KöRFƏZ ƏMƏkdaşliq şurasi öLKƏLƏRİNDƏ daxiLİ VƏZİYYƏt və perspektiV İNKİŞafin ssenariLƏRİ
Yüklə 3,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri
- BƏƏ, Oman, Qətər, Səudiyyə Ərəbistanında
- Qətər və BƏƏ
Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 11 etmək hüquqlarını təsdiqləyib. Sistaninin siyasi cəhətdən fəal olmayanlar da daxil olmaqla şiələr arasındakı nüfuzunu nəzərə alsaq, bu mövqenin Səudiyyə Ərəbistanı və Küveytdəki şiələrə də təsir göstərəcəyini gözləmək olar. 11 Beləliklə, nüfuzlu şiə/ sünni din və siyasi xadimlərinin xalq kütlələrinə mümkün təsirləri region boyu məzhəb gərginliyini artıra bilər. KƏŞ ÖLKƏLƏRİNİN SİYASİ SİSTEMLƏRİNİN PROBLEMLƏRİ Misir, Tunis, Liviya və digər ərəb dövlətlərində baş verən üsyanların kökündə iqtisadi amillərlə yanaşı, si- yasi azadlıqların olmaması, islahatların aparılmaması, parlamentlərin məhdud səlahiyyətləri, hakimiyyətin bir qrupun əlində cəmləşməsi, xarici siyasətdən nara- zılıq və bir sıra siyasi amillər də dayanır. Bu zaman yuxarıda sadalanan amillərin KƏŞ ölkələrində də kütləvi nümayişlərə gətirib çıxa bilmə ehtimalı ortaya çıxır. Artıq Bəhreyn, Səudiyyə Ərəbistanı, Oman və Küveytdə keçirilən nümayişlərdə, Qətərdə, BƏƏ-də müxtəlif sosial şəbəkələrdə və ve- rilmiş bəyanatlarda siyasi sistemdən nara- zılıq ifadə edilmiş, islahatlar tələb olunmuş- dur. Buna baxmayaraq, KƏŞ ölkələrinin özünəməxsus xüsusiyyətləri hər bir ölkə üçün nəticələri də fərqli edəcəkdir. Məlum olduğu kimi, KƏŞ ölkələrində icraedici hakimiyyət irsidir. Bu ölkələrdə hakim ailələrin üzvləri ən mühüm na- 11 Popular protests in North Africa and the Middle East (III): the Bahrain revolt, International Crisis Group, Middle East/North Africa Report N°105,( 06.04.2011) zir vəzifələrini tutur, vilayətlərə və şə- hərlərə rəhbərlik edirlər. Həmçinin, əsas şahzadələrdən başqa yüzlərlə ikinci nəsil və kiçik kral ailəsi üzvləri sistemdə təmsil olunmaqda iddialıdırlar və həm də bir çox hallarda dövlət mexanizmlərindən şəxsi maraqları naminə istifadə edirlər. Bu səbəbdən sistemlər inzibati səmərəsizlik və sui-istifadə halları ilə doludur. Bundan başqa, bu ölkələrdə dövlət orqanlarının səlahiyyətləri çox məhduddur. Siyasi islahatların həyata keçirilməsi baxımından KƏŞ ölkələri bir-birindən fərqlənir. Bəhreyn və Küveyt siyasi isla- hatlar baxımından daha qabaqcıl ölkələr olduğu halda, Oman, Qətər və BƏƏ-də demokratik islahatlar çox zəif, Səudiyyə Ərəbistanında isə siyasi islahatlar yox dərəcəsindədir.
məşvərətçi şuralar mövcud olsa da, bu şu- raların qanunverici səlahiyyətləri yoxdur və fəaliyyətləri sosial və iqtisadi məsələlərin müzakirəsi ilə məhdudlaşıbdır. Oman is- tisna olmaqla, parlamentlərə seçkilər keçi- rilmir (BƏƏ-də Milli Federal Şura dolayısı yolla seçilir). BƏƏ-də, Qətərdə və Səudiyyə Ərəbistanında dövlət rəsmiləri şuraların bir hissəsinin seçkilər vasitəsilə seçilməsini gündəmə gətirsələr də, lakin gözlənilən seçkilər hələ ki, baş tutmayıbdır. Bu ölkələrdə siyasi partiyaların fəaliyyətinə icazə verilmir və müxalifət hərəkatları qadağan edilmişdir. Bunlar güclü müxalifət olmadığına görə bir sıra KƏŞ ölkələrindən siyasi islahatlar baxı- mından da geridə qalıbdır.
Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrində daxili vəziyyət və perspektiv inkişafın ssenariləri 12
içərisində islahatlara ən çox müqavimət göstərən ölkədir. Krallığın siyasi sistemi kral ailəsi və rəsmi dini institutlar ara- sında razılaşdırılmış şəkildə idarə edi- lir. Rəsmi dini institutlar Əl-Səud ailəsi hakimiyyətinin legitimliyinin mənbəyidir. Bugünkü siyasi kontekstdə heç bir Səudiyyə başçısı ölkənin rəsmi dini qu- rumlarının reaksiyasını nəzərə almadan mühüm siyasi dəyişiklik həyata keçirə bilməz. 12
Səud ailəsinin mühafizəkar üzvlərinin müqaviməti ilə qarşılaşır. Bu səbəbdən bu islahatların institutsional əsası yoxdur və onlar sistemləşdirilməmişdir. 13 Bu, zəif is- lahatların hakimiyyətə digər şəxs gələcəyi təqdirdə ləğv edilə biləcəyi deməkdir. Eyni zamanda, on minlərlə gənc səudiyyəlinin qərb ölkələrində təhsil almalarına və de- mokratik dəyərlərə əvvəlkindən daha açıq olmalarına baxmayaraq, Səudiyyə Ərəbistanı yüksək dərəcədə mühafizəkar cəmiyyət olaraq qalır. Keçirilən sosial sor- ğuya əsasən 20 faiz səudiyyəli siyasi və sosial dəyişiklikləri, 20 faiz status-kvonun davam etməsini dəstəkləyir, 60 faiz isə Kral Abdullanın həyata keçirdiyi islahatların səviyyəsindən razıdır. 14
Səid 40 il bundan əvvəl atasını devirərək hakimiyyətə gəldiyi zaman bir çox 12 Can Saudi Arabia reform itself, International Crisis Group, Middle East Report N°28,( 14.07.2004) 13 Neil Partrick, What does “reform” mean in Sau- di Arabia?, http://www.carnegieendowment.org/ arb/?fa=show&article=41286, 27.07.2010 14 Robert Lacey, Christopher Boucek , Will Tahrir come to Saudi Arabia?, http://carnegieendowment.org/ events/?fa=eventDetail&id=3178, 03.03. 2011 sahələrdə dəyişikliklər edərək, ölkəni unu- dulmuş səhra dövlətindən inkişaf edən dövlətə çevirə bilmişdir. Eləcə də Qabus siyasi azadlıqlara başlayan ilk KƏŞ mo- narxlarından biridir və o, bütün bunları 1980-ci illərdən başlayaraq daxildən və xaricdən heç bir siyasi təzyiq olmadan et- mişdir. Omanda siyasi azadlıqlar prosesi KƏŞ ölkələrindən erkən başlasa da, inkişaf ləng getmişdir. Bir çox müşahidəçilər Sul- tan Qabusun omanlılar arasında məşhur olmasını və siyasi azadlıqlara qoyulan məhdudiyyətlərdən narazılığın heç də çox olmadığını desələr də, 2011-ci ilin fevralın- dan başlayaraq ölkəni bürüyən və hazırda davam etməkdə olan etiraz aksiyaları bir çox vətəndaşın ölkədəki siyasi vəziyyətdən məmnun olmadığını göstərir. 15
kim ailənin ənənəvi hakimiyyətinin zəiflətməsinə, qəbilə və klanlar arasında ayrılmaya, Küveyt və Bəhreyndə olduğu kimi islamçı fraksiyaların radikallaşmasına gətirib çıxaracağını əsas göstərərək təxirə salıblar.
da ümumi marağın olmaması və hakim ailədaxili fikir ayrılıqları siyasi islahatların keçirilməsinin vaxtını daha da uzada bilər. Küveytin və Bəhreynin siyasi həyatı digər KƏŞ ölkələrindən daha canlı- dır. Bu ölkələrin parlamentləri qanun- verici və nəzarətedici səlahiyyətlərə malikdirlər. Lakin Bəhreyndə seçilən alt palatada təmsil olunan müxalifət, hökumət tərəfindən təyin edilən yu- 15 Kenneth Katzman, Oman: Reform, Security, and U.S. Policy, CRS Report for Congress, http://www.fas.org/sgp/crs/ mideast/RS21534.pdf, 01.3.2011 Yüklə 3,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|