KitabxanaşÜnasliq
Yüklə 3,72 Kb. Pdf görüntüsü
|
108 “Qurani – K ərim”i və ərəb əlifbasını öyrənmək üçün məktəblər meydana g əldi. Bununla əlaqədar olaraq məktəblərin yanında kitablar toplanmağa başlandı və belliklə məktəb (məscid ) kitabxanaları meydana gəlmişdir. Şəhərlərdə mədəniyyət xeyli inkişaf etmiş, mədrəsələr yaranmışdır. B ərdədəki Cümə məscidində əlyazma materialları və kitablar toplanmışdı. Bu dövrd ə eyni zamanda şəxsi kitabxanalar da var idi. Bu haqda ilk məlumatı Ərəb şairi ƏbuTəmmaminin “Divan” kitabından alırıq. XII əsrin ortalarında Azərbaycanda qüdrətli Atabəylər dövlətinin yaranması elm və mədəniyyətin inkişafına böyük təkan verdi . Azərbaycanda böyük aliml ər, şairlər, memarlar yetişdi. Elm sahəsində şərqdə böyük şöhrət qazanmış İbn Əhməd Məkki əl-Bərdən, Bəhmənyar ibn Mərzban, Xətib T əbrizi və s. kimi şəxsiyyətlər yetişmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatı misilsiz inkişaf etmiş, dünya şöhrəti qazanan şəxsiyyətlər yetişmişdir. XI – XII əsrlərdə Pir Hüseyin Şirvani, Qətran Təbrizi, Əbül – üla G əncəvi, Məshəti, Fələki Şirvani, Əfzələddin Xaqani, Mücirəddin Beyləqani, Nizami G əncəvi kimi dahi sənətkarlar və şairlər yaşayıb yaratmışlar . Az ərbaycanda bu dövrdə kitabxana əsasən 3 istiqamətdə inkişaf edirdi: 1. Hökmdarlar t ərəfindən təşkil edilən saray kitabxanaları 2. M əscidlərin kitabxanaları və ya onların yanında təşkil olunmuş m əktəb və mədrəsə kitabxanaları 3. Böyük şairlərin, filosofların, alimlərin, feodalların və vəzirlərin şəxsi kitabxanaları Tarixi m ənbələrdən məlumdur ki, XI əsrdə Gəncədə zəngin saray kitabxanası olmuşdur. Dahi Nizamidən öyrənirik ki, XII yüzillikdə Bərdədə də əlyazmalar saxlanılan kitabxanalar var imiş. Tarixdən məlumdur ki, XII əsrin II yarısında Şirvanşahlar sarayında böyük saray kitabxanası da mövcud olmuşdur. Bu kitabxana əsasən Şirvan hakimi Məniçöhrün zamanında xeyli inkişaf etmişdir. XIII əsrdə Azərbaycanın Hülaki dövlətinin tərkibinə qatılması və monqolların islam dinini qəbul etməsi kitab və kitabxana işinin inkişafına güclü t əsir göstərdi. Elm, mədəniyyət, ədəbiyyat güclü inkişaf etmiş Hülaki s arayı ətrafında toplanan ədiblər yeni əsərlər yaratmışlar. Az ərbaycan xalqının böyük oğlu, böyük alim, ictimai xadim N. Tusinin r əhbərliyi ilə yaradılan (1259) Marağa Rəsədxanasının elmi şöhrəti bütün dünyaya yayılmışdır. Rəsədxananın ətrafında böyük alimlər ordusu toplanmış v ə burada Şərqin ən inkişaf etmiş ölkələrindən alimlər fəaliyyət göstərmişlər . M əmmədbəyli öz tədqiqatında 20 nəfərdən artıq görkəmli alim Marağa R əsədxanasındasında işlədiyini demiş, onlar haqqında məlumat vermişdir. Əməkdar elm xadimi, professor A. A Xələfov yazır ki, XIII əsrdə Az ərbaycanda Şərqdə tayı – bərabəri olmayan, öz fondunun nadirliyinə və z ənginliyinə görə dünyanın ən böyük kitabxanaları ilə yarışa girə bilən Marağa 109 R əsədxanasının Elmi Kitabxanası fəaliyyətə başlamışdır. Professor Xələfov qeyd edir ki, bu kitabxana Az ərbaycanda kitabxana işinin tarixində öz m əqsədi, vəzifələri və yaranma tarixi dəqiq məlum olan ilk elmi kitabxanadır. Bu kitabxananın yaranması da 100-dən artıq elmi əsərin müəllifi olan N. Tusinin adı ilə bağlıdır. Tusinin səyi nəticəsində rəsədxanada Şərqdə əsaslı elmi kitabxana kimi m əşhur olan və o dövrdə ağıla gəlməyən dərəcədə böyük fonda malik olan bir kitabxa na yaranmışdı. Kitabxanada 400 000 kitab ( əlyazması) toplanmışdı . Əməkdar elm xadimi, tarix elmləri doktoru, professoru Abuzər Alı oğlu Xələfov çoxillik tədqiqatları əsasında göstərir ki, kitabxananın işinə Tusi özü r əhbərlik edirdi. Kitabxanada digər işlərlə yanaşı kitab üzü köçürən x əttatlar da fəaliyyət göstərirdilər ki, bu da xəttatlıq sənətinin inkişafında böyük rol oynamışdır .Bu məsələlərlə bağlı pedoqoji elmlər namizədi , dosent Knyaz Aslanın da tədqiqatları maraqlıdır. Az ərbaycan kitabxanaşünaslıq elminin banisi, professor A. A. Xələfov “Az ərbaycanda kitabxana işinin tarixi (ən qədim dövrlərdən XXI əsrin əvvələrinə qədər )”kitabından məlum olur ki, XIII əsrin Iin yarısında Təbrizin Q ərb səmtində Şəm adlı yerdə Arquniyyə adlı şəhər salınmış , böyük Az ərbaycan alimi, dövlət xadimi, Qazan xanın vəziri Fəzlullah Rəşidəddin t ərəfindən burada öz fondunun zənginliyinə görə Marağa Rəsədxanası Kitabxanasındansonra ikinci olan böyük bir elmi kitabxana yaradılmışdı. F əzlullah Rəşidəddin öz dövrünün görkəmli alimi kimi 60 mindən çox fondu olan kitabxananın təşkilinə, onun ədəbiyyatla təşkil olunmasına, komplektl əşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirirdi. XVI əsri əvvələrində Azərbaycan Səfəvi dövlətinin yaranması Az ərbaycan tarixində mühüm rol oynayır. Bu dövlətin başında duran görkəmli dövl ət xadimi, şair Şah İsmayıl Xətai ölkədə kitabxana işinin inkişafına ciddi fikir vermiş, bu sahə ilə bağlı ilk dövlət fərmanı vermişdir . Onun fərmanı ilə Şərqin böyük rəssamı, kitabçılıq işinin dərin bilicisi Kəmaləddin Behzad T əbriz saray kitabxanasının rəisi təyin edilir. T ədqiqatçı Ə.Məmmədov göstərir ki, Şah İsmayıl Xətayi 1514-cü ildə Sultan S əlimlə başlanan müharibədən əvvəl Kəmaləddin Behzadın və xəttat Mahmud Nişapurinin düşmən əlinə keçməsindən ehtiyyat edərək onların salamat qalması üçün tədbir görmüşdür. Akademik H.Araslı yazır ki, “ Hələ XVI əsrin əvvəllərindən siyasi f əaliyyətə başlayan Xətai Ağqoyunlu sarayının bütün mədəni irsinə sahib olub , T əbrizdə öz sarayında və Ərdəbildə Şeyx Səfi məqbərəsində böyük kitabxanalar t əşkil etməyə nail olmuşdur.” Şah İsmayıl hakimiyyəti dövründə yaranmış kitabxanalardan biri də onun Ərdəbildə babası Şeyx Səfinin tikdirdiyi Şeyx Səfi məqbərəsindəki kitabxana idi . Şah İsmayıldan başlayaraq bütün Səfəvi hökmdarları bu Yüklə 3,72 Kb. Dostları ilə paylaş:
|