L. F. Mahmudova RƏYÇİLƏR; I e. d., prof. D.Ə. Vəliyev dos. A. Y. Yəhyayeva Məmmədova Ş. S., Əmiraslanova N. T. Müasir iqtisadi nəzəriyyələr. Dərs
Yüklə 8,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qarışıq iqtisadiyyat konsepsiyasının xüsusiyyətləri.
- “Funksional sosializin”
- “Həyatın keyfiyyəti” problemi.
sonra demokratik sosializm rosmi olaraq Beynəlmiləl sosializm doktorinasına çevrildi. Demokratik sosializmi çox vaxt “qərb kapitalizmi ilə şərq sosializmi arasında üçüncü yol” kimi də qələmə verirdilər. “Demokratik sosializm” proqramı dövlət tənzimlənməsi variantı ilə mübarizənin gedişində yaramnışdır. Bu mübarizəni Qərbin sağ konservativ partiyaları həyata keçirirdi. Kommunistlərdən fərqli olaraq, sosial demokratlar öz məqsədlərini kapitalizmi devirmədən, xüsusi mülkiyyəti dağıtmadan həyata keçirmək istəyirdilər. Onların əsas pmsiplərini; azadlıq, düzgünlük və ictimai əməkdaşlıq və birlik təşkil edir. Sosial demokratlar öz məsələlərinin həllində qərb iqtisadiyyatının sosial ənənlərinin güclənməsi və onların dominant rolunun artmasını əsas götürürdülər. Onların nümayəndələrindən X.Xaymanı, E.Bemşteyni və başqalarını göstərmək olar. Qarışıq iqtisadiyyat konsepsiyasının xüsusiyyətləri. Müasir demokratik sosializmin iqtisadi problemləri içərisində qarışıq iqtisadiyyat konsepsiyası mərkəzi yer tutur. Leyborist A.Kroslend yazırdı ki, qarışıq iqtisadiyyat sosial-demokratların mahiyyəti adlanır. O, mülkiyyət formaiannm müxtəlifliyi ilə sıx bağlıdır. Qərbi Avropada ikinci dünya müharibəsindən sonra ta 80-ci illərə qədər dövlət sektomnun iqtisadiyyatda payının artması ənənəsi mövcud idi. Xüsusi sahibkarlıq dövlətin müdaxiləsi olmadan iqtisadiyyatı bərpa edə bilməzdi, təsərrüfatı yenidən qunnaq müınkün olmazdı və digər tənzimləyici prosesləri həyata keçirə bilməzdi. Sosial beynəlmiləlçilər nəzəriyyəçiləri arasında İsveç ideoloqu, sosial-demokrat Q.Adler-KarIson tərəfindən irəli sürülən fikirlər “Funksional sosializin” konsepsiyası adlanır. Bu konsepsiyaya görə, böyük sosial dəyişikliklər məqsədilə milli gəlir ictimai tələbata uyğun paylanmalı, bir çox xüsusi sahibkarlıq funksiyalannın 137 əməkçilərin nəzarətinin altına götürülməsi və ya (əmək şəraitinin müəyyən edilməsi, işçilərin işdən azad edilməsi; investisiyaların istiqaməti və s.) keçməsi zəruri hesab edilirdi. Belçikanın, Fransanın sağ demokrat sosial demokratlan tərəfindən işlənən “müəssisələrin özlərini idarəetməsi modeli”, “kapitalın neytrallaşdıniması” konsepsiyaları daha radikal mövqedən çıxış edirdilər. Nəhayət, sosial demokratlar mühitində “korporativ sosializm” ideyaları da böyük populyarlıq qazanmışdı. Təkcə sənayedə deyil, ticarətdə, aqrar sektorda kredit-bank sistemində, yaşayış tikintisində kooperasiyadan istifadə edilməsi təklif olunurdu. Beləliklə, sosial-demokratlar qarışıq iqtisadiyyat ideyasını rəhbər tutaraq, müxtəlif mülkiyyət formalanndan istifadə etməyi, müxtəlif subyektlər tərəfindən, müəssisələrin idarəedilməsini təklif edirdilər. Qarışıq iqtisadiyyat ideyasının bir aspekti də ondan ibarət idi ki, bazar - xüsusi və şüurlu (kollektiv) metodlardan istifadə edərək makroiqtisadi prosesləri tənzimləmək .mümkündür. Sosial-demokratlar bazarın tənzimlənməsinin tərəfdarları kimi çıxış edirdilər, mərkəzi planlaşdınnaya qarşı çıxırdılar. Onlara görə, dövlət elə məsələləri həyata keçirməlidir ki, onları ayn-ayrı sahibkarlar, strukturlar yerinə yetirmək imkanında olmurlar (məsələn, fundamental tədqiqatlar, qabaqcıl texnologiyaların tətbiqi, tam məşğulluğu təmin etmək və s.). “Həyatın keyfiyyəti” problemi. Sosial-demokratlann konsepsiyalan içərisində insanların yüksək tələbatları problemi xüsusi yer tutur. “Həyatın keyfiyyəti” bütövlükdə əməyin intellektuallaşması ilə (xüsusilə Qərbdə) sıx bağlıdır. Ötən əsrin 80-90-cı illərdə sosial-demokratların ideyalarmda iqtisadiyyatın inkişafında ETT-in təsirinin araşdıniması da vacib yerlərdən birini tutur. Bununla bağlı sosial-demokratlar cəmiyyətin diqqətini ekoloji problemlərə də yönəltməyə çalışırdılar. Çünki 138 ETT özü ilə mühitə ziyan vuran bir çox problemlər də yaradır. Bir çox inkişaf etmiş ölkələr, o cümlədən Avropa İttifaqı ölkələri ÄBŞ sənayesinin inkişafı ilə bağlı ətraf mühitə çox ziyan vurduqlarına görə sosial demokratların bu ölkələrdə böyük müraciətləri təqdim olunurdu. Onların fikrinə görə, cəmiyyətin inkişafı müasir dövrdə təbii balansı və tarazlığı qommaqla baş verə bilər. Əks halda böyük böhranlann baş verməsi labüddür. Bu məqsədlə sosial demokratlar aşağıdakı ideyalan irəli sürürdülər: 1. Kollektiv nəqliyyata üstünlük verilməsi. 2. Energetika sahəsində neftin istifadəsini azaldan qərarların qəbul edilməsi, yeni növ alternativ enerji mənbələrinin yaradılması, enerjiyə qənaət. 3. Aqrar, kənd təsərrüfatında keyfiyyət göstəricilərinə fikir verilməsi, təbii fəzanın qorunması üçün tədbirlərin işlənməsi. 4. Risk sektorlarında - atom energetikasında, biotexnologiyada, kimya sənayesində demokratik nəzarəti həyata keçirilməsi. 5. Torpaqların deqradasiyasının qarşısınm alınması, onlara qənaət, təbii və tarixi landşaftı qorumaq və s. Sosial demokratların yeni ictimai nəzarət tədbirlərinə aşağıdakılar aiddir: 1. Demokratik, ictimai istehsal siyasəti; 2. İnvestisiyalar üzərində ictimai nəzarət sosial və ictimai maraqların qorunması; 3. Dünya maliyyə institutlarının və iqtisadi sistemlərin demokratikləşdirilməsi və s. Sosial-demokratların özlərinin bir çox ideyalarının müasir dövılin tələblərindən meydana çıxdığını qeyd edirdilər. 139 Yüklə 8,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|