Kommersiya fəaliyyətinin təşkilinin mahiyyət və məzmunu

 

12 

 

 

  Kommersiya sferasında baş verən proseslər və əməliyyatlar iki növ olur: xalis ticarət; 

istehsal. Xalis ticarət – mənfəət almaq məqsədilə və dəyər formalarını  

dəyişməklə əlaqədar alqı-satqı aktlarının həyata keçirilməsinə yönəldilən proseslərdir. 

Tıcarət  əməliyatları  –  satıcıların  və  alıcıların  arasındakı    kommersiya  əlaqələrinin 

təşkili,  təchizat  reklamları,  əmtəədə  alıcılıq  tələbatının  öyrənilməsi,  alıcılara  servis 

xidməti və s. ibarətdir. 

Kommersiyyada  baş  vermiş  istehsal  prosesləri  əmtəə  mübadiləsi  sferasında  istehsalın 

davam  etdirilməyidir.  Bu  əmtəənin  istehsalçıdan  istehlakçıya  və  alıcıya  çatdırılması, 

saxlama, əmtəə ehtiyatlarının idarə edilməsi, bükülmə, qablaşdırma, sortlara ayrılma və 

s. ibarətdir. 

    Qeyd etmək lazımdır ki, kommersiya təkcə əmtəə mübadiləsi sferasında deyil, bazar 

münasibətləri  şəraitində  əmtəə  və  xidmətdən  başqa  həmpul,  yeni  texnologiya, 

intellektual əməyin məhsulu və digər real dəyərlər də satır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

13 

                 1.2      Kommersiya fəaliyyətinə elmi-metodoloji yanaşmalar. 

    Biznes əlaqələri fənn olaraq digər elmlər ilə əlaqədardır. İqtisadi nəzəriyyə, sənayenin 

iqtisadiyyatı,  istehsalın  təşkili,  biznesin  əsasları,  biznesin  təşkili  və  idarə  edılməsi 

fənlərıni  göstərmək  olar.  Biznes  əlaqələri  kursunun  mahıyyəti  iqtisadi  qanunların 

fəaliyyəti və təzahür formalarını, bazarın tələbatlarını ödəmək məqsədilə optimal xərclər 

ilə  yüksək  təsərrufat  nəticələri  əldə  etməkdir.  Bununla  yanaşı  mülkiyyət  formalarndan 

asılı olmayaraq yaradılan hər bır sahənın səmərəlilik gostəricilərini yaxşılaşdırmaq üçün 

onun  idarə  olunmasının  metodlarını  və  üsullarını  öyrənməkdir.  Fərqli  sahələrin  maddi 

texniki  bazalarındakı  özunəməxsusluqdan  yaranan    müxtəlif  cəhətləri  olsada,  onların 

hamısı  ―Biznes  əlaqələrı‖  kursunun  öyrənmə,  müqayisə,  təhlil,  ümumiləşdirmə  üçün 

istıfadə etdiyi metodlar ilə elmi muddəalara əsaslanır. Elmi təcrubə subut edirki, bıznes 

və  sahibkarlıq  fəaliyyəti  haqqında  ixtisaslı  savada,  elmi-təcrübi  biliklərə  malik  olan 

mütəxəssislər  gələcəkdə  hası  fəaliyyət  növündə  iştirak  etmələrindən  asılı  olaraq 

prosesin idarə olunmağında, xammal, material, enerji ehtıyatlarına qənaət olunmasında 

məhsul istehsalının artırılmasında məhsulun keyfıyyətinin qoyulmuş standartlara uygun 

buraxılmasında, məhsulun maya dəyərinin aşağı salınmağında, istehsalın səmərəliliyinin 

yüksəldilməsində yaxından iştirak edirlər.(1səhifə 11-29) 

Biznes əlaqələri  istehsal  münasibətlərində və  işgüzarlıqda, biznes  fəaliyyətində  başlıca 

yer tutur. Hər bir elmin, fənnin metodologiyası və metodları vardır. Bir çox alimlər belə 

düşünürlərki, ümumi biznes fəaliyətinin metodologiyası və metodu üçün iqtisadi sistem 

əsas ola bilər. Lakin, bununla belə biznes əlaqələrinin özünəməxsus hər hansı konkret 

metoda malik olmasını da inkar etmək olmaz. Real  biznes əlaqələrinin dərk edilməsidə, 

öyrənilməsində  elmi  metodların  böyük  əhəmiyyəti  vardır.  Elmi  metoda  konkret 

məqsədlər,  fəaliyyət  sferası,  tədqiqatlar  və  vasitələrlə  bağlıdır.  Çünki,  biznes 

əlaqələrində  sosioloji  tədqiqatların  məntiqi,  təşkilati  formaları,  strateji  qaydaları, 

normaları  haqqında  əsas  müddəaları  müəyyən  edir.  Metodologiya  ümumi  prinsiplərə, 

məntiqi  təfəkkür  və  işgüzarlıq  ilə  üzvi  surətdə  bağlı  olur.  Biznes  əlaqələrinin 

metodologiyasının tədqiqində nəzəri həmçinin sosioloji öyrənilmə   materıallarından və 

---

 

14 

məlumat  bazalarının  olmağının  çox  mühüm  əhəmiyyəti  vardır.  Burada  spesifik  olaraq 

sistemləsdirilmiş,  məqsədyonlü  müşahidənin,  sosioloji  eksperimentlərin,  sorğularının 

vacib  əhəmiyyəti  var.  Son  illər  müstəqil  Azərbaycan  Rüspublikasında  biznes  və 

sahibkarlıq  fəaliyyətinin  inkişafı  ilə  böyük  miqyaslı  və  strateji  əhəmiyyətli  tədbirlər 

həyata keçirilir. Biznesdə tərəfdaşlıq fəaliyyəti həm sosial, həm də xarici və daxıli mühit 

ilə    də  müəyyən  olunur.  Beləliklədə  biznes  əlaqələri  həm  obyektiv  sosial,  həmçinində 

obyektiv  iqtisadi  qanunlar  əsasında  həyata  keçirilir.  Biznes  əlaqələri  öz  məzmunu 

etibarı ilə müəyyən edilmiş  münasibətlərə biznes, sahibkarlıq və iqtisadi münasibətlər 

ilə səciyyələnir. Biznes əlaqələrini hər şeydən əvvəl əhalinin şəxsi tələbatlarının inkişaf 

səviyyəsinin tənzimlənməsinin vacib əlaməti kimi qəbul olunmalıdır. 

   Müasir  iqtisadi  ədəbiyyatlarda  kommersiya  ,kommersiya  fəaliyətinə  aid  xeyli 

mülahizələr  mövcuddur.  Kommersiyya  fəaliyyətinə  yanaşmaların  əksəriyyətində  bu 

fəaliyyətədə  alqı  satqı  prosesləri  kimi  nəzərdə  tutulur.Professor.V.Osipova  özünün 

dərsliyində kommersiya fəaliyətini aşağıda göstərilən formada təsəvvür etmişdir: 

    Kommersiya  fəaliyyəti  iqtisadi  termin  kimi  biznesə  nisbətdə  daha  genişdir,cünki 

tricarətin  əsasını  kommersiyya  təşkil    etsədə  belə  bütünlükdə  kommersiya  fəaliyətinə 

sadəcə ticarət kimi baxmaq olmaz. 

   Komersiya  fəaliyyəti  sferasında  işləyən  hüquqi  şəxslərin  çoxu  təadrük,  istehsal, 

tikinti,i  nvestisiyalar,  və  başqa  sahibkarlıq  fəaliyyətinin  mənfəət    qazanmaq  üçün  alqı-

satqı proseslərindən yararlanırlar. 

   Çağdaş  dövrümüzdə    iqtisadiyyatla  bağlı  ədəbiyyatlarda    kommersiya  ,kommersiya 

fəaliyyətilə  bağlı    çox  mülahizələr  vardır.  Kommersiya  fəaliyyəti  və  bu  fəaliyyətin 

təşkilinə  yanaşmaların  böyük  əksəriyyəti  komersiya  fəaliyyətinə  alqı  satqı  prosesi 

olaraq baxırlar.Professor  L.Osipova özünün kitabında kommersiya fəaliyyətini bu cür 

təsəvvür etmişdir: 

---