Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri • Educational Sciences: Theory & Practice 13(4) • 2087-2104

SARICAOĞLU, ARSLAN / Üniversite Öğrencilerinin Psikolojik İyi Olma Düzeylerinin Kişilik Özellikleri ve Öz-Anlayış Açısından ...

2095

lu ilişkiler alt boyutunun en önemli yordayıcısı dışa 

dönüklük olarak bulunmuştur. Dışa dönük birey-

lerde sosyal ve girişken olma, konuşkan olma, arka-

daş canlısı olma ve kendini açma eğilimleri yüksek 

olma gibi özellikler öne çıkmaktadır. Sosyal bir var-

lık olarak insanların en temel gereksinimlerinden 

biri olan yakın ilişkiler kurabilme ve diğer bireylerle 

güvenilir ilişkiler kurabilme konusunda dışa dönük 

bireylerin daha başarılı olabileceği, dolayısıyla psi-

kolojik olarak daha iyi olabilecekleri görülmektedir.

Öz-anlayış ve kişilik özellikleri ile özerkliğe ait top-

lam varyansın %17’sinin açıklanabildiği ve özerk-

liğin en önemli yordayıcılarının öz-anlayış, yumu-

şak başlılık ve deneyime açıklık olduğu araştırma 

sonuçlarında görülmektedir. Keyes ve arkadaşları 

(2002) ve Zıskıs (2010) tarafından yapılan çalışma-

larda otonomi/özerklik alt boyutu nevrotizm ile ne-

gatif ilişki içinde çıkarken, yordama gücü olarak en 

yüksek çıkan alt boyut da yine duygusal dengesizlik/

nevrotizm olmuştur. Christopher (1999), Ryff’ın 

özerkliği bireyselleşme ve davranışın içsel düzenle-

mesi gibi kavramlarla eş tuttuğunu belirtmektedir. 

Özerk olan bireyler davranışlarını içsel güçlerle 

düzenlerler ve kendini kendi kişisel standartları ile 

değerlendirirler. Araştırma sonucunda öz-anlayışın 

önemli bir özerklik yordayıcısı olması, bu açıdan ele 

alındığında öz-anlayış sahibi bireylerin kendi so-

runlarına yaklaşımları, onların davranışlarını içsel 

olarak düzenlediklerinin göstergesi sayılabilir. 

Araştırma sonuçlarında yumuşak başlılık negatif 

yönlü bir yordayıcı olarak karşımıza çıkmıştır. Yu-

muşak başlı olan bireyler, kibar, nazik, esnek, iyi 

mizaçlı, affedici, yumuşak kalpli, hoşgörülü, alçak 

gönüllü, destekleyici, esnek, diğer insanlarla duygu-

sal yakınlık kuran insanlardır. Kişiliğinde yumuşak 

başlılığı barındıran bireyler, diğer bireylerin davra-

nışlarına karşı naif bir tavırla yaklaşabilirler. Onların 

aldıkları kararlara uyum sağlayan, kişiler arası ilişki-

lerde isteklerini dile getirmek yerine alçak gönüllü-

lükle yaklaşan bireyler olabileceği için özerkliklerini 

geliştirememiş oldukları düşünülebilir. Özerkliği 

yordayan bir başka kişilik özelliği deneyime açıklık 

olarak karşımıza çıkmaktadır. Yeni yaşantılara açık 

olan bireylerin, farklı kültürleri tanıma ve yaşantı 

zenginliği kazanmaları, yaşadıkları yeni deneyim-

ler sırasında benlik direnci gösterebilmeleri onların 

özerkliklerini geliştirmiş olduğu savunulabilir.

Psikolojik iyi olmanın çevresel hâkimiyet alt boyu-

tunu yordayan değişkenler öz-anlayış, sorumluluk, 

dışa dönüklük ve duygusal dengesizlik/nevrotizm 

olarak bulunmuştur. Kişilik özellikleri ile psikolojik 

iyi olma arasındaki ilişkinin araştırıldığı çalışma-

larda (Keyes ve ark., 2002; Schmutte ve Ryff, 1997; 

Zıskıs, 2010) araştırma bulgusunu destekleyen so-

nuçlara ulaşılmıştır. Ryff (1989b) çevre hâkimiyetini 

“bireyin kişisel, ruhsal koşullarına uygun bir çevre 

yaratma veya seçme” becerisi olarak tanımlamak-

tadır. Çevresine hâkim olan bireyler etrafındaki 

olanakları etkin bir şekilde kullanabilen, kendi ih-

tiyaç ve değerlerine uygun olarak çevre koşullarını 

oluşturabilen bireylerdir. Öz-anlayışa sahip bireyler 

yaşamın getirdiği sorunları sadece kendilerine yö-

nelik olarak değil diğer insanlar için de olduğunun 

bilincindedirler. Kişilik olarak dışa dönük bireyler, 

çevresindeki insanlar ile empatik ilişkiler geliştirdiği 

için onların duygularını da anlayabilirler. Duygusal 

olarak dengeli yaşam süren kişiler, olumlu duygu-

ları yaşama eğilimindedirler. Sorumluluk özelliğini 

taşıyan bireyler de sorunlarla baş edebilmek için 

hazırlıklıdırlar. Tüm bu nitelikleri birleştiren bir ba-

kış açısıyla yaklaştığımızda, öz-anlayış duygusuna 

sahip, dışa dönük olmasından dolayı çevresine kar-

şı ilgili, sorumluluk hisseden ve olumlu duygulara 

yönelen bireyler, etrafındaki insanlara karşı sergi-

ledikleri tavırla çevresel hâkimiyetlerini artırmaları 

beklenen bir sonuç olduğu düşünülmektedir.

Bireysel gelişim alt boyutunun yordayıcılarını tespit 

etmeye yönelik yapılan analiz sonucunda deneyime 

açıklık ve öz-anlayış pozitif, nevrotizm ise negatif 

yönlü yordayıcıları olarak bulunmuştur. Araştırma-

nın bu bulgusu da literatüre (Keyes ve ark., 2002; 

Schmutte ve Ryff, 1997; Zıskıs, 2010) paralel ola-

rak çıkmıştır. Ryff (1989a) kişisel gelişimi, “bireyin 

kendisi olarak gelişmesi ve büyümesi için var olan 

potansiyellerini geliştirme becerisi” olarak tanımla-

maktadır. Bireysel gelişim yönleri yüksek olan birey-

ler, kendini gelişen ve büyüyen biri olarak görmek; 

yeni yaşantılara açık olmak; potansiyellerini gerçek-

leştirebildiğini hissetmek; zaman içerisinde davra-

nışlarında ve kendisinde gelişme olduğunu görmek; 

benliğini tanıyarak ve etkili olarak geliştiğini düşün-

mek gibi özelliklere sahiptirler. Beş faktörden biri 

olan deneyime açıklık; bireylerin yeni deneyimler 

elde etmeye eğilimli olduklarını, kendilerini tanım-

larken özgür ve kendi özgü olmayı tercih ettiklerini, 

bilgiye ve öğrenmeye meraklı ve açık görüşlü olduk-

larını tanımlamaktadır. Bu bağlamda deneyime açık 

olan bireylerin bireysel gelişimlerinden de hoşnut 

olacakları beklenilen bir sonuçtur. Öz-anlayışa sa-

hip bireylerin kendilerinde bazı eksiklikler olduğu-

nu düşünmesi ve bunlara öz-şefkat ile yaklaşması 

onun bu eksikliklerini kapatması yönünde motive 

olmasını sağlayacağı düşünülebilir. Kendiyle barı-

şık olan ve kişilik olarak gelişime açık olan bireyle-

rin, bu duygularının dengeli bir şekilde devamlılığı 

motivasyonlarının geçici değil süreklilik arz ettiğini 

gösterecektir. Duygusal dengesizlik yaşamayan bi-

---