Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- _________________________________________________ Regional inteqrasiyanın dünya təsərrüfatına təsiri
99 Regionda inteqrasiya kompleksi daha güclü tərəf olan, kapitalı qonşu ölkələrin bir sıra sahələrində aparıcı mövqe tutan Amerika TMK-nın maraqlarına uyğun olan istiqamətdə inkişaf edir. Kanadanın ixracının 80%-i (ölkənin ÜDM-nin 34%-ə yaxındır) ABŞ-a yönəldilir. Kanada bazarı ABŞ üçün ən iri bazarlardan olsa da, onun əhəmiyyəti müqayisəolunmazdır. Belə ki, Amerika ixracının 25%-i Kanadaya yönəldilsə də, onun ÜDM-nin 2%-ə yaxınını, Kanadanın ÜDM-nin isə 15%-dən çoxunu təşkil edir. Kanadanın 11 sənaye sahəsindən 5-nin ABŞ-da satdığı məhsulun həcmi onun daxili bazarında satdığından çoxdur. Meksikanın ixracının 85%-i ABŞ-la, ABŞ-ın ixracının isə yalnız 7%-i Meksika ilə bağlıdır. Kanada-Amerika və Meksika- ABŞ ticarətində ABŞ TMK-nın filiallarının buraxdığı məhsullar üstünlük təşkil edir. Ölkələrin iri kapitallarının gücündəki fərq özəl sahibkarlıq üçün "azad əllər"lə birləşərək, Şimali Amerika inteqrasiyasının qeyri-bərabər hüquqlu olmasını göstərir. Xarici iqtisadi əlaqələndirmənin aydın ifadə olmaması təsərrüfatların qovuşması prosesinin xüsusiyyətindən biridir. Şimali Amerika ölkələri arasında münasibətlərin tarixində ikitərəfli sazişlərin sayı az olmuşdur, Aİ- yə bənzər dövlətlərüstü orqanlar yoxdur. NAFTA-da baş qaldıran xarici iqtisadi problemlərin həlli üçün tərkibinə öz ölkələrində bu sahəyə görə məsul nazirlərin daxil edildiyi Şimali Amerika Ticarət Komissiyası yaradılmışdır. Komissiyanın cari işi onun katibliyi tərəfindən yerinə yetirilir. Ölkələrdən birinin ixracı digər ölkənin müəyyən sahəsinə zərər vurursa, həmin ölkə onun qorunması üçün tariflərin endirilməsini dayandıra və gömrük tədbirləri vasitəsilə müdafiənin əvvəlki səviyyəsinə qayıda bilər. Bu tədbirdən yalnız 1 dəfə, 3 ildən artıq olmayan müddətə istifadə oluna bilər. Regional təsərrüfat kompleksinin inkişafında institusional əsasların zəifliyi iqtisadi inteqrasiyanın yetkin olmadığının sübutu deyil. Bu inteqrasiya Kanada və Meksikanın təkrar istehsal prosesində mühüm yer tutan Amerika TMK-nın xarici istehsallarının təşkili şəklində həyata keçirilir.
Asiyanın, Afrikanın və Latın Amerikasının inkişaf etməkdə olan ölkələri, Avropa və Asiya arasında da təsərrüfatların yaxınlaşması prosesləri getməkdədir. Burada 20-dən artıq regional qruplaşma mövcuddur. Əmək- daşlığın formaları və sahələri rəngarəngdir və heç də bütün qruplaşmalar inteqrasiya xarakteri daşımır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin müxtəlif regionlarında təsərrüfatların yaxınlaşmasının əsasını hakim dairələrin iqtisadi geriliyi aradan qaldırmaq üçün qüvvələrini birləşdirmək səyləri təşkil edir. Dünya iqtisadiyyatının bu altsistemində iqtisadi qruplaşmalar arasında tariflərin ləğvinə müxtəlif əmtəə bazarlarının "mübadiləsi", idxalın regional miqyasda əvəzləşdirilməsi yolu ilə təsərrüfatın inkişaf etdirilməsi kimi yanaşılır.
100 Cənubi Amerikada 1994-cü ildə yaradılan Cənub Konusunun Ümumi Bazarını (MERKOSUR) məqsədlərinə görə inteqrasiya xarakteri daşıyan regional qruplaşmaya aid etmək olar. Buraya Argentina, Braziliya, Paraqvay, Uruqvay və Venesuela daxildir. Sazişlə qarşılıqlı ticarətdə bütün rüsumların və tarif məhdudiyyətlərinin ləğvi, vahid xarici tarifin tətbiq olunması, sahibkarlıq fəaliyyətinin əsas sahələrində siyasətin əlaqələn- dirilməsi nəzərdə tutulmuş, malların mənşəyinin müəyyənləşdirilməsinin eyni qaydaları təsdiq edilmişdir. İnteqrasiya proseslərinə rəhbərlik orqanları: tərkibinə xarici işlər və iqtisadiyyat nazirlərinin daxil olduğu, inteqrasiya siyasətinin ümumi istiqamətlərini müəyyən edən Ümumi Bazar Şurası, icra orqanı funksiyalarını yerinə yetirən, nəzdində İnzibati Katiblik və iqtisadi fəaliyyətin sahələri üzrə texniki komissiyaları olan Ümumi Bazar Qrupu - yaradılmışdır. Qərarlar yekdillik prinsipi əsasında qəbul olunur. XXI əsrin birinci onilliyinin ortalarında qarşılıqlı ticarət sahəsində sərbəstlikdə və xarici tariflərdə böyük istisnalar mövcud olduğundan, azad ticarət zonasının və gömrük ittifaqının yaradılması başa çatmamışdı. Cənubi-Şərqi Asiyada Cənubi-Şərqi Asiya Ölkələrinin Assosiasiyası (ASEAN) məlumdur. Bir sıra iqtisadi-ticarət qurumları Şərqi Avropada (3), Yaxın Şərqdə (5), Tropik Afrikada (13) yaradılmışdır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin ticarət birlikləri o qədər də səmərəli olmamışdır. Bu birliklərə daxil olan dövlətlərdə əməyin sahədaxili bölgüsünün zəif inkişafı, onların təxminən eyni istehsal strukturuna malik olması istehsal həcminin və qarşılıqlı mübadilənin artırılması üçün stimul yaratmır. Məsələn, ixracatı az sayda xammal məhsullarından ibarət olan ölkələrin öz regionunda və inkişaf etməkdə olan başqa ölkələrdəki satış bazarları kiçikdir. Buna görə də xammal istehsal edən və sənaye inkişafının başlanğıc mərhələsində olan ölkələr eyni səviyyədə inkişaf etmiş, lakin təsərrüfat strukturu müxtəlif olan ölkələrlə müqayisədə regional inteqrasiyadan daha az fayda əldə edir.
Dünya təsərrüfatının inteqrasiya qruplaşmalarına bölünməsi qloballaş- ma proseslərinə, sahibkarlıq fəaliyyətinin dünya miqyasında yayılmasına təzadlı təsir göstərir. Beynəlxalq iqtisadi birliklərin və ittifaqların yaradılması həmin birləşmələr çərçivəsində beynəlxalq istehsalın inkişafına kömək edir. Amma bu, eyni zamanda müxtəlif qruplaşmalara daxil olan ölkələr arasında iqtisadi münasibətlərdə maneələr yaradır, əmtəə axınlarının iqtisadi birliklər hüdudlarında cəmləşməsinə gətirib çıxarır. Regionlar daxilində ticarət haqqında göstəricilər bunu sübut edir. Məsələn, 1980-1990-cı illərdə Aİ-də regiondaxili ticarətin payı 60%-dən 66%-ə çatmış, 2000-ci ilin əvvəllərində isə 67% səviyyəsinə yüksəlmişdir. 2000-ci illərdə NAFTA-da zonadaxili
Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|