KitabxanaşÜnasliq
Yüklə 3,72 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Д.Г.МАГОМЕДЛИ
- БИБЛИОТЕЧНОЙ РАБОТЫ, БИБЛИОТЕКВЕДЕНЯ И БИБЛИОГРАФИИ. РЕЗЮМЕ
- D.H.MAHAMMADLI MIRZAH KAZIM BEY’S SCIENTIFIC-THEORETICAL AND PRACTICAL
203 Ümumi Kitabxanasındakı zəngin Şərq xəzinəsi haqqında alimlər və savadlı insanların məlumatlı olmasına baxmayaraq bizim kataloq onların məzmunu və əhəmiyyəti ilə yaxından tanış olmaq üçün həmin xəzinənin sirlərinə işıqlı yol açır. Onun vasitəsilə hər bir alim Rusiya İmperator Ümumi Kitabxanasındakı bu z əngin sərvətlə hərtərəfli tanış ola bilər” (4, s.99). Bel ə ümumiləşdirmədən sonra Mirzə Kazım Bəy çap kataloqunun biblioqrafik m ənbələrin müəyyənləşdirilməsindəki açar rolunu qeyd edir və bu baxımdan dünyanın iri ölkələrində elm və mədəniyyətin inkişafında kitabxanaların tarixi rolundan danışır. Hələ antik dövrlərdən başlayaraq Q ədim Yunanıstan, Makedoniya və Roma İmperiyasında, eləcə də Avropa ölk ələrində yaranan kitablar haqqında qiymətli məlumatlar verir ki, bu da dünya kitabxanalarının tarixinin öyrənilməsi və onların tarixi əhəmiyyətinin və rolunun daha d ərindən dərk edilməsi baxımından da müasir kitabxanaşünaslıq elmi üçün çox qiym ətli mənbə kimi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Burada mü əllif Avropada elm və mədəniyyətin inkişafında Şərq ölk ələrindən günəş şüaları kimi saçan elmin əhəmiyyətini xüsusi vurğulayır və Parisd ə 1544-cü ildə yaranmış və sonralar Kral kitabxanasına şevrilmiş kitabxanada 400 Şərq əlyazmasının, 40 manuskriptin və 70 Çin kitabının olduğunu və o dövrün alimlərinin bunları möcüzə adlandırmasını qeyd edir. Da ha sonra M.Kazım Bəy XIV Lüdovik hakimiyyəti dövründə Fransada kitabxana işinin inkişafına dair maraqlı faktlar gətirərək bir daha özünün dünya kitabxanaçılıq tarixinə dərindən bələd olmasını sübut edir (5, s.133). Mirz ə Kazım Bəyin yüksək biblioqrafik biliklərə və təcrübəyə malik olması və bu işin elmi əsaslarından xəbərdar olmasını da bir daha bu m əqalədən aydın hiss edirik. Xüsusilə biblioqrafik axtarışların aparılmasının ç ətinlikləri və bu işdə kataloqların əhəmiyyətini M.Kazım Bəy bəhs etdiyimiz m əqalədə xüsusi vurğulayır. Müəllif göstərir ki, əgər hər hansı bir alim, biblioqraf Avropanın tanınmış kitabxanaları haqqında məlumat almaq istəsə, çox ciddi ç ətinliklərlə rastlaşacaqdır. Çünki bu vaxta qədər heç bir zəngin kitabxana öz fondunu əks etdirən tam kataloq nəşr etdirməmişdir. Sonra öz t əcrübəsinə isnad edən müəllif yazır ki, mən tez-tez alim və təcrübəli kitabxanaçılara müraciət edib onlardan dünyanın müxtəlif kitabxanalarında mühafiz ə edilən manuskriptlər və ya kalliqrafiyalar barədə soruşduqda, onlar əksər hallarda mənim tələbimi çox zəif təmin etmiş və ya heç təmin etm əmişlər (1, s.295). Göründüyü kimi M.Kazım Bəy həm də bir kitabxanaşünas kimi dünyanın zəngin kitabxanalarının öz fondunun tərkibini tam əhatə edən kataloqlar nəşr etdirməsinin vacibliyini vurğulayır və bunun biblioqrafik axtarışda çox mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini xüsusu qeyd edirdi. M.Kazım Bəy məqalədə Rusiya İmperator Kitabxanasında mühafizə edil ən Şərq əlyazmalarının əvvəllər tərtib edilmiş kataloqlarından bəhs 204 ed ərkən bunların içərisində rus şərqşünaslığının banilərindən biri olan Mirzə C əfər Topçubaşovun iştirakı ilə yaradılmış Ərdəbil manuskriptlərinin kataloqunun əhəmiyyətindən danışır. Müəllif göstərir ki, əvvəllər tərtib edilmiş həmin kataloqlar və xüsusən 30 il əvvəl yaradılmış Ərdəbil kolleksiyasının kataloqu Rusiya İmperator Kitabxanasının Şərq əlyazmalarını tam t əşkil edən kataloqun meydana gəlməsində mühüm rol oynamışdır. Mirz ə Kazım Bəyin bəhs etdiyimiz məqaləsində kataloqda əks etdirilmiş Şərq əlyazmalarının Rusiya İmperator Kitabxanası tərəfindən əldə edilm əsi tarixindən danışılır və göstərilir ki, həmin qiymətli xəzinə ilk növb ədə kitabxanaya Rusiyanın İran və Türkiyə ilə müharibəsi nəticəsində qazandığı qənimətlərdir ki, bunun da əsasını Ərdəbil, Axalsıx, Ərzurum, Adrianopol v ə Dağıstan kolleksiyaları təşkil edir. Bu kolleksiyalar içərisində mü əllif 1929-cu ildə şahzadə Xosrov Mirzə tərəfindən Rusiya imperatoruna h ədiyyə edilmiş 18 Şərq əlyazmaları kolleksiyasının əhəmiyyətini də qeyd edir (2, s.90). M.Kazım Bəyin məqaləsində Rusiya İmperator Umumi Kitabxanasının Şərq əlyazmaları kataloqunun tərtibi metodikasına da diqqət yetirilir və kataloqun m əzmunundakı aşağıdakı müsbət əlamətlər xüsusi sadalanır: 1. Bütün biblioqrafik materialların tam sistemli şəkildə əks etdirilməsi; 2. Əvvəllərdə tərtib edilmiş Şərq əlyazmaları kataloqlarından istifadə edilərkən onlara əlavələr və dəyişikliklərin edilməsi; 3. Bu vaxta q ədər təsvir edilmiş manuskriptlərin müvafiq qaydalar əsasında t əsvir edilib kataloqa daxil edilməsi; 4. Bütün bu z əngin və rəngarəng materialların ümumi düzülüşü və bu nəhəng işin vahid qaydada tərtib edilməsi. M əqalənin elmi kataloqlar və digər biblioqrafik vəsaitlərin tərtib edilm əsinin nəzəri və metodik məsələləri baxımından olduqca qiymətli xüsusiyy ətlərindən biri də burada müəllif tərəfindən həmin vəsaitlərin tərtibinə dair müasir elmi axtarış vəzifələrinə cavab verən tələblərin qoyulmasıdır (1, s.309). Mirz ə Kazım Bəyin şərqşünaslığa dair elmi kataloqların və biblioqrafik əsərlərin tərtib edilməsi ilə əlaqədar irəli sürdüyü tələblər bunlardır: 1.T ərtib edilməsi nəzərdə tutulan əsərlərin predmeti xüsusi maraq doğurmalıdır; 2. Əsərin yaradılmasında iştirak edənlər əla orientalist (şərqşünas) və Şərq biblioqrafiyası sahəsində səriştəli olmalıdır; 3. Onlar biblioqrafiya v ə kitabxanaşünaslıq işində səriştəli olmalıdırlar.Avropa ölk ələrində geniş vüsət tapmış bu elm, müasir dövrdə zəngin kitabsaxlayıcıların daxili və xarici baxımdan təşkil edilməsi üçün olduqca vacibdir. 4. Bu elm sah əsində çalışanlar müvafiq kitabxananın əməkdaşları olmalıdırlar. 205 5. Kitabxana bel ə vacib əsərlərin tərtibi və nəşr edilməsi üçün xüsusi vəsaitə malik olmalıdır (1, s.312). Mübaliğəsiz demək olar ki, M. Kazım Bəyin bu fikirləri indi də öz əhəmiyyətini itirməmişdir və bu gün də kitabxanaşünaslarımız, biblioqraflarımız müvafiq əsərlər tərtib edəndə bu fikirlərdən çox səmərəli şəkildə faydlana bilərlər. M.Kazım Bəyin məqaləsində səciyyəvi bir cəhət də b əhs etdiyimiz kataloqun o dövrdə Şərq əlyazmalarını əks etdirən digər kataloqlarla, xüsus ən Vyana Şərq Akademiyasının nəşr etdirdiyi kataloqla müqayis əli şəkildə təhlil etməsidir. O, müqayis əli təhlildə S-Peterburq Ümumi Kitabxanası kataloqunun t ərtibinin üstünlüklərini belə əsaslandırır: 1. Vyana Şərq Akademiyasının kataloqunda materiallar 26 elm sahəsi üzr ə 40 xüsusi bölmədə qruplaşdırılmış, hər bir bölmənin daxilində isə dillər üzr ə (ərəb, fars və türk dilləri) təşkil edilmişdir. Bu düzülüş prinsipini oxucular üçün əlverişli saymayan müəllif S-Peterburq İmperator Ümumi Kitabxanasının kataloqundakı sistemləşdirmə prinsipinin daha məqsədyönlü olmasını qeyd edərək yazır: “Bizim kataloqda bütün əlyazmalar və kataloqlar onların yazıldığı 24 dil əsasında düzülmüş və hər birinin hansı alimə aid olması göstərilmişdir”. Daha sonra M.Kazım Bəy S-Peterburq İmperator Ümumi Kitabxanasının kataloqunda materialların orijinal sərlövhələrinin t əsvirini əks etdirən yazıların olmasını da müsbət cəhət kimi qiymətləndirir və istifad ə üçün nə qədər əhəmiyyətli olmasını göstərir. Sonr müəllif Rusiya kataloqunda əlyazmaların məzmununu açan predmet göstəricisinin mü əlliflərin adlar göstəricisinin də tərtib edilməsini çox haqlı olaraq kataloqun üstün c əhəti kimi vurğulayır. 2. Mirz ə Kazım Bəy Vyana Şərq əlyazmaları kataloqu ilə S-Peterburq İmperator Ümumi Kitabxanasının kataloqlarının müqayisəli təhlilində hər bir kataloqun n ə qədər dolğun və əhatəli olmasını ön plana çəkərək yazır ki, Vyana Şərq Akademiyası kataloqunda yalnız ərəb, fars və türk dillərində 504 adda biblioqrafik yazı olduğu halda, Rusiya kataloqunda yalnız bu dillərdə 602 v ə əlavə 21 dildə 298 biblioqrafiyası əks etdirilmişdir. Vyana Şərq Akademiyasının kataloqu 10 il əvvəl nəşr edildiyinə görə S-Peterburq İmperator Kitabxanasının kataloqu məzmun baxımından müasir vəziyyəti əks etdirdiyind ən də müəyyən üstünlüklərə malikdir. 3. S- Peterburq İmperator Kitabxanasının Kataloqu şərqşünaslıq elminin ən tanınmış alimləri və geniş biblipqrafik biliklərə malik olan akademik Dorn, Fren v ə Mirzə Cəfər kimi şöhrətli şəxslər tərəfindən tərtib edilmişdir və bu adlar h əmin kataloqun etibarlı olmasına zəmanət verir. 4. N əşrinin nəfisliyinə görə Rusiya kataloqu şübhəsiz ki, belə nəşrlər iç ərisində xüsusi yer tutur və kataloqun sərlövhəsi onun məzmununa tam uyğun gəlir. 206 Sankt- Peterburq Kitabxanasının Şərq əlyazmaları kataloqunun üstün c əhətini M. Kazım Bəy belə yekunlaşdırır: “Biz bu kataloqu Avropada diqqəti c əlb edən ədəbi hadisə hesab edərək qeyd etmək istərdik ki, bu nəşrlərdə kitabsaxlayıcı bütün belə müəssisələrdən qabağa çıxmışdır” (5, s.101). N əhayət, məqalələrin sonunda Mirzə Kazım Bəyin kataloq haqqında b əzi tənqidi qeydlərinə də rast gəlirik. Bu qeydlər əsasən kataloqun Çin və Yapon əlyazmalarını əks etdirən bölmələrinə aiddir. Müəllif qeyd edir ki, Çin v ə Yapon dillərindəki kitabların təsviri əksər hallarda bir neçə sözdən ibarət olub yalnız əsərin sərlövhəsi, nəşr ili və neçə hissədən ibarət olduğu barədə m əlumat verir. Bundan əlavə müəllif həmin kitabların təsviri və qruplaşdırılmasında nəzərə çarpan bir sıra dəqiqsizliklərə də diqqət yetirir. Göründüyü kimi, dünyaşöhrətli Azərbaycan alimi, böyük mütəfəkkir Mirz ə Kazım Bəyin kitab, kitabxana işi, kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya n əzəriyyəsi və təcrübəsi sahəsindəki elmi-nəzəri və təcrübi fəaliyyəti son d ərəcə məhsuldar olmuşdur. Onun bu fəaliyyəti bilavasitə kitabxana işinin elmi əsaslarla inkişafına xidmət etmişdir. Mirzə Kazım Bəy daim bu sahədə müt ərəqqi yeniliklərin baş verməsini, qabaqcıl təcrübə metodlarının tətbiqini vacib saymış və yalnız bu yolla cəmiyyətin mükəmməl maariflənməsinin, savadlanma sının, kütləvi mütaliəsinin təşkilinin mümkünlüyünü vurğulamışdır (3, s.332). B əşəriyyətin elm tarixinə öz zəngin çoxşaxəli fəaliyyəti ilə misilsiz töhf ələr verən, mənsub olduğu xalqa daim başucalığı gətirərək onun şöhrətini zirv ələrə qaldıran böyük alim Mirzə Kazım Bəyin böyüklüyü, ucalığı,müdrikliyi, dahiliyi onun ölümündən keçən 200 ildən çox zaman k əsiyində daha qabarıq, daha aydın hiss olunur. Onun elmin bir çox sah ələrində olduğu kimi, kitab, kitabxana işi, kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya sah ələrinə də verdiyi, töfhələr, təkliflər heç zaman öz əhəmiyyətini itirməmiş, zaman keçdikcə dahaq böyük aktuallıq kəsb etmiş və gün d ə kəsb etməkdədir. Professor A. A. Xələfovun qeyd etdiyi kimi, Mirzə Kazım Bəyin bu sahələrdəki elmi irsi və əməli fəaliyyəti müstəqil tədqiqat obyekti kimi h ərtərəfli və dərindən işlənilməlidir. Bütövlükd ə, görkəmli Azərbaycan alimi, böyük mütəfəkkir Mirzə Kazım Bəyin çoxşaxəli elmi fəaliyyəti, zəngin nəzəri irsi gələcək nəsillərə çox böyük töhf ədir. 207 ƏDƏBİYYAT 1. X ələfov A. A. Azərbaycanda kitabxana işinin tarixi: Dərslik:(III hissədə) h.1.: (Ən qədim dövrl ərdən XX əsrə qədər).- B.: BUN, 2004.-328 s. 2. X ələfov A.A. Azərbaycanda kitabxana işinin tarixindən (1870-1920).-ADU,1960.- 95 s. 3. İsmayılov X. İ. Azərbaycan Respublikasında kitabxana işinin metodik təminat sisteminin inkişaf tarixi (1918-2000-ci illər):Monoqrafiya.-B.: BUN, 2000.- 416 s. 4.Rzayev A. XIX əsr Azərbaycan alimləri və mütəfəkkirləri B.:1969.-142s. 5.Rzayev A. Mirz ə Kazım Bəy.-B.: 1965.-146 s. Д.Г.МАГОМЕДЛИ НАУЧНО-ТЕОРЕТИЧЕСКАЯ И ПРАКТИЧЕСКАЯ ДЕЙАТЕЛЬНОСТЬ МИРЗА КАЗЫМ БЕКА В ОБЛАСТИ КНИГИ, БИБЛИОТЕЧНОЙ РАБОТЫ, БИБЛИОТЕКВЕДЕНЯ И БИБЛИОГРАФИИ. РЕЗЮМЕ В статье говорится о научно-теоретической деятельности в области книги, библиотечной работы, библиотековедения и библиографии выдающейся личности Азербайджанского народа мыслителя ученого с мировым именем. В статье также указываются знаменательные факты об истории создания и развития большой и богатой личной библиотеки Мирза Казым Бека, о составе фонда, существующих здесь редких рукописях и изданиях, дан ряд ценных фактов о дальнейшей судьбе. D.H.MAHAMMADLI MIRZAH KAZIM BEY’S SCIENTIFIC-THEORETICAL AND PRACTICAL ACTIVITY IN FIELDS OF BOOK, LIBRARY WORK, LIBRARIANSHIP AND BIBLIOGRAPHY SUMMARY This article deals about the Azerbaijanian prominent person, world- famous scientist, thinker Mirzah Kazim Bey’s scientific-theoretical and practical activity in fields of book, library work, librarianship and bibliography. Also in this article are shown several interesting facts as the creation history of Mirzah Kazim Bey’s large and rich personal library, as well as its development, fund`s contest, at the same time unique handwritings and publications, the principal order of materials and the later fortune of this library. 208 Kompüter t ərtibatçısı: Elçin GULALİYEV Jurnal Az ərbaycan Respublikası M ətbuat və İnformasiya Nazirliyində qeyd ə alınmışdır. Şəhadətnamə № 575 .27 mart 1997. Yığılmağa verilmişdir: 23.11.2011 Çapa imzalanmışdır: 24.12.2011 Kağız formatı 70x100 1/16 Fiziki ç.v. 11,5 ç.v Sayı 300 Qiym əti müqavilə ilə. Ünvan: AZ- 1073/1.Bakı şəhəri, Zahid Xəlilov küçəsi 23 Bakı Universiteti Nəşriyyatı Bakı Universiteti Nəşriyyatının mətbəəsi Document Outline
Yüklə 3,72 Kb. Dostları ilə paylaş:
|