L. F. Mahmudova RƏYÇİLƏR; I e. d., prof. D.Ə. Vəliyev dos. A. Y. Yəhyayeva Məmmədova Ş. S., Əmiraslanova N. T. Müasir iqtisadi nəzəriyyələr. Dərs
Yüklə 8,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
fəaliyyətini və funksiyasını daha real həyati hadisələr baxımından işıqlandıra bilsin. Bazarın üstünlüklərinin nədən ibarət olduğunu açıqlasın və aşkar edə bilsin ki, dövlət nə zaman və hansı şərait daxilində iqtisadi toshihlər həyata keçirə bilir, bazar mexanizminə nüllız edə bilir. Bununla əlaqədar olaraq, iqtisadçı-alimlərin diqqətini pul sistemi cəlb edirdi. Qeyd edək ki, pul haqqında nəzəriyyənin yaranmasının digər əsas səbəbi ikinci dünya müharibəsindən sonra kapitalist təsən-üfatım sarsıdan inflyasiya prosesi olmuşdur. Görkəmli iqtisadçı alimlərdən A.Marşall, A.Piqu, C.X.Robertson, eyni zamanda C.M.Keyns öz sonrakı əsərlərində pul kəmiyyəti haqqında Kembric variantı yaratmışdılar. Bu nəzəriyyə “kassa qalığı” konsepsiyası da adlanırdı. Pul kəmiyyəti haqqında olan nəzəriyyənin əsas ideyası ondan ibarət idi ki, pul kütləsinin bilavasitə dəyişməsinin qiymətlərin səviyyəsinə təsiri dəyişməz qalırdı. Kembric məktəbinin gətirdiyi yenilik ondan ibarət idi ki, bu konsepsiya haqqında olan təhlilin mərkəzi kapitalist fırmalannın kassasında qalıb yığılan pul idi. Digər tərəfdən, Kembric məktəbinin tədqiqatçılanmn diqqətindən müxtəlif adamlarda olan, keçmiş gəliri pul formasında saxlayan və bölüşdürən, başqa üsulla belə puldan istifadə edən şəxslər də kənarda qalmamışdı. XX əsrin dördüncü rübündə iqtisadi tsikllər haqqında monetar nəzəriyyə yarandı. Bu nəzəriyyənin əsasını C.M.Keynsin müasiri R.Xoutri qoymuşdur. O göstərirdi ki, iqtisadi tsikl xalis pul hadisəsidir, bu hadisə pul tələbinin qalxıb - enməsi və kredit münasibətləri ilə əlaqədardır. R.Xautri göstərirdi ki, iqtisadi yüksəliş şəraitində pul tələbi artanda banklar kredit vennəklə onu stimullaşdırırlar, eyni zamanda banklar verdikləri borc üçün az faiz tələb edirlər. Belə bir kumulyativ (ziddiyyətlərin düyünləşdiyi nöqtə) şəraitdə 79 iqtisadiyyatda olan canlanma qiymətlərin artmasını tezləşdirir, bunun da nəticəsində banklar ehtiyatlı olmağa çalışırlar. Çünki banklar faiz normasının artmasından qorxaraq krediti məhdud- laşdınrlar. İqtisadi aktivlik bunun nəticəsində qəsdən aşağı endirilir və bu proses də kumulyativ xarakter daşıyır. Ötən əsrin 20-ci illərində ABŞ-da bir qrup aktiv iqtisadçılar meydana gəldi. Bu iqtisadçılar bazar sabitliyinin pul- kredit siyasətinin köməyi ilə təmin edilməsinin tərəfdarı idilər. Onlar pul-kredit siyasətinin elə bir şəraitdə həyata keçirilməsini istəyirdilər ki, belə bir şərait daxilində qızıl standartının tələblərindən bu siyasət azad olsun. Bu qrupun lideri İrvinq Fişer idi. O göstərirdi ki, iqtisadi sabitliyin əsas şərti qiymətərin davamlı olmasındadır. Buna da pul siyasəti vasitəsilə nail olmaq olar. İngilis iqtisadçısı A.Piqu özünün “İqtisadi rifah nəzəriyyəsi” kitabında ictimai rifahın optimallaşdırılması problemlərini təhlil edirdi. Abstrakt faydalılıq nəzəriyəsinin real həqiqətə çcvinnəyə cəhd göstərən A.Piqu (eyni zamanda o ictimai faydalılığm meyarını (kriteriyanı) da müəyyən etmək istəyirdi) faydahlığı “milli dividentin” (milli gəlirin) kəmiyyətinin statistik ölçüsünün müqayisəsini verməyə cəhd edirdi. A.Piqu dövlətin iqtisadiyyata nüfuz etməsinin iki yolunu - dolayısı və birbaşa görürdü. Dövlətin iqtisadiyyata dolayısı nüfuz etməsi (vergilər, subsidiyalar) “xarici effekP’in arzu- olumnaz nəticələrinin aradan qaldırılmasına xidmət etməlidir (sadə rəqabət şəraiti zamanı). A.Piqu yazırdı ki, sadə rəqabət şəraitində tamahkar mənafelər təzahür edir və fıskal xarakter daşıyan inhisarlar öz effektliyini itirir. A.Piquya görə, o sahələrdə ki inhisarlar tez və maneəsiz yarana bilər, həmin sahələrə də dövlət nüfuz etməli və bu sahələri dövlət öz siyasəti vasitəsilə tənzim etməlidir. Dövlətin 80 iqtisadiyyata belə nüfuz etməsi o deməkdir ki, qiymətlər və rüsumlar nəzarət altına alınsın. 6.4, İnstitusionaiizmdə ictimai inkişaf nəzəriyyəsi İctimai inkişaf nəzəriyyəsi XX əsrin 20-30-cu illərin iqtisadi təlimlər tarixində xüsusi yer tutur. İctimai inkişaf nəzəriyyəsinin görkəmli nümayəndəsi İ.Şumpeter olmuşdur. İ.Şumpeter nəzəriyyəsinə demək olar ki, 20-30-cu illərdə mövcud olan siyasi iqtisad problemlərinin əksəriyyəti daxil edilmişdi. Onun ideyaları institusionalizmin daha da inkişaf etdirilməsinə təkan vermişdir. İ.Şumpeter müəyyən bir vaxt ərzində müvazinətlik nəzəriyyəsindən uzaqlaşsa da bu nəzəriyyəyə dəfələrlə qayıtmış və statika konsepsiyasından daha geniş istifadə etmişdir. İ.Şumpeterin fikrincə rnüvazinətlilik vəziyyətindən çıxan sistem yenidən həmin vəziyyətə qayıdır, elmin vəziyyəti isə sistemin rnüvazinətlilik vəziyyətindən çıxıb yenidən ona qayıtmasının səbəblərini açmaqdan ibarət olmalıdır. O, öz tədqiqatının mərkəz nöqtəsi kimi sistemin inkişafı və bu sistemə təsir edən amillərin öyrənilməsini seçmi.şdi. İ.Şumpeter dinamik dəyişikliklərin səbəbini təhlil edərkən o, öz diqqətini istehsal amilləri üzərində cəmləşdirir. Şumpeterin konsepsiyasına görə, inkişafın hərəkətverici qüvvəsi sahibkarlardır. O, sahibkarlığa istehsal və ticarətlə məşğul olanları daxil edirdi. İ.Şumpeterin konsepsiyasında kredit məsələlərinə də xüsusi diqqət verilir. Onun fikrincə, kredit elə bir iqtisadi sükandır ki, onun vasitəsilə mövcud istehsal amillərindən istifadə etməklə “yeni istehsal kombinasiyaları”, yəni yeni məhsul növləri, yeni istehsal sahələri yaratmaq olar. Buradan da 81 Yüklə 8,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|