Kur’an-i keriM’İn cihad ve teröre bakişI

  
 
 
42
öldürerek fitneyi ortadan kaldırın.”  buyurmaktadır. Ayet-i kerimedeki ‘fitne’ 
kavramı izaha ihtiyaç duyduğundan bu kavramın üzerinde biraz durmaya çalışacağız. 
Fitne kelimesi sözlükte ‘ altın ve gümüş gibi değerli madenleri saflığını 
anlamak için ateşte eritmek’ manasına gelen ‘ ftn  (fütun) ’ kökünden türemiştir. 
Kuyumcu için de aynı kökten gelen ‘fettan’  kullanılır.
134
 Kelime bu asıl anlamıyla 
Zariyat Suresinde ‘ ateşe atma, ateşle azap etme anlamında kullanılmıştır.
135
 Fitne 
kelimesinin zamanla kazandığı, insanın zarara uğraması veya uğratılması şeklindeki 
anlamında ateşte yanmayla ilgili eski mananın da etkisi olmuştur. Bu anlamlar 
sözlüklerle şu şekilde sıralanmıştır: “ Sınama, maddi ve manevi sıkıntı, üzüntü, bela 
ve felaketle imtihan etme”. İnsanın içine aşk ateşi düşürdüğü veya gönlünü çelip 
mantıklı düşünmesini engellediği için kadına fettan denilmiştir. Aynı kelime, kişinin 
aklını karıştırıp ahlakını bozan ve cezaya çarptırılmasına sebep olan şeytan için de 
kullanılmıştır. Ayrıca insanları zor bir imtihandan geçirecek olan Münker ve Nekir’e 
de  ‘ kabrin iki fettanı ’ adı verilmiştir.
136
 
Arap dilinde ilk temel anlamı ‘ yakmak ’ olan f-t-n kökü,  bu anlamla doğrudan 
veya dolaylı olarak şu anlamlarda kullanılmıştır: “ Bir şeyi ateşte eritmek; bir şeyi 
sınamak, sınamak için güç işlere maruz bırakmak; bir kimseyi sıkıntıya uğratmak; 
sınayarak öğretmek; bir şeyi arıtmak; bir şeyden çok hoşlanmak; bir şeye aşırı 
düşkün ve tutkun olmak; âşık olmak, birini büyülemek; birinin aklını başından 
almak, gönlünü çalmak, aklını çelmek, insanı ne yapacağını bilemeyecek derecede 
şaşkına çevirmek, döndürmek, vazgeçirmek, kişiyi üzerinde olduğu durumdan 
uzaklaştırmak, düşünce ve inançlarından vazgeçirmek; birini ayartmak, azdırmak, 
baştan çıkarmak, kandırmak, saptırmak; fitnenin içine düşmek, dalalete düşmek, 
birini fitnenin içine düşürmek…” 
137
 
Fitne ile ilgili dilimizde kullanılan bazı tabirler ve anlamları ise şu şekildedir: “ 
fitne fücur: çok fitneci, çok karıştırıcı, fesat çıkarıcı
138
, insanlar arasına fitne sokmayı 
iş edinen kimse
139
; fitneci-fitnekar: fesat çıkarmak adetinde bulunmak; fitneyi 
                                                 
134
 İbn Manzur, a.g.e. , ‘ftn’ md.  
135
 Zariyat Suresi, 51/13. 
136
 Rağıb el-isfahani, a.g.e. , “ftn”  md. : ibn Manzur, a.g.e. , “ftn” md.; TDV İslam Ansiklopedisi, 
“fitne ” md. 
137
 Keskin, Hasan, Kur’an’da Fitne Kavramı, Rağbet Yayınları, 2003, s. 31. 
138
 Örnekleriyle Türkçe Sözlük, MEB., Ankara 2000, II/933. 
139
 Doğan, D. Mehmet, Türkçe Sözlük, Ankara 1986, s.365. 

---

  
 
 
43
uyandırmak: karışıklık meydana getirebilecek bir konuyu deşeleyerek kargaşaya, 
fesada sebep olmak…
140
” 
Fitne kelimesinin Kur’an’da kullanımları ise yukarıda ifade edilen anlamlar 
gibi çok farklıdır. Bu anlamları da özetle şu şekilde sıralayabiliriz: “ şirk
141
, küfür
142
, 
imtihan
143
, azap
144
, ateşle yakma
145
, öldürme
146
, doğru yoldan alıkoyma
147
, 
sapıklık
148
, mazeret
149
, ibret
150
, delilik
151
, günah
152
, ceza
153
, hastalık
154
, hüküm
155
. 
”
156
  
Görüldüğü gibi hem arap dilinde, hem türk dilinde, hem de Kur’an-ı Kerim’de 
fitne kelimesi çok farklı anlamları kapsayacak şekilde kullanılmıştır. Bu sebepledir ki 
fitne kelimesinin anlamı bakımından – birazdan değineceğimiz üzere- müfessirler 
arasında da tam olarak bir ittifak sağlanamamıştır. 
İbn Abbas ayet-i kerimede ki fitne kavramından maksadın ‘ Allah-ı inkar 
etmek’ olduğunu ifade etmiştir. Çünkü küfür, yeryüzünde zulüm ve karışıklıklara 
sebep olan bir fesattır. Küfürde fitne de mevcuttur. Küfür, bir adamı öldürmekten 
daha büyük ( suç ) kabul edilmiştir. Çünkü küfür, sahibinin daimi olan bir cezaya 
müstehak olmasına sebep bir günahtır. Öldürmek ise böyle değildir. Küfür, sahibini
                                                 
140
 Örnekleriyle Türkçe Sözlük, MEB., II/933; Doğan, a.g.e. ,s. 365. 
141
 Bakara Suresi, 2/191, 193; Enfal Suresi, 8/39. 
142
 Al-i İmran Suresi, 3/7. 
143
 Ankebut Suresi, 29/2; Taha Suresi, 20/40; Duhan Suresi, 44/17. 
144
 Nahl Suresi, 16/110; Ankebut Suresi, 29/10. 
145
 Zariyat Suresi, 51/13-14; Buruc Suresi, 85/10. 
146
 Nisa Suresi, 4/101; Yunus Suresi, 10/83. 
147
 Maide Suresi, 5/49; İsra Suresi, 17/73. 
148
 Maide Suresi, 5/41; Saffat Suresi, 37/162. 
149
 En’am Suresi, 6/53. 
150
 Yunus Suresi, 10/85; Mümtehine Suresi, 60/5. 
151
 Kalem Suresi, 67/6. 
152
 Tevbe Suresi, 9/49. 
153
 Nur Suresi, 24/63. 
154
 Tevbe Suresi, 9/126. 
155
 A’raf Suresi, 7/155. 
156
 Fitne kelimesinin Kur’an’da ki kullanımları ile ilgili daha detaylı bilgi için Hasan Keskin’in 
Kur’an’da Fitne Kavramı isimli eserine müracaat edebilirsiniz. 

---

  
 
 
44
dinden çıkarır. Hâlbuki birisini öldürmek böyle değildir. O halde küfür,  öldürmekten 
daha büyük bir cürüm demektir. 
Elmalılı ise fitne kelimesini, küfür ve şirki yaymak, dinden dönmek, insanları 
vatanından çıkarmak, Allah’ın yasaklarını çiğnemek, genel sükuneti bozmak, 
şeklinde ifade etmektedir. Mü’min kimsenin dinden dönmesi, şirk ve küfrün 
yayılması gibi durumlar, bunlara sebep olan kimselerin öldürülmelerinden daha 
ağırdır demiş ve bu durum ‘ fitne öldürmeden daha ağırdır’ prensibinde özetlenerek 
harb ilanının sebebi kısaca ifade buyurulmuş ve Müslümanlar bu fitneleri ortadan 
kaldırmak için Allah yolunda ya gazi ya da şehit olmaya teşvik edilmiştir.
157
 
Kur’an, insanın hem dünya ve hem de ahiret hayatında mutlu olmasını hedef 
alan bir kitaptır. Buna yönelik olarak o, bir taraftan insanları tevhid
158
, adalet
159
, 
hürriyet
160
, kardeşlik
161
, ve hoşgörü
162
 gibi iyi ve güzel olan şeylere davet ederken, 
diğer taraftan baskı
163
, zulüm
164
, işkence
165
, anarşi
166
, terör
167
, haksızlık
168
, fesat
169
, 
tefrika
170
 gibi kötü ve çirkin şeylerden de nehy etmektedir.
171
 O, ideal bir hedef 
olarak müminlerden, insanların her hangi bir baskı altında olmaksızın huzur ve 
güven içerisinde, özgürce Allah’a kulluk yapma imkânlarını oluşturmalarını, bunu 
engellemeye çalışanlara karşı gerekli mücadeleyi vermelerini, insanları sapıklığa 
götüren ve manevi değerlere olan inançlarını kaybetmelerine yol açan her türlü 
müdahaleyi ortadan kaldırmalarını onlardan istemektedir.
172
   
“Fitne”  kelimesi yukarıda sıraladığımız olumsuz sıfatları içerisine alan bir 
kavramdır. Baskı ve zulüm, saptırma ve ayartma, fesat ve entrika neticesinde fitneye 
maruz kalanlar, dünyevi yaşamlarında manevi çöküntüye uğrayarak inançlarını 
                                                 
157
 Elmalılı, a.g.e. , II/35. 
158
 Bakara Suresi, 2/163; Nisa Suresi, 4/87, 171; Hud Suresi, 11/14. 
159
 Nisa Suresi, 4/58, 135; Maide Suresi, 5/8, 42; Nahl Suresi, 16/90. 
160
 Bakara Suresi, 2/156; Kehf Suresi, 18/29. 
161
 Hucurat Suresi, 49/10. 
162
 Bakara Suresi, 2/109; Nur Suresi, 24/22. 
163
 Bakara Suresi, 2/191, 193, 217. 
164
 Tur Suresi, 52/47. 
165
 Buruc Suresi, 85/10. 
166
 Maide Suresi, 5/33. 
167
 Maide Suresi, 5/32. 
168
 Nisa Suresi, 4/135; Maide Suresi, 5/8. 
169
 Bakara Suresi, 2/27. 
170
 Al-i İmran Suresi, 3/103. 
171
 Al-i İmran Suresi, 3/104, 110. 
172
 Bakara Suresi, 2/190-195, 217; Enfal Suresi, 8/39. 

---