KitabxanaşÜnasliq

190 
 
Be
rqenqrenin  (1962)  şəhadətinə  görə, Alfredin ona məxsus  kapitalın  Bakı 
yataqlarından  çəkilməsi  (Nobel  mükafatının  12%-ni təşkil  edirdi)  haqqında 
q
ərarı tezliklə beynəlxalq mükafatın təsis edilməsi ilə nəticələndi;  
-  1903-1904-cü ill
ərdə  dünyada ilk böyük dizel tankerlərinin  – 
“Vandal” v
ə “Sarmat” teploxodları Emmanuel Nobelin rəhbərliyi altında inşa 
edildi. Dünyada ilk d
əfə “Vandal” teploxodunun (1903) dərinliyi 74,5 m.-yə 
çatırdı; onun yük götürmə qabiliyyəti – 750 ton, sürəti 7,4 dəniz milindən artıq 
deyildi (1 mil = saatda 1,852 km) idi; burada daimi c
ərəyan generatoru ilə işə 
düşən qeyri-reversiv üç silindirli dizellər quraşdırılmışdı;  
-  1909-cu ild
ə  ilk dəfə  dünya  praktikasında  Xəzərin təkindəki neft 
laylarının işlənməsi üçün Bibi-Heybət buxtasında tökmə işlərinə başlandı. İşlər 
1932-ci ild
ə mühəndis Pavel Potoskinin rəhbərliyi altında başa çatdırıldı;  
-  1910-cu ild
ə  İRTC  BŞ-nin  üzvü  İvan  Qluşkov  dünya  neft 
praktikasında  ilk  dəfə  olaraq  Bakıda  “Neft  yataqlarının  qazılmasına  aid 
t
əlimatları”  hazırladı,  bu  təlimatlar  əsasında  Bakı  məktəblərinin tələbələrinə 
qazmanın  ümumi  əsasları  tədris edilirdi. 3 ildən sonra  o,  “Neft  quyularının 
istismarı”  adlı  monoqrafiyasını  nəşr  etdirdi.  “Maye mədənlərin-  neftin və 
duzlu suların hasilatı”;  
- 1923-cu ild
ə Bakı mühəndisi Matvey Kapelyuşnikov dünyada ilk dəfə 
birpill
əli reduktorlu trubobur (qazma maşını) kəşf etdi;  
-  1924-cü ild
ə  dünyada ilk dəfə  olaraq  İliç  buxtasında  ada  tipli 
dir
əklərlə  təchiz  edilmiş  ilk  ada  tipli  dəniz sənaye  nefti  istehsal  etmişdir 
Matvey  Kapelyuşnikov  turboburla  (qazma  maşını)  Suraxanıda  dünyada  ilk 
neft quyusunu qazdı. Onun dərinliyi təxminən 600 m idi;  
-  1933-1934-cü ill
ərdə  dünyada ilk dəfə  olaraq,  Bakıda  Xubentsov 
qardaşları  batırılmış  ağac  ponton  formasında  üzən  özülün  konstruksiyasını 
t
əklif etdilər. Bu özüldən ilk dəfə olaraq dərinliyi 365 m olan neft kəşfiyyat 
quyusu  qazıldı.  İlk  üzən qazma  qurğusu  isə  Xəzər dənizində  1934-cü ilin 
sentyabr ayından etibarən fəaliyyətə başladı;  
-  1936-
cı  ildə  dünyada ilk dəfə  sovet mühəndisləri qrupu (Pyotr 
Şumilov,  Eyyub  Tağıyev  və  başqaları)
 
t
ərəfindən çox pilləli reduksiyonsuz 
qazma borusu hazırlandı; 
- 
Dünya  geoloji  praktikasında  ilk  dəfə  olaraq dəniz  neft  yataqlarının 
işlənməsi üçün mühəndis  A.M.  Pobedin  struktur  qazmanı  həyata keçirmək 
üçün d
ənizdə, Mərdəkan qəsəbəsi və  Abşeron  boğazında  Xəzər dənizinin 
t
əkinin struktur xəritəsini hazırladı; 
-  1940-
cı  ildə  Qala  yatağında  dünyada  ilk  dəfə  olaraq Ostrovski, 
Aleksandrov v
ə  sair  konstruksiyaların  elektrik  qazma  üsulu  ilə  qazılması 
h
əyata keçirilmişdir; 
- 1941-ci ild
ə Bayılda dünyada ilk dəfə olaraq turbin üsulu ilə dərinliyi 
2000 m olan maili quyu qazıldı; 

---

191 
 
-  1948-ci ild
ə  Avropada və  SSRİ-də  ilk dəfə  olaraq  usta  Əliyulla 
t
ərəfindən oktyabr ayının 2-də Suraxanıda 3800 dərinlikdə olduqca dərin quyu 
qazıldı (№ 1308) və fontan vurdu;  
-  1949-cu ild
ə dünya neft sənayesinin tarixində ilk dəfə olaraq avqust 
ayının  24-də  Abşeron  şelfində  unikal dəniz  yataqlarının-Neft  Daşlarının 
k
əşfiyyatına başlandı və orada polad dəniz özülləri quruldu. Bir aydan sonra 
bu yataqda ilk quyu qazıldı, 1000 metr dərinliyə çatanda neft fontan vurdu;  
-  1958-ci ild
ə  Brüsseldə  keçirilən ümumdünya sərgisində  bütün 
avadanlıqları ilə birlikdə iki pərli qazma qurğusu nümayiş etdirildi. Professor 
Eyyub  Tağıyevin  rəhbərliyi  altında  bu  qurğunun  müəllif kollektivinə  Qızıl 
medal verildi;  
-  1971-ci il  m
art  ayının  28-də  Azərbaycanda  neftin  hasilatına 
başlandığı tarixdən 1 milyard ton neft hasil edildi; 
-  1976-
cı  il  dekabr  ayında  SSRİ  neft  yataqlarında  (“Başneft”, 
“Udmurtneft” v
ə “Permneft”) möhkəmliyi və etibarlılığına görə milli və dünya 
standartlarını ötüb keçən yeni polad markalarından yüksək dərəcədə davamlı, 
d
ərin sorucu qazma ştanqı uğurla sınaqdan keçirildi;  
-  1994-cü il 20 sentyabr tarixind
ə  Azərbaycan Prezidenti Heydər 
Əliyev respublika parlamentinin 2 dekabr tarixində ratifikasiya etdiyi “Azəri-
Çıraq-Günəşli”  yataqlarının  istismarı  üzrə  beynəlxalq  kontraktı  –  “Əsrin 
kontraktını”  imzaladı.  Bu kontrakt 12 dekabr tarixində  qüvvəyə  mindi. 
Kontraktın məbləği 13 milyard ABŞ dolları məbləğində dəyərləndirildi;  
-  2005-ci il m
ay  ayında  Bakıda,  Səngəçal  neft  terminalında 
Az
ərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan və Qazaxstan prezidentləri dünya əhəmiyyətli 
Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəmərinin doldurulmasına start verdilər.  
2)
 
Emal sah
əsində:  
-  1837-ci ild
ə  dünyada ilk  dəfə  olaraq  Balaxanıda  Nikolay 
Voskoboynikovun neft ayırma zavodu fəaliyyətə başladı;
 
 
- 1875-ci ild
ə dünya neft sənayesinin tarixində ilk dəfə olaraq məşhur 
neft s
ənayeçisi Viktor Raqozin sürtgü yağlarının emalına başladı. 1878-ci ildə 
is
ə onun xaricə apardığı Bakı sürtgü yağı dünya bazarını əlbəəl fəth etdi; 
-  1883-cü ild
ə  dünyada ilk dəfə  olaraq  Bakıda  Nobel  qardaşlarının 
zavodunda neftin fasil
əsiz distillə  edilməsi məqsədi ilə  V.Q.Şuxov  və  İ.İ. 
Yelin t
ərəfindən layihələndirilmiş kub batareyası quraşdırıldı; 
-  1885-ci ild
ə mühəndis Q.V.Alekseyev neft tarixində ilk dəfə olaraq 
Bakıda yağ qudronunun krekinqi vasitəsi ilə (hissələrə ayırma) benzin və ağ 
neft almaq üçün kub s
ənaye  qurğusunu  layihələndirdi və  quraşdırdı 
(S.M.Şibayevin zavodunda); 
- 1891-ci ild
ə dünyada ilk dəfə olaraq V.Şuxov və S.Qavrilov fasiləsiz 
h
ərəkət edən termik boru krekinq qurğusunu ixtira etdilər (patent № 12926); 

---