Kızılkaya / Fıkıh Usulünde Sahabe Fetvasının Kaynaklık Değeri Cilt / Volume: • Sayı /Issue: • 2012

57
Güder, Mercan / 2000 Sonrası Türk Dış Politikasının Temel Parametreleri ve Orta Doğu Politikası
Öz: Dış politikayı bütüncül bir perspektifle değerlendirmek, her zaman çeşitli zorluklara sahiptir. 
Bu uluslararası sistemin ve aktörlerin çok katmanlı ve karmaşık yapısından kaynaklanmaktadır. 
Dış politikanın bu yapısı, araştırmacıları tutarlı ve ölçülebilir analizler yapmak için bu politikalara 
yön veren ilkeler bütününü tespit etmeye sevk etmiştir. Bu makalede, Türkiye’nin izlemiş oldu-
ğu dış politika ilkelerinden önemli görülen çok yönlü/boyutlu diplomasi, proaktif dış politika, 
komşu ülkelerle ‘Sıfır Sorun’, ‘Model’  ülkeden ‘Merkez’ ülkeye geçiş, yumuşak güç (soft power), 
ekonomi merkezli dış politika ve güvenlik-özgürlük dengesi politikalarına değinilecektir. Türk 
dış politikası (TDP)’na bütüncül bir bakış açısıyla bakabilmek ve bu politikalara yön veren ilkeleri 
değerlendirmek hedeflenmektedir. Türkiye’nin 2000 sonrası dış politikasına yön verdiği söylenen 
ilkeler ışığında, izlenen stratejiler incelenecektir. Çalışmanın ikinci kısmında, bu ilkelerin ne kadar 
uygulamaya geçirilebildiği ve doğru tespit edilebildiği sorgulanacaktır. Bu sebeple, tüm bu ilke-
lerin pratikte uygulanma biçimini ve uygulanabilirliğini test etmek için, Türkiye’nin Orta Doğu’da 
yürüttüğü dış politika uygulama alanı olarak seçilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türkiye, Türk Dış Politikası, Orta Doğu, Adalet ve Kalkınma Partisi, Parametre.
Abstract: Holistic assessment of foreign policy has always been a difficult task because of the 
multi-layered and complex structure of the international system and its actors. This very structure 
of foreign policy has led researchers to identify the guiding principles of these policies to be able 
to make consistent and measurable analysis. The purpose of this article is to look at the Turkish 
Foreign Policy (TFP), from a holistic perspective and identify some of its guiding principles. This 
study also aims to predict how the country will react in the future, and to provide functional data 
to develop appropriate strategies. To this end, the article will examine the foreign policy strate-
gies Turkey has been following in the post 2000 New World Order. The article will analyze the 
geo-political, economic, and strategic importance of Turkey particularly for the Middle East which 
shares a long common history with Turkey. 
Keywords: Turkey, Turkish Foreign Policy, Middle East, Justice and Development Party, 
Parameter.
*  Bu makale  İLKE İlim Kültür Eğitim Derneği için hazırlanan bir araştırmanın gözden geçirilmesi ile oluşturulmuş-
tur. Araştırma sürecindeki katkılarından dolayı İLKE’ye teşekkür ederiz.
**   Doktora Öğrencisi, Yıldız Teknik Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü 
 
İletişim: [e-mail]
***  Arş. Gör., Erciyes Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü
 
İletişim: [e-mail], Erciyes Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, 38039, Kayseri.
 
Atıf©: Güder, S. ve Mercan, M. H. (2012). 2000 Sonrası Türk dış politikasının temel parametreleri ve Orta Doğu 
politikası. İnsan ve Toplum, 2 (3), 57-92.
2000 Sonrası Türk Dış Politikasının Temel 
Parametreleri ve Orta Doğu Politikası
*
Süleyman Güder,
**
 Muhammed Hüseyin Mercan***

---

58
İnsan ve Toplum
Giriş
Günümüz çok kutuplu dünya sisteminin karakteristik özelliklerinden biri de dış politika 
analizlerinin uzun vadeli olmaktan yoksun olmasıdır. Bu, büyük ölçüde mevcut küresel 
sistemin aktörlerinin çok taraflı olması ve gelişen olayların seyrinin tamamen kendi 
istedikleri biçimde şekillendirilememesinden kaynaklanmaktadır. Bununla beraber, 
aslında bunun gerçek nedeni, “değişim” ve “dönüşüm” kavramlarının 21. yüzyıl dünya 
siyasetinin en temel iki kavramı olmasıdır. Ayrıca, 2000 sonrası dış siyaset analizi 
girizgâhlarında bu iki kavramın çokça (belki de en çok) kullanılması rastlantıyla açıkla-
namaz. Bu yeni durum küçük ve orta ölçekli veya az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler 
için geçerli olduğu gibi gelişmiş ve büyük güçleri de bağlamaktadır. Hal böyle olunca, 
dış politika analizlerinin sık sık gözden geçirilmesi gerekmektedir. Dünyanın çok hare-
ketli ve gerilimli bölgelerinden biri olan Orta Doğu’da yer alan Türkiye’nin, kaçınılmaz 
olarak sürekli küresel ve bölgesel meselelerin içinde olması gerekmektedir. Bu zaruret-
ten dolayı, Türk dış politikasında hızlı değişimlerin/dönüşümlerin yaşandığı bir evreye 
girilmiştir. Bu makalede, Türk dış politikasının (TDP) 2000 sonrasındaki yeni yönelim-
lerini ve bunun neticeleri değerlendirilmektedir. Bu bağlamda, özellikle 11 Eylül 2001 
New York İkiz Kuleleri ve Pentagon saldırıları sonrasında oluşan/oluşturulmak istenen 
Yeni Dünya Düzeni’nde Türkiye’nin başta Orta Doğu olmak üzere, dış politikada hangi 
saiklerle hareket ettiği ve kendisine bu değişim sürecinde nasıl bir rol biçtiği/biçildiği 
incelenecektir. Bunun için, bu dönemde TDP’ye yön veren temel parametreler tespit 
edildikten sonra, Orta Doğu’da izlenen politikalar değerlendirilecektir. Makalede, Orta 
Doğu’nun uygulama alanı olarak seçilmesi, Türkiye’nin bölgedeki jeo-politik/ekono-
mik/stratejik konumu ve bölge ülkeleriyle ortak tarihsel ve kültürel hafızasıyla ilişkilidir. 
Aşağıda önce Türkiye’nin dış politikadaki temel ilkeleri tartışılacak, ardından Orta Doğu 
örnekliğinde bu ilkelerin uygulanma biçimi değerlendirilecektir.
TDP’ye Yön Veren Temel Parametreler
Uluslararası sistemin dinamik yapısı sebebiyle devletler, dış politikalarını üzerine inşa 
ettikleri ilkeleri belli zaman aralıklarında gözden geçirmek zorunda kalmaktadırlar. 
Uluslararası sistemde ciddi değişikler gerçekleştiği halde, bahsedilen ilkelerde henüz 
ciddi değişikler gerçekleşmemişse bu, o devletin sistemdeki değişimi tam olarak kav-
rayamamış olması veya yeni sisteme hazırlıksız yakalanmış olması şeklinde yorumlanır. 
Böyle bir tespiti, TDP adına Soğuk Savaş sonrası dönem için yapmak mümkün gözük-
mektedir. 
Uluslararası ilişkiler literatüründe sıklıkla belirtildiği gibi, Türkiye’nin Soğuk Savaş sonra-
sı döneme hazırlıksız yakalanması ve yetersizliklerden dolayı çok kutuplu dünya sistemi-
nin sunmuş olduğu menfaatlerden gerektiği gibi yararlanamamıştır (Davutoğlu, 2011a; 
Özdal vd. 2009). Bunlarla beraber en baskın neden, 2000’li yıllara kadar TDP’nin soğuk 

---