Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas

30

► Gün  ərzində istifadə edilən  tərəvəzin  miqdarı  200  qram             

(2-3 porsiya) olmalıdır.

► Həftədə ən azı 2 dəfə balıq istifadə edilməli, bunlardan biri yağlı 

balıq olmalıdır.

Qidalanmanın  kalori  tərkibi  məhdudlaşdırılmalı  və bədən 

çəkisinin  normal  qalması  (və ya  buna  nail  olunması)  üçün  yetərli 

olmalıdır, BKİ <25 kq/m

2

.

Yuxarıda  qeyd  edilən  sağlam  qidalanma  qaydalarına  riayət 

edildikdə əlavə xüsusi pəhriz və ya xüsusi qida əlavələrindən istifadə

tələb olunmur.

Nutriyentlər (qida maddələri)

ÜDX  profilaktikası  nöqteyi-nəzərindən  nutriyentlər  arasında 

(əsasən  lipoproteinlərin  səviyyəsinə təsir  edən)  yağ turşuları,  (əsas 

etibarı  ilə AT-yə təsir  edən)  minerallar  və qida  lifləri  xüsusi 

əhəmiyyətə malikdir.

Yağ turşuları

Profilaktik  nöqteyi-nəzərdən  qida  ilə qəbul  olunan  yağın

həcmindən  yağ turşularının  tərkibi  (Cədvəl  4)  daha  çox  əhəmiyyət 

kəsb edir.

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

---

31

Cədvəl 4. Yağ turşularının növləri

Transdoymamış yağ 

turşuları

duru bitki 

yağlarının 

hidrogenləşməsi 

nəticəsində

bərk bitki 

yağları 

halına keçərək

alınır (marqarin,

yeyinti

piyləri). Bu turşular 

qənnadı məmulatları 

(tortlar, pirojnalar, 

peçenyelər, krekerlər və

s.), eləcə də dondurulmuş 

yarımfabrikatların 

hazırlanmasında istifadə

edilir.

Yağ turşuları

Doymamış yağ turşuları

Polidoymamış yağ 

turşuları (PDYT)

orqanizmdə sintez 

olunmayan (əvəz 

olunmayan)

yağ 

turşularıdır

ω-3

yağ turşularına aiddir:



α-

Linolen turşusu, (yaşıl 

yarpaqlı tərəvəzlərdə, kətan 

və günəbaxan yağlarında, 

meşə və braziliya qozunun 

tərkibində olur)



EPA (eykozapentaen 

turşusu) yağlı balıqlarda 

(qızılbalıq, skumbriya,

siyənək) olur



DHA (dokozaheksogen 

turşusu) yağlı balıqlarda

(qızılbalıq, skumbriya,

siyənək) olur

ω-6

yağ turşularına 

aiddir:

araxidon və γ-linolen 

turşusu (yaşıl yarpaqlı 

tərəvəzlərdə, kətan və

günəbaxan yağlarında, 

meşə və braziliya 

qozunun tərkibində

olur)

Monodoymamış yağ 

turşularına ω-9 Olein 

turşusu aiddir: 

- orqanizmdə sintez 

olunandır 

(əvəzolunan);

- zeytun, avokado,

araxis yağlarının, 

ağaclarda bitən 

qozların tərkibində

olur

Doymuş yağ turşuları:

heyvan mənşəli piylər, kərə

yağı, pendirlərin tərkibində olur

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

---

32

Doymuş yağ turşuları

Doymuş yağ turşularından istifadənin ÜDX-nin əmələ gəlməsinə

təsiri  hələ də müzakirələr  doğurur.  Bəzi  tədqiqatlarda  doymuş  yağ 

turşularının qan plazmasında XS-nin səviyyəsi vasitəsi ilə ÜDX-nin 

əmələ

gəlməsinə

müstəqil  təsirinin  olması  göstərilmişdir. 

Qidalanmanın digər əhəmiyyətli aspekti də doymuş  yağ turşularının 

nə ilə əvəz  edilməsidir.  Epidemioloji,  klinik  və təsviri tədqiqatların 

nəticələri  qida  rasionunun  doymuş  yağ turşularından  gələn 

enerjisinin  1%-nin  polidoymamış  yağ turşuları  ilə əvəz  edilməsi 

zamanı ÜDX riskinin 2-3% azaldığını göstərir

13

. Beləliklə, qidalanma 

rasionunda doymuş yağ turşuları payının, polidoymamış yağ turşuları 

ilə əvəz  edilməsi  şərtilə,  maksimum  10%-dək  azaldılması  ÜDX-nin 

profilaktikasında böyük əhəmiyyətə malikdir.

Doymamış yağ turşuları

Monodoymamış  yağ turşuları  doymuş  yağ turşularını  və ya 

karbohidaratları  əvəz  etdikdə XS-YSLP  səviyyəsinə müsbət  təsir 

göstərir.

Polidoymamış  yağ turşuları  XS-ASLP  səviyyəsini  azaldır  və

doymuş  yağ turşularını  əvəz  etdikdə XS-YSLP  səviyyəsini  daha  az 

artırır.

Trans-yağ turşuları  ümumi  XS  səviyyəsini  artırır  və bununla  da 

XS-YSLP  səviyyəsini  azaltmış  olur.  Qida  rasionunun  ümumi 

kaloriliyinin orta hesabla  trans-yağlar hesabına  2% artırılması ÜDX 

riskinin  23%  artmasına  gətirir

106

.  Trans-yağların qida  rasionunda 

tövsiyə olunan  səviyyəsi  ümumi  enerji  daxilolmalarının  1%-dən  az 

olmalıdır, yəni nə qədər az olsa, bir o qədər yaxşıdır.

Qida xolesterini

Doymuş  yağ turşularının  istifadəsinin  azaldılmasına  dair 

tövsiyələrə riayət  olunduqda  nəticə kimi,  adətən,  qida  XS-nin 

azalması baş verir. Bu halda  qida XS-nin  qan plazmasında  olan XS 

səviyyəsinə olan  təsiri  qida  rasionunda  yağ turşularının  tərkib 

nisbətinin təsirindən əhəmiyyətli dərəcədə zəifdir (Cədvəl 5).

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

---