, OPEC üzvü olan dövlətlərə 58 milyard dollar təşkil etmişdir. ABŞ-m ixracında Hindistanın əhəmiyyəti durmadan artır və 2000-ci ildən sonra 17,5 milyard dolları ötüb keçmişdir. Venesuela ilə siyasi ziddiyyətlərə baxmayaraq, bu ölkəyə də ixracın həcmi artır və 2000-2009-cu illərdə 18 milyard dollardan 52,2 milyard dollaradək çoxalmışdır; bununla müqayisədə Braziliyaya ixrac xeyli azdır (30 milyard dollar). Başqa ölkələrin və onların sənaye-ticari fırmalannm mövqeləri möhkəmləndikcə, Amerika şirkətləri çox hallarda dünya və regional ticarətin bəzi, 0 cümlədən müasir yüksək texnologiyalar (İKT), aviatexnika, enerji avadanlığı, istehlak malları (məişət elektronikası) və s. bazarlarında tam hökmranlığını itirir. Amerika korporasiyaları bütün dünyada həm Avropa və Yaponiya, həm də Çin, Asiya və Latın Amerikası ölkələrinin sənaye-ticari şirkətləri ilə getdikcə güclənən amansız rəqabət aparmaq məcburiyyəti qarşısında qalır. Bir məqam da aydındır ki, sonuncuların rəqabət qabiliyyəti amili də ticarət balansının kəsirinin artmasına öz təsirini göstərmişdir. 1960-cı illərin ortalarından başlayaraq, ticarət balansının kəsiri Amerika iqtisadiyyatı üçün səciyyəvi hadisəyə çevrilmişdir. 1990-cı illərdə bu kəsir sürətli templərlə artaraq, 2010-cu ildə ixracın ümumi həcminin, demək olar ki, 50%-inə çatmışdır. Ölkənin tiearət kəsirini təhlil edərkən, problemin sahə və regional (coğrafi) aspektlərinin nəzərdən keçirilməsi mühümdür. Əvvəlki onilliklərdə ABŞ böyük həemdə xammal idxal edib, hazır məhsullar ixrac etdiyinə görə kəsirin strukturu nisbətən sadə idi və aydın təhlil oluna bilirdi. Kəsir ölkəyə gətirilən xammalın və yanacağın dəyərinin ixrac edilən hazır məhsulların dəyərini üstələməsi əsasında müəyyənləşdirilirdi. Bu halda ABŞ-m dünyada dominantlıq etdiyi eimtutumlu məmulatlar üçün müsbət saldo səciyyəvi idi. 1980-ci illərdə ABŞ üçün ən kəsirli ticarət «Hazır məmulatlar» maddəsi üzrə olduqda, vəziyyət keyfiyyətcə dəyişdi. XXI əsrin birinci onilliyində ən
böyük kəsir istehlak təyinatlı mallar üzrə yaranmış, onun həcmi kəsirin 50%-nə çatmışdı. Nəqliyyat üzrə kəsir 25%, xammal, materiallar və digər dəstləşdirici məmulatlar üzrə 22%-dən çox olmuşdu. Ötən onillik ərzində ABŞ «Yüksək texnologiya məmulatları» maddəsi üzrə də ticarət mövqelərini tədricən itirməyə başlamışdır. Beləliklə, 2010-cu ilə yaxın ABŞ-ın ticarət kəsiri strukturunun ümumi vəziyyətində ciddi dəyişiklik baş verdi, onun ənənəvi mənbəyi olan xammal və yanacaq idxalı birinci və ikinci deyil, hətta üçüneü rolu oynamağa başladı. Məhz bu məqam rəqabət mübarizəsi nətieəsində keyfiyyət, qiymət və s. göstəriciləri üzrə daha çox tələbat yarada bilən istehsalçıların mallarının önə çıxması nəticəsində milli və beynəlxalq tiearətdə baş verən ümumi irəliləyişlərin əksidir (cədvəl 9.1). 9.1-ci cədvəlin məlumatları ABŞ-m müasir maşın-texnika məhsullannm istehsalçısı mövqelərini, tədricən də olsa, qarşısıalınmaz surətdə itirdiyini göstərir. Müharibədən sonrakı onilliklərdə texnoloji baxımdan ən müasir, qabaqcıl sənaye məhsullarının satışı Amerika ticarətinin əsas istiqamətlərindən biri olmuşdur. Lakin 1986-cı ildə bu maddə üzrə balans ilk dəfə kəsirlə (təqribən 2,6 milyard dollar) yekunlaşdırılmış, 2002-2009-cu illərdə faiz ifadəsində xeyli aşağı düşsə də, bu göstəriei təqribən həmin səviyyədə qalmışdır. ABŞ Tiearət Nazirliyinin «Eimtutumlu məmulatlar» kateqoriyasına daxil etdiyi 10 əmtəə qrupundan 3-ü üzrə (kommunikasiya avadanlığı və elektron komponentlər, elmi və peşəkar alətlər, motorlar və turbinlər) xarici ticarət saldosu 1980-1990- cı və 2001-2009-cu illərdə passivlə yekunlaşmışdır. 1980-1990-cı illərdə balansın aktiv saldosunu təyyarələr, aviasiya motorları və onların hissələri, plastik kütlələr, dəftərxana avadanlığı və EHM ilə tiearət kimi maddələr formalaşdırırdı. 2001-2009-cu illərdə bu sahələr rəqiblər tərəfindən sıxışdırılsa da, Amerikanın xarici ticarətində aktiv saldo nümayiş etdirirdi. Bu illərdə ən böyük kəsir kommunikasiya avadanlığı və elektron komponentlərlə ticarətdə yaranmışdı. 9.3. ABŞ-ın idxal mövqeləri Amerika bazarının cəlbediciliyinin amilləri. Amerikanın nəhəng bazarı dünyanın nisbətən böyük olan bütün şirkətləri üçün cəlbedieilərdən biri olmuşdur. Bu, öz təsirini çoxdan göstərən amillərdən: birincisi, Amerika 213
Cədvəl 9.1 Əmtəələrin əsas kateqoriyaları üzrə ABŞ-ın ixrac mövqeləri*, milyon dollar İllər
1965 26,5
6,3
20,2
7,6
8,1
1,9
2,6
1970
42,5
7,4
35,1
12,3
14,7
3,9
4,3
1980
224,3
42,0
182,2
65,1
76,3
17,4
23,4
1990
387,4
40,2
347,2
97,0
153,0
36,2
61,0
2000
772,0
52,8
719,2
163,9
357,0
80,4
117,9
2001
718,7
54,9
663,8
150,5
321,7
75,4
116,2
2002
682,4
54,5
627,9
147,6
290,4
78,9
110,9
2003
713,4
60,9
652,5
162,5
293,7
80,6
115,7
2004
807,5
62,9
744,6
192,2
331,4
89,2
131,7
2005
894,6
64,9
829,7
221,5
363,3
98,4
146,6
2006
1023,1
72,9
950,2
263,2
415,0
107,0
165,1
2007
1148,5
92,1
1056,4
302,3
447,4
121,0
185,6
2008
317,8
29,5
288,4
89,3
116,5
30,6
51,9
2009
337,3
32,5
304,9
99,5
120,1
31,0
54,1
*Məlumatlar ABŞ-ın tədiyyə balansı əsasında (müdafiə istisna alınır. Economic Report of the President. USA, Washington, 2009. olmaqla) göstərilmişdir, 1990-ci ilin iyunundan isə, təkrar ixrac nəzərə Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|