Kollektivdə heç bir əhəmiyyəti olmayan bu insan sadəcə və sadəcə fərddir

Anni qalxır, qapıda tələsik dodaqlarımdan öpür.

- Dodaqlarının dadını xatırlamaq istəyirəm, - gülümsəyərək deyir. Gərək “ruhi məşqlərim” üçün xatirələrimi cavanlaşdıram.

Əlindən tutub, özümə tərəf çəkirəm. Müqavimət göstərmir, amma başını yellədir.

- Yox. Bu daha məni həyacanlandırmır. Hər şeyi yenidən başlamaq olmaz. Əslində, insanlardan nəsə qoparmaq lazım gələndə məgər fərqi var ki, sən ya ilk qarşıma çıxan yaraşıqlı oğlan?

- Axı sən nə etmək istəyirsən?

- Dedim axı İngiltərəyə gedəcəm.

- Yox, onu nəzərdə tutmurdum....

- Deyirəm də heç nə!

Əlini buraxmadan sakit danışıram.

- Elə çıxır səni tapdım ki, yenidən itirim.

İndi onun üzünü aydın görürəm. Bozardı və gərildi. Qoca qadın üzü, çirkin üz- əminəm ki, Anninin üzü həyata qayıtmaq istəmir, o Anni istəmədən bəlkə də Anninin iradəsinin ziddinə yaranıb.

- Yox,- sakitcə deyir,- yox. Sən məni tapmadın.

Əlimdən çıxır. Qapını açır. Dəhliz işıqla dolur.

Anni gülür.

- Yazıq! Bəxtin gətirmədi. Həyatinda ilk dəfə öz rolunu oynadın amma minnətdarlıq almadın. Yaxşı, çıx get.

Qapı bağlanır.
Bazar günü.

Səhər qatarların cədvəlinə baxdım: əgər Anni düzünü deyibsə, Dyep qatarı ilə keçəcəksə onda qatar 5:38-də çıxır. Bəlkə “adam” onu maşınla aparacaq? Bütün səhər Menilmontan küçəsində, sonra da sahildə avaralandım. Sadəcə bir neçə addım, bir neçə divar məni ondan ayırırdı. Saat 5:38-də dünənki söhbətimiz xatirə olacaq, bir anlıq dodaqlarımdan öpən kök qadın keçmişdə Meknes və Londondakı arıq qızla birləşəcək. Amma hələ heç nə keçmişə getməyib, o hələ ki, buradadır, onu görmək olar, əmin edib, özümlə həmişəlik apara bilərəm. Mən hələ təkliyi hiss etmirəm.

Anni haqqında fikirləşmək istəmirdim, çünki onun bədənini və üzünü təsəvvür edəndə öz üzərimdə hakimiyyəti itirirdim, əllərim əsirdi, bədənimdən üşütmə keçirdi. Bukinist piştaxtalarındakı kitabları vərəqləməyə başladım, özü də ən ədəbsizlərindən başladım- nə deyirlər desinlər adamın fikri dağılır.

Orse vağzalının saatları beşi vuranda mən “Qamçılı həkim” adlı kitabın qravyuralarına baxırdım. Hamısı bir-birinə bənzəyirdi: çoxunda saqqalı bir adam dəhşətli çılpaq dallara qamçı vururdu. Saatın beş olduğunu təzə anlamışdım ki, kitabı piştaxtaya atıb, taksi tutub Sen-Lezar vağzalına qaçdım. İyirmi dəqiqə platformada fırlanandan sonra onları gördüm. Anninin əynində ona xanım görünüşü verən enli, xəzli manto var idi. Kişi bir az gündən qaralmışdı, gənc, çox hündür və çox yaraşıqlı idi. Şübhəsiz, xaricidir, amma ingilisə oxşamır- bəlkə də misirlidir. Onlar məni görmədən vaqona qalxdılar. Bir-biri ilə danışmırdılar. Sonra kişi çıxdı ki, qəzet alsın. Anni kupesindəki pəncərəni aşağı saldı və məni gördü. Uzun-uzun qəzəbsiz, heç nə ifadə etməyən baxışlarla baxdı. Sonra kişi vaqona qayıtdı və qatar tərpəndi. Həmin an açıq-aydın Pikkadillidəki nə vaxtsa nahar etdiyimiz restoranı gördüm, sonra hər şey itdi. Küçələrdə avaralanmağa getdim. Yorulub, hansısa kafeyə girdim və yatdım. Ofisiant məni oyatdı və mən hələ də yuxudan tam ayılmamış yazıram.

Səhər gündüz qatarı ilə Buvilə qayıdacam. İki gündən çox qalmayacam- bu çemodanları yığıb, bankla haqq-hesab çəkməyə bəs edir. “Prentaniya” otelində yəqin ki, iki həftəni öncədən ödəməyimi istəyəcəklər, çünki əvvəlcədən gedəcəyimi xəbər verməmişdim. Kitabları da kitabxanaya qaytarmaq lazımdır. Elə ya belə, həftənin sonuna qədər Parisə qayıdacam.

Bu dəyişiklikdən nə qazanacam? Guya nə fərqi var ki: biri çayın kənarında yerləşir, digərini dəniz əhatə edir- bunu saymasaq onlar oxşayırlar. İnsanlar xam, bəhrəsiz torpaqları seçirlər və onlara böyük, içi boş daşlar qalaqlayırlar. Bu daşlarda qoxu həbs olunub, qoxu havadan ağırdır. Bəzən onları pəncərədən çölə atırlar, onlar isə külək sovurmayana qədər orada qalırlar.

Aydın günlərdə səs-küy bütün divarlardan keçib, şəhərin o biri üzündən çıxır, bəzən günəşdə qızıb, şaxtada çatlayan daşların ətrafında fırlanırlar.

Mən şəhərlərdən qorxuram. Amma onlardan çıxıb getmək olmur. Onlardan çox uzağa qopmağa cəsarət etsən, Bitkilər aləmi ilə əhatə olunursan. Bitki aləmi kilometrlərlə, kilometrlərlə şəhərə tərəf sürünür. Gözləyir. Şəhərin ölümünü gözləyir. Bitki aləmi zorla soxulub, daşların üstünə dırmanacaq, onları aldadıb içlərinə girəcək, hər şeyi qara, uzun buynuzları ilə dağıdacaq; işıq deşiklərini bağlayıb, hər yerdən yaşıl pəncələrini sallayacaq. Nə qədər ki, şəhərlər yaşayır, onlarda qalmaq lazımdır, tək tənha şəhər darvazalarının yanındakı sıx çəngəsinə dalmaq olmaz, qoy öz-özünə dağılıb, çatlasın. Şəhərlərdə özünü ağıllı aparıb, heyvanların yediklərini həzm etdikləri və ya orqanik dünyanın məhsul qırıntılarından sonra sığınacaqlarında yatdıqları vaxtı seçə bilsən ancaq minerallarla rastlaşa bilərsən, onlar mövcud olan hər şeydən daha az təhlükəlidirlər.

Gərək Buvilə qayıdım. Bitki aləmi onu ancaq üç tərəfdən mühasirəyə ala bilib. Dördüncü tərəf qara, tərpənən su ilə dolu böyük uçurumdur. Evlərin arasında külək fit çalır. Qoxular burada başqa yerlərdəki kimi çox qalmırlar: külək onları dənizə qovur, onlar da azdırıcı duman qırıntıları kimi qara suların altına sərilirlər. Yağış yağır. Dörd tərəfdən çəpərlənmiş sahədə insanlar bitkilər üçün yer ayırıblar. Amma onlar axtalanmış, əhliləşdirilmiş, ziyansız bitkilərdir- necə də piyləniblər hamısı. Onların böyük, qulaq kimi aşağı sallanmış ağımtıl yarpaqları var. Onlara toxunanda isə elə bil ki, qığırdaq əlləyirsən. Buvildə hər şey piylidir, ağdır, hamısı da göydən tökülən suya görə. Buvilə qayitmalı olacam.Dəhşət!

Birdən ayılır. Gecə yarısıdır. Altı saat qabaq Anni Parisdən getdi. Paraxod artıq açıq dənizə açılıb. O kayutda yatır, gündən qaralmış o adam isə körpücükdə siqaret tüstülədir.

Çərşənbə axşamı, Buvildə.

Deməli azadlıq elə budur? Ayaqlarımın altında bağlar kədərli-kədərli şəhərə düşürlər, hər bağda da bir ev var. Mən ağır, tərpənməyən dənizi görürəm, Buvili görürəm. Hava gözəldir.

Mən azadam: artıq həyatımda heç bir məna yoxdur- sadəcə yaşamağı sınadım, alınmadı, başqa heç nə gəlmədi ağlıma. Hələ gəncəm, kifayət qədər güclüyəm, yenidən başlaya bilərəm. Amma nəyi başlayım? İndi başa düşürəm, ən dəhşətli qorxularım, ürəkbulantısı tutmaları zamanı çox ümid edirdim ki, Anni məni xilas edəcək. Mənim keçmişim öldü, markiz de Rolbon öldü, Anni ancaq ona görə qayıtdı ki, bütün ümidlərimi əlimdən alsın. Mən bu ağ, bağlarla əhatələnmiş küçədə təkəm. Tək və azad. Amma bu azadlıq bir az ölümü xatırladır.

Bu gün həyatım bitir. Sabah ayaqlarımın altına sərələnmiş, uzun müddət yaşadığım bu şəhərdən gedirəm. Mənim yaddaşımda ondan ancaq qısa, burjuy, Florensiya və ya Bağdad qədər zəngin olmayan, təmiz fransız adı qalacaq. Elə bir vaxt gələcək ki, özümdən soruşacam: “Buvildə yaşayanda bütün günü nə edirdim?” Bu günki günəşdən, bu günki axşam saatlarından heç nə qalmayacaq, heç xatirələr də.

Bütün həyatım arxada qaldı. Onu tam görürəm, cizgilərini, məni bura gətirən ərincək hərəkətlərini. Nə deyə bilərəm, oyunu uduzdum, bu qədər. Üç il əvvəl təntənə ilə Buvilə gəlmişdim. İlk turda məğlub oldum. İkincini oynamaq istədim, ikincini də uduzdum. Bununla belə öyrəndim ki, məğlubiyyət həmişə qaçılmazdır. Ancaq alçaqlar udduqlarını düşünürlər. Bundan sonra Anni kimi mən də canlı ölü olaraq yaşayacam. Yemək, yatmaq, yatmaq yemək. Ərinərək mövcud olacam, sakit, ağac, gölməçə, tramvayın qırmızı oturacağı kimi.

Ürəkbulantısı bir az fasilə verib. Amma bilirəm ki, qayıdacaq, o mənim həmişəki halımdır. Sadəcə bu gün fiziki olaraq çox yorulmuşam. Axı xəstələrdə də arabir xilasedici zəiflik olur, həmin vaxt onlar bir neçə saatlıq xəstəliklərini unudurlar. İndi darıxıram, vəssalam. Arabir elə güclü əsnəyirəm ki, yanaqlarımdan göz yaşlarım axır. Bu sıxıntı dərinlərin ən dərinidir, mövcudluğun dərin mənasıdır, mənim düzəldildiyim materiyanın özüdür. Ruhdan düşməmişəm, əksinə bu gün səhər çimmişəm, üzümü qırxmışam. Amma özümə əl gəzdirmək üçün etdiyim bütün kiçik işləri yadıma salanda başa düşə bilmirəm onları necə etmişəm, heç nəyə lazım deyillər. Yəqin sadəcə vərdiş etmişəm. Axı vərdişlər ölməyiblər, sakit yaşamağa davam edirlər, görünmədən işlərini görürlər- dayə kimi məni çimdirirlər, qurulayırlar, geyindirirlər. Məgər məni təpəyə onlar gətirmədi? Yadıma gəlmir bura necə düşdüm. Şübhəsiz, Dotri pillələri ilə qalxmışam. Yəni həqiqətən bir dəfəyə bütün yüz on pilləni qalxmışam? İndi tezliklə aşağı düşəcəyimi təsəvvür etmək daha çətindir. Amma mən bilirəm ki, bir anda Yaşıl Təpənin yamacında olacam, başımı qaldırıb uzaqlarda, indi isə iki addımlıqda olan evlərdə işıqların yanmasına baxacam. Uzaqlarda. Başımın üstündə. İçindən çıxa bilmədiyim, məni əsir alan, hər tərəfdən mühasirəyə alan bu andan, ibarət olduğum bu andan sadəcə dumanlı yuxu qalacaq.

Aşağı, Buvilin boz parıltısına baxıram. Balıqqularları, sümük qırıntıları, çınqıllar günəşdə parıldayırlar. Bu qırıntıların arasında itib-batmış kiçik şüşə və ya slyud parçaları arabir qısa parıltılarla qamaşırlar. Çayların arası ilə qaçan kiçik arxlar, gölməçələr, dar izlər bir saatdan sonra küçələrə çevriləcəklər və mən evlərin divarlarının yanı ilə gedən bu küçələrdə yeriyəcəm. Mən özüm də indi Bulibe küçəsində gördüyüm o balaca qara fiqurlara çevriləcəm.

Bu təpənin üstündə özümü onlardan çox uzaqda hiss edirəm. Elə bil ki başqa cinsə aidəm. İş günündən sonra kontorlarından çıxıb, özlərindən razı şəkildə evlərə və bağçalara baxıb, deyirlər: “Bu bizim şəhərimizdir, gözəl, burjua şəhərimiz”. Onlar qorxmurlar, öz evlərindədirlər. Onlar suyu krandan axan görürlər, işıq onlar üçün ancaq elektrik açarını buranda lampalarda yanandır, ağaclar hibridləşdiriliblər, əhliləşdiriliblər, onlara dirəklərlə dayaq veriblər. Gün ərzində dəfələrlə sübutlar gətirirlər ki, hər şey müəyyən olunmuş mexanizmlə işləyir, hər şey möhkəm, sarsılmaz qanunlara əsaslanır. Boşluğa atılmış bədənlər eyni sürətlə məhv olurlar, şəhər parkı qışda saat altıda, yayda saat səkkizdə bağlanır; qurğuşun 335 dərəcə tempraturda əriyir; sonuncu tramvay on ikiyə beş dəqiqə işləmiş Ratuşidən çıxır. Onlar soyuqqanlıdırlar, qaş-qabaqlıdırlar, onlar ancaq sabahkı günü düşünürlər, daha doğrusu növbəti sabahı düşünürlər: şəhərlərdə bircə, yeganə gün olur, hər səhər o dünən olduğu kimi qayıdır. Ancaq bazar günləri çalışırlar günü bir az bəzəsinlər. Kötüklər! Onların axmaq, özündən razı sifətlərini yenidən görəcəyimi fikirləşəndə iyrənirəm. Onlar qanun tərtib edirlər, populist romanlar yazırlar, evlənirlər və hətta axmaqlarını o nöqtəyə qədər inkişaf etdirirlər ki, evlənirlər. Hiss etmirlər ki, nəhəng, azğın təbiət onların şəhərinə girib, hər yerə soxulub- evlərinə, kontorlarına, onların içinə. O tərpənmir, gizlənib, adamlar onunla dolublar, onu yaşadırlar, amma hiss etmirlər, onlara elə gəlir ki, təbiət onlardan uzaqdadır, şəhərdən iyirmi lyö uzaqlıqdda. Amma mən, mən onu görürəm, bu təbiəti görürəm. Bilirəm ki, onun itaəti itaət deyil, tənbəllikdir, bilirəm ki, onun üçün qanunlar yazılmayıb. İnsanların təbiətin qanunu kimi qəbul etdikləri əslində... əslində sadəcə vərdişdir, sabah təbiət onu dəyişə bilər.

Bəs, birdən nəsə olsa? Birdən o silkələnib ayılsa? Onlar hiss edəcəklər ki, o buradadır, yaxında, ürəkləri dayanacaq. Onda onların bəndlərinə, elektrik stansiyalarına, evlərinə, mülklərinə nolacaq? Bu hər an baş verə bilər, lap elə indi, xəbərdarlıqlar çoxdur. Onda, məsələn ailənin atası gəzəndə görəcək ki, onun qabağına küləkdə qovulmuş kimi qırmızı cındır uçur. Cındır onun yanında olanda görəcək ki, bu əslində toza bulaşmış, çürümüş, gah sürünən, gah küləyin qaldırdığı, hansısa parçalanmış bədənin ətidir və bu ətdən qan fışqırır. Və ya hansısa ana uşağının yanağına baxıb soruşacaq: “Bu nədir?Sızaq?” – sonra görəcək ki, yanaq şişir, çatlayır və yarıqdan üçüncü, gülən göz baxır. Və ya onlar hiss edəcəklər ki, nəsə bütün bədənlərinə çay daşları üzgüçünün bədəninə sürtünən kimi yüngülcə sürünür. Başa düşəcəklər ki, paltarları canlanıb. Onlardan biri hiss edəcək ki, ağzında nəsə sürtünür. Güzgüyə yaxınlaşıb ağzını açacaq ki, dili böyük qırxayağa çevrilib, pəncələri ilə damağını eşir. O tüpürmək istəyəcək, amma bu onun bir hissəsidir, əlləri ilə dilini qoparmalı olacaq.

Çoxlu şeylər yaranacaq ki, onlara ad verməli olacaqlar: daş göz, böyük üç buynuzlu əl, ağac barmaq, hörümçək çənə. Rahat, isti otağında, yumşaq yatağında yatan biri bir gün ayılacaq ki, mavi torpaqda lütdür, səs-küylü cinsi orqanların arasındadır- onlar qırmızı, ağ rəngdədirlər, Jukstebuvil boruları kimi göyə qalxıblar, tüklü, soğancıq kimi böyük xayalar yarı torpaqdadırlar. Fallosların ətrafında quşlar uçur, onları dimdikləyirlər, onlardan qan çıxır. Yaradan həm də yavaş-yavaş, qanla qarışıq, tələbə sperması kimi, isti, xırda köpüklü sperma axır.

Ya da bunların heç biri olmayacaq, heç bir aydın işarə zad olmayacaq, amma insanlar bir gün səhər ayılacaqlar, pəncərələri açacaqlar, əşyalara qonub nəsə gözləyən qorxulu fikrə təəccüblənəcəklər. Vəssalam, amma bu bir az da davam etsə yüzlərlə adam intihar edəcək. Qoy olsun! Qoy nəsə dəyişsin, bundan yaxşı heç nə istəyə bilmərəm, baxaq görək nolacaq. Çoxları tənhalığa qapanacaqlar. Tək, tamamilə tək pis eybəcərlər küçələrdə qaçacaqlar, yanımdan bir nöqtəyə baxan gözləri ilə keçəcəklər, öz pisliklərindən qaçmağa çalışacaqlar amma onu da yanlarında daşıyacaqlar, ağızlarını açıb, qanadlarını çırpan böcək dillərini çölə çıxaracaqlar. Onda mən güləcəm, hətta bədənimi şübhəli çirkli, qaymaqçiçəyi, bənövşənin bitdiyi qotur bassa da güləcəm. Divara söykənib yanımdan qaça-qaça keçənlərə qışqıracam: “Öz elminizlə nəyə nail oldunuz?Humanizminiz nəyə yaradı? Haradadı sizin düşünən qamış qürurunuz?” Mən qorxmayacam, ən azı indi qorxduğum kimi qorxmayacam. Məgər bu mövcudluğun başqa forması olmayacaq? Yavaş-yavaş üzdə yayılan üçüncü göz, əlbəttə artıqdır, amma iki göz özü də artıqdır. Mövcudluq- mən bax ondan qorxuram.

Hava qaranlıqlaşır, şəhərin ilk işıqları yanır. Aman Allahım! Təbiət onu ram edib, böyük, geometrik xətlərinə baxmayaraq külək onu basır. Buradan belə görünür. Yəni bunu ancaq mən görürəm? Yəni heç bir yerdə başqa Kassandra yoxdur ki, burda- təpədə dayanıb ayaqlarının altında təbiətin bətni tərəfindən udulmuş şəhəri görməsin? Ümumiyyətlə mənimçün nə fərqi var? Nə deyə bilərəm ki?

Bədənim sakitcə şərqə tərəf dönür, bir az əsə-əsə aşağı düşür.
Çərşənbə. Buvildə sonuncu günüm.

Bütün şəhəri gəzib Oxucunu axtardım. Yəqin ki, evə getməyib. İnsanlar tərəfindən rədd edilmiş yazıq humanist, yəqin ki, indi utanc və dəhşətdən sarsılmış vəziyyətdə, yolları seçə bilmədən avaralanır. Düzünü desəm bu hadisənin baş verməsinə heç təəccüblənməmişdim, çoxdan bilirdim ki, onun balaca, qorxaq başına mütləq bir hadisə gələcək. Onun günahı o qədər azdır ki, əslində gənclərə bəslədiyi qorxaq, xəyalçı sevgidə heç bir hissiyyat yoxdur- bu da özünə görə humanizmin bir formasıdır. Amma onun üçün bir gözəl gündə tək qalmaq hazırlanmışdı. Müsyö Axill kimi, mənim kimi- o da mənim olduğum cinsdən-xeyirxah niyyətlilərdəndir. Amma bundan sonra onun taleyi yalnızlıqdır, özü də həmişəlik. Bir göz qırpımında hər şey məhv oldu: mədəniyyət haqqında arzuları, insanlar arasında razılıq arzuları. Əvvəl qorxu, dəhşət, yuxusuz gecələr gələcək, sonra uzun-uzun sürgünlər. Axşamlar İpoteka bankının həyətində gəzəcək, uzaqdan oxu zalının işıqlı pəncərələrinə baxıb, nəfəsini tutaraq uzun sıralı kitabları, onların dəri cildlərini, səhifələrinin iyini xatırlayacaq. Təəssüflənirəm ki, ona heç nə öyrətmədim, amma o özü istəmədi, tək qalmaq istədi və hər şeyi tənha, öz-özünə öyrənməyə başladı. Bu qeydləri “Mabli” kafesində edirəm. Bura elə girdim ki, elə bil hansısa ayini yerinə yetirirəm: sahibkara, kassir qadına baxmaq istəyirdim ki, bütün gücümlə onları sonuncu dəfə gördüyümü hiss edim. Amma Oxucunu unuda bilmirəm, dayanmadan gözlərimə dəyişmiş, tənəli üzü və qanlı yaxalığı görünür. Mənə kağız verilməsini xahiş etdim, indi onun başına gələni yazacam.

Mən kitabxanaya gündüz saat ikidə getdim. Öz-özümə dedim: “Bu da kitabxana. Ona sonuncu dəfə daxil oluram”.

Zal demək olar boş idi. Onu çətinliklə tanıdım, axı bilirdim ki, bir də bura qayıtmayacam. Zal tüstü kimi yüngül, az qala irreal idi və tamamilə kürən görünürdü, günbatanın işığında köməkçilərin işlədiyi stol, kitab yığını kürənləşmişdi. Bir anlıq mənə elə gəldi ki, mən qızıl yarpaqlar meşəsindəyəm. O qədər xoş idi ki, gülümsədim. Sonra düşündüm: “gör nə qədər vaxtdır gülümsəməmişdim”. Korsikalı əllərini belinə qoyub, pəncərədən baxırdı. Nə görür orada? Empetrazın kəlləsini? “Mən isə daha heç vaxt Empetrazın kəlləsini, silindirini, sürtüyünü (uzunətəkli kişi pencəyi) görməyəcəm. Altı saat sonra Buvildən çıxıb gedirəm”. Baş kitabxanaçının köməkçisinin qarşısına keçən ay götürdüyüm iki kitabı qoydum. O yaşıl, abunə kartını cırıb, parçalarını mənə uzatdı.

- Buyurun, müsyö Rokanten.

- Təşəkkür edirəm.

“İndi onlara heç nədə borclu deyiləm,- düşündüm. – Mən burada daha heç kimə heç nə borclu deyiləm. Tezliklə “Dəmiryolçuların sığınacağı”-nın sahibəsi ilə də vidalaşacam. Mən azadam”. Bir anlıq tərəddüd etdim: bu son dəqiqələrimi necə keçirim, bəlkə Buvildə uzun gəzintiyə çıxım, yenidən Viktor Nuar bulvarına, Halvani prospektinə, Turnebrid küçəsinə baxım? Amma bu meşəcik elə sakit, elə təmiz idi ki, elə bil heç mövcud deyildi, Ürəkbulantısı ondan yan keçirdi. Gedib sobanın yanında oturdum. Stolun üstünə “Buvil qəzeti” sərilmişdi. Əlimi uzadıb onu götürdüm.

“İti tərəfindən xilas edilib.

Cənab Dyubosk, Remiredondan olan ev sahibi dünən axşam Nojidəki yarmarkadan velosipedlə qayıdırdı...”

Sağ tərəfimdə kök qadın oturdu. Şlyapasını yanına qoydu. Burnu üzünə sancılmışdı, elə bil meyvə bıçağı almaya sancılıb. Burnunun altında isə balaca, ədəbsiz deşik həqarətlə əyilmişdi. Qadın çantasından cildli kitab çıxardı, stola söykənib, piyli əllərini başına dayadı. Düz qarşımda qoca kişi mürgüləyirdi. Onu tanıdım, çox qorxduğum həmin axşam o da kitabxanada oturmuşdu. Məncə o da qorxurdu. “İndi bunlar nə qədər uzaq”,- düşündüm.

Saat beşin yarısında Oxucu gəldi. Əllərini sıxıb sağollaşmaq istədim. Amma deyəsən sonuncu görüşdən pis təsirlənib: mənimlə soyuq görüşdü və içində yəqin ki, həmişəki kimi çörək tikəsi və şokoladın olduğu ağ paketi oturduğum yerdən kifayət qədər uzağa qoydu. Bir az sonra şəkilli kitabla qayıdıb onu da paketin yanına qoydu. “Onu sonuncu dəfə görürəm”,- fikirləşdim. Sabah axşam, birigün axşam və bütün sonrakı axşamlar o bu stolun arxasında oturacaq, şokoladla çörəyini yeyəcək və səbrlə, siçan kimi elm gəmirəcək, Nabonun, Nodonun, Nodyenin əsərlərini oxuyacaq, arabir fasilə verib, qeyd kitabçasında hansısa kəlamları qeyd edəcək. Mən isə Parisdə, Parisin küçələrini gəzəcəm, yeni üzlərlə rastlaşacam. O burda oturanda və lampa onun enli, düşüncəli üzünü işıqlandıranda görəsən başıma nələr gələcək? Vaxtında ayıldım, az qala macəra ümidinin illuziyasının təsiri altına düşmüşdüm. Çiyinlərimi çəkib, qəzetə qayıtdım.

“Buvil və onun ətrafı.

Monistye.

1932-ci il üçün polis briqadasını fəaliyyətinin nəticələri. Monistye briqadasının komandiri, böyük serjant Qaspar və tabeçiliyində olan dörd polis, Laqutu, Nizan, Pyerpon və Qilyu 1932-ci ildə boş oturmayıblar. Əslində bizim polislər bu müddət ərzində 7 qətl işini, 82 qayda, 159 qanun pozuntusunu, 6 intihar hadisəsini, 3-ü ölümlə nəticələnən 15 avtomobil qəzasını protokollaşdırıblar.”

“ Jukstebuvil.

Jukstebuvil Boruçuları Dərnəyi.

Bu gün illik konsertin ümumi məşqləri və dəvətnamələrin verilməsi günüdür.”

“Kompostel.

İcra hakiminə Şərəf legionu ordeni verilib.”

“Buvil turisti (1924-cü ildə çıxan “Buvil boyskaut”-u əsasında).

Bu gün Ferdinand Biron küçəsi, 10, A zalında aylıq iclas olacaq. Gündəlikdə duran məsələlər: sonuncu protokolun oxunması; Məlumat, illik banket, 1932-ci il üçün üzvlük haqqının yığılması; mart ayı üçün tədbirlərin proqramı;yeni üzvlərin qəbulu və s.”

“Heyvanları müdafiə cəmiyyəti (Buvil şöbəsi).

Gələn cüməaxşamı saat 3-dən 5-ə qədər Ferdinand Biron küçəsi, 10, C zalında ictimai növbə. Məktub cəmiyyətin sədrinə- baş ofisə və ta Halvani küçəsi, 154 ünvanına göndərilməlidir”.

“Gözətçi köpəklərin Buvil klubu... Müharibə əlillərinin Buvil assosiasiyası... Taksi sürücülərinin həmkarlar ittifaqı... Buvil pedoqoji institutlarının dostluq komitəsi”...

Zala iki, portfelli yeniyetmə daxil oldu. Lisey tələbələridirlər. Korsikalı onları çox sevir, çünki onların üzərində atalıq nəzarətini həyata keçirir. Kefini açmaq üçün tez-tez yeniyetmələrin stulda yellənib, söhbət etmələrinə şərait yaradır, sonra birdən sakitcə yaxınlaşıb onların arxalarında dayanır və bişirməyə başlayır: “Bu nəyə lazımdır axı, məgər böyük gənclər özlərini belə aparırlar? Əgər özünüzü yaxşı aparmasanız baş kitabxanaçı direktorunuza şikayət edəcək”. Əgər yeniyetmələr onunla mübahisə etsələr onlara hədələyici baxışlarla baxıb deyir: “Familyanız necə oldu?”. Onların mütaliəsi ilə də məşğul olur, kitabxanada bəzi kitablar qırmızı xaçla nişanlanıb- bunlar cəhənnəmlik kitablardır: Jidanın, Didronun, Bodlerin əsərləri və tibbi əsərlər. Lisey tələbəsi bu kitablardan hansısa birini istəyəndə korsikalı işarə ilə onu yanına çağırır, künçə çəkib, haqq-hesab çürüdür. Bir neçə dəqiqə sonra daha özünü saxlaya bilməyib bütün zal boyu qışqırır: “Axı sizin yaşınıza daha uyğun kitablar var. Öyrədici kitablar. Yaxşı yadıma düşdü, dərslərinizi oxuyub bitirmisiz? Neçənci sinifdə oxuyursuz? İkinci? Dörd saatdan sonra bütün dərsləri bitirmisiz? Sizin müəlliminiz tez-tez burada olur, onunla sizin barənizdə danışacam”.

Hər iki yeniyetmə sobanın yanında dayandılar. Kiçiyin gözəl qara saçları, hətta hədsiz zərif dərisi və hirsli, özündən razı, kiçik dodaqları vardı. Onun dostu, dodağının üstündə balaca bığları olan yoğun şişman onu qolunun altına salıb, nəsə dedi. Balaca cavab vermədi amma hiss edilmədən, təkəbbürlə və özündən razı gülümsədi. Sonra hər ikisi rəfdən saymazyana hansısa lüğəti götürüb yorğun baxışlarını onlara zilləyən Oxucuya tərəf getdilər. Özlərini elə aparırdılar ki, guya onu görmürlər, amma məhz Oxucunun yanında oturdular, qara saçlı balaca onun solunda, yoğun şişman isə balacanın solunda. Hər ikisi lüğəti vərəqləməyə başladılar. Oxucu çaşqın baxışlarını zalda gəzdirib, yenidən oxuya daldı. Heç vaxt oxu zalı belə sakit görünüşlü olmamışdı, kök qadının tövşüyən nəfəsindən başqa səs yox idi, yalnız böyük inoctavo lüğətinin üstünə əyilmiş başları görürdüm. Amma məhz həmin anda hiss etdim ki, nəsə pis bir şey olacaq. Bütün bu çalışqan görünüşlə baxışlarını aşağı salmış adamlar sanki hansısa komediya oynayırdılar: bir neçə saniyə qabaq elə bil ki, üstümüzə qəddarlıq əsmişdi.

Oxunu bitirmişdim, amma getmək istəmirdim: özümü elə göstərirdim guya qəzet oxuyuram, əslində gözləyirdim. Mənim marağımı və həyacanımı digərlərinin gözləməsi daha da alışdırırdı. Mənə elə gəldi ki, yanımda oturan qadın kitabın səhifələrini daha tez-tez çevirir. Bir neçə dəqiqə sonra pıçıltı eşitdim. Ehtiyatla başımı qaldırdım. Yeniyetmələr lüğəti bağlamışdılar. Qara saçlı balaca susurdu, sağ tərəfə çevrilmişdi və üzü hörmət və maraq ifadə edirdi. Çiyninin arxasında yarıya qədər gizlənmiş digəri qulaqlarını şəkləyib, astadan gülürdü. “Kim danışır axı?”- fikirləşdim.

Oxucu danışırdı. Gənc qonşusuna tərəf əyilib, baxışlarını onun gözlərinə dirəyib gülümsəyirdi. Dodaqlarının necə tərpəndiyini, uzun kirpiklərinin əsdiyini görürdüm. Cavanlaşmış üzünü az qala tanımayacaqdım, hətta üzü cazibəli olmuşdu. Bir anlıq susub, qorxaq-qorxaq ətrafı nəzərdən keçirdi. Yeniyetmə elə bil ki, onun sözlərini udurdu. Bu kiçik səhnədə qeyri-adi heç nə yox idi, yenidən oxuya qayıtmaq istəyirdim ki, balacanın əlinin stolun kənarı ilə yavaş-yavaş sürüşdüyünü gördüm. Oxucunun görmədiyi yerə çatana qədər o yavaş-yavaş irəlilədi, şişmanın dirsəyinə çatanda möhkəm çimdiklədi. Şişman Oxucunun sözlərinə o qədər diqqətlə qulaq asırdı ki, dostunun əlinin ona çatdığını hiss etməmişdi. Stulda tullanıb, ağzını həyacan və gözlənilməzlikdən geniş açdı. Qara saçlı oğlanın üzündə isə bayaqki diqqət və maraq var idi. Nadinc əlin ona məxsus olduğuna inanmaq çətin idi. “Onlar nə etmək istəyirlər?”- fikirləşdim. Başa düşürdüm ki, hansısa vicdansızlıq olacaq, həm də bilirdim ki, buna mane olmağa vaxt var. Amma nəyə mane olmalıyam bax bunu tapa bilmirdim. Bir anlıq ağlıma fikir gəldi ki, ayağa qalxıb Oxucuya yaxınlaşım, çiynini şappıldadıb söhbət edim. Amma elə bu vaxt baxışlarımız toqquşdu. O həmin an susdu və əsəbi halda dodaqlarını sıxdı. Utandığımdan tez baxışlarımı yığışdırdım və görüntü üçün yenidən qəzeti əlimə aldım. Kök qadın kitabı itələyib, başını qaldırdı. O cadulanmış kimi idi. Açıq-aydın hiss edirdim ki, o bu dəqiqə partlayacaq, onlar hamısı partlayışın olmasını istəyirdilər. Nə etməli? Yandan Korsikalıya baxdım- o artıq pəncərədən baxmırdı, bizə tərəf yanpörtü dayanmışdı.