97
rahat olmaq cəhətdən monitorlara qarşı ən ciddi tələblər irəli sürülür. Monitor,
bütün mümkün
şüalanmalar səviyyəsinin və digər göstəricilərin sağlamlıq üçün maksimal təhlükəsizliyini təmin
etməlidir. Həmçinin monitor təkcə təhlükəsiz deyil, həmçinin istifadəçiyə keyfiyyətli təsvir
verməklə, komfort iş şəraitini təmin etməldir.
Monitorun növləri. Yaxın vaxtlara qədər elektron – şüa bürosu (EŞB) əsasında qurulmuş
monitorlar ən geniş yayılmışdılar. Belə monitorun iş prinsipi adi televizorun iş prinsipindən heç
də fərqlənmir: elektron “topundan” buraxılan şüa dəstələri səthi lyuminofor maddəsi ilə ötürülmüş
kineskopun üzərinə düşür. Bu şüaların təsiri altında ekranın hər bir nöqtəsi qırmızı, yaşıl və göy
kimi 3 rəngdən biri ilə işıqlanır. Lakin bu o demək deyildir ki, monitorda yalnız 3 rəng
işıqlanacaq – onların kombinasiyaları nəticəsində milyona qədər rənglər və onların kölgələrini
əldə etmək mümkün olur. Bu günkü gündə EŞB – monitorlar tam
təkmilləşdirilmiş və qiyməti
çox da baha olmayan qurğulardır. Onun əsas mənfi cəhəti – çəkisi və qabarit ölçüləridir. Bundan
əlavə, güclü enerji sərfinə malikdirlər və istifadəçiyə zərərli şüalarla təsir edirlər. Bunun
alternativi olaraq, mayekristal (MK) matris əsasında müstəvi və ensiz nazik monitorlar istehsal
olunmağa başlanmışdır. Çox təəcüblüdür ki, belə monitorların yaranmasına səbəbkar botanika
elmi olmuşdur. Məhz avstriyalı botanik – alim Fridrix Reynister XIX əsrin axırlarında üzvü
maddələrin çox təəcüblü bir xüsusiyyətini aşkar etmişdi: temperaturdan asılı olaraq, həmin
maddələrdə maye və ya kristalın xassəsi yaranır. Ondan sonra dostu olan fizika alimi Otto
Lexmanın təyin etmişdi ki, maye kristallar öz əks etdirmə qabiliyyətini dəyişə bilirlər,
yəni
müxtəlif temperaturlarda onlar rənglərini dəyişirlər. Lakin, yalnız 70 ildən sonra bu möcüzəli
xassələr praktiki tətbiq tapırlar. Belə monitorun ekranındakı nöqtələri lyuminofor yox, çoxlu
sayda miniatür maye – kristallı elementlər formalaşdırır ki, oda verilən cərəyanın təsiri
nəticəsində öz rəng xaraketriskalarını dəyişdirir. Müasir aktiv və ya TFT – matrislərdə ekranın hər
bir xırdaca MK – elementləri (piksellər) “kontrollerə” (bu rolda xüsusi tranzistordan istifadə edilir
və o, ancaq ona əmr verir) malik olur. Bunun nəticəsində TFT monitorlorda “təsvir” ani bir anda
dəyişilə bilər və maye – kristallı ekranlar üçün tipik olan “iz” buraxmır.
MK – displeylər ənənəvi EŞB displeylərə nisbətən bir sıra üstün cəhətlərə malik olurlar.
Onlar
kompakt olur və yüngüldürlər, onların qalınlığı bir neçə santimetr olur, tibbi və ekoloji
cəhətdən təhlükəsizdir, bir neçə dəfə az enerji sərf edirlər. Ən başlıcası isə, müstəvi ekrana,
yüksək keyfiyyətə malik olur. Ən nəhayət, burada informasiya ötürülməsində rəqəm üsulundan
istifadə olunur. Halbuki, EŞB əsasında qurulmiş ənənəvi monitorlarda kompüterdən
informasiyanın ötürülməsi üçün analoq kanalından
istifadə edilir ki, bu da təhriflərə və əngəllərə
səbəb olur. Ötürmənin rəqəm üsulunda bu nöqsanlar olmur, lakin bu halda istifadəçi MK –
monitor aldıqda, rəqəm çıxışına malik olan (DV) videoplata da almalıdır. Əfsuslar olsun ki,
maye – kristallı monitorların mənfi cəhətləri də vardır. Birincisi – onun qiyməti adi monitora
nisbətən 2 dəfə baha olur, ancaq onların ucuzlaşmaları daha tez sürətlə baş verir. Lakin rəngin
ötürülməsi sahəsində EŞB – monitorlar hələlik qabaqdadır. Belə ki, ənənəvi EŞB – monitorda
4295 milyonrəng (32 – bitlik palitra)
dəstəkləndiyi halda, MK – monitorlarda yalnız 65 min rəng
(16 bitlik palitra) dəstəklənir. Tipindən asılı olmayaraq, monitorlar aşağıdakı vacib parametrlərlə
xarakterizə olunurlar.
98
Ekran diaqonalının ölçüsü dyümlə ölçülür. Əvvəllər ev kompüterlərində 14 düyümlü
monitorlardan istifadə olunurdu. Sonra onları 15 dyümlü və 17 dyümlü monitorlar əvəz etdi.
Lakin 19 dyümlü monitordan istifadə edənlər də az deyildir. Lakin həqiqətdə, monitorun
diaqonalının ölçüsü göstərilən ölçüdən bir dyüm az olur. Belə ki, 17
dyümlü monitorun ölçüsü
15, 8 – 16, 1 arasında olur. Bunun isə səbəbi odur ki, istehsalçılar ekranın ölçüsü üzərinə
monitoru əhatə edən və təsvirdə heç bir rolu olmayan plastik kütlədən hazırlanmış haşiyənin də
ölçüsünü əlavə edirlər. Bahalı MK və plazmalı displeylərdə belə yanaşma olmur. Onlarda real
ölçü göstərilir. Ona görə də, belə bir fikr söyləmək olar ki, 15 dyümlü MK – monitor təxminən
17 dyümlü EŞB monitora həm ölçü cəhətdən, həm də qiymət cəhətdən uyğun gəlir.
Ekranın mütənasibliyi (ancaq MK – monitorlar üçün). EŞB əsasında adi
monitorlarda
tərəflərin nisbəti həmişə 4:3 olduğu halda, MK – monitorlarda bu nisbət müxtəlif cür olur. MK –
monitorlarda əksər hallarda bu nisbət 16:9 kimi olur. Bu da, belə bir enli ekranı formatda DVD
filmlərinə rahat baxmağa imkan verir. Standart proqramlarda işlədikdə isə, belə bir ekran heç bir
təsir göstərmir.
Ekran pikselinin qiyməti. Bu göstərici ekrandakı nöqtənin millimetrin onda bir hissəsi ilə
ölçülən minimal qiymətini göstərir. Bu parametr alınan təsvirin keyfiyyətinə bilavasitə təsir edir:
bu nöqtə nə qədər böyük olarsa, o qədər də təsvir kobud alınır. Bir
qayda olaraq, ekranın ölçüsü
15 dyüm olan monitorlar üçün bu nöqtənin qalınlığı 0, 28 mm, bahalı modellərdə isə -0, 25 mm
olur. 17 dyümlü EŞB – monitorlarda müxtəlif markalar üçün bu kəmiyyət 0, 24-0, 27 mm
arasında olur. MK – monitorlarda bu kəmiyyət 0, 28-0, 29 mm olur.
Seyrəklik qabiliyyəti (videorejim). Bu kəmiyyət vasitəsilə monitorda yerləşəcək
“nöqtələrin” sayı təyin edilir. Aydındır ki, bu nöqtələrin sayı nə qədər çox olarsa, o zaman
təsvir daha yaxşı keyfiyyətə malik olacaq. Seyrəklik qabiliyyəti 2 kəmiyyəti təsvir edir – üfüqi və
şaquli istiqamətdə nöqtələrin sayı. Bu kəmiyyət kompüterdə səlis yox pillə - pillə, rejimdən
rejimə keçdikcə dəyişir:
-
640x480 (14 - dyümlü monitorlar üçün standart rejim);
-
800x600 (15 - dyümlü monitorlar üçün standart rejim);
-
1024x768 (17 - dyümlü monitorlar üçün standart rejim);
-
1152x854 (19 - dyümlü monitorlar üçün standart rejim);
-
1280x1024 (20 - dyümlü monitorlar üçün standart rejim);
-
1600x1200 (21 - dyümlü monitorlar üçün standart
-
rejim);
Praktikada, istənilən monitor daha böyük seyrəklik dəstəkləyə bilər və 17
dyümlü monitor 1280x1024 seyrəklik işləyə bilər. Çox böyük seyrəklik olduqda,
qrafiki
interfeysin elementləri çox – çox kiçik alınır. Əgər EŞB – monitorlar böyük diapazonlu
seyrəklikdə işləyə bilirsə, MK – monitorlar onların matrislərinin hazırlandığı seyrəklik qiymətinə
bağlı olurlar. Məsələn, 15- dyümlü MK – monitorların əksəriyyəti üçün seyrəklik qabiliyyəti
1024x768 piksel, 18-dyümlü monitorlar üçün isə - 1280x1024 nöqtə və s.
Açılışın maksimal tezliyi (Refresh Rate)(EŞB – monitorlar üçün). Kinoda “kadrların
yeniləşmə tezliyi” analoqu kimi bu kəmiyyəti təyin etmək olar. Aydındır ki, açılış tezliyi nə