Lomakin Viktor Kuzmiç. Dünya iqtisadiyyatı. İqtisadi ixtisaslar və istiqamətlər üzrə təhsil alan tələbələr üçün dərs
Yüklə 5,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövzu üzrə suallar
- Fəsil 5 __________________________________________________ Kommunikasiya sistemləri dünya təkrar istehsal prosesində
- __________________________________________________ 5.1. Rabitə və informasiya sistemləri
- ______________________________________________ Struktur irəliləyişlər
103 ixrac etdiyini göstərir. Əsrimizin birinci onilliyində ondan çox ölkə "var- dövlətinə uyğun olmayaraq yaşayırdılar". Onların sırasında ən güclü iqtisadiyyatı olan ölkələr: ABŞ, Britaniya, Fransa, İtaliya, İspaniya və inkişaf etməkdə olan ölkələrin əksəriyyəti (90-dan artıq) - var idi. Ümumilikdə isə, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, xüsusilə də Asiya ölkələrində cari əməliyyatlar üzrə saldo aktivdir. Tədiyyə balansının cari əməliyyatları üzrə kəsirin uzun müddət ərzində mövcudluğu xarici öhdəliklərin yığılıb artmasına və onlara xidmət göstərilməsində çətinliklərin meydana çıxmasına səbəb ola bilər. Bu qeyri-mütənasiblikləri yaradan səbəblər milli təsərrüfatlar çərçivəsində əmanətlər və yığımlar arasında fərqlərin artmasıdır.
1. Təkrar istehsal prosesinin qlobal miqyasda vəhdətinin yaranmasının səbəblərini izah edin. Xarici birbaşa investisiyaların dünyada məhsul istehsalındakı rolunu açıqlayın 2. Beynəlxalq əmək bölgüsü anlayışının mənasını açın; altsistemlərin və ayrı-ayrı ölkələrin BƏB-də iştiraketmə dərəcəsini səciyyələndirin. 3. "Miqyas hesabına qənaət iqtisadiyyatı" effekti ilk növbədə hansı sahələrdə meydana çıxır? 4. "Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya" terminini izah edin. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya formalarını göstərin. 5. İqtisadi inteqrasiya qruplaşmalarının yaradılması dünya təsərrüfatının inteqrasiyasına yardım edirmi?
104 Fəsil 5 __________________________________________________ Kommunikasiya sistemləri dünya təkrar istehsal prosesində Dünya miqyaslı istehsal sistemlərinin meydana çıxması beynəlxalq istehsala cəlb olunmuş şirkətlərin fəaliyyət məkanının genişlənməsi ilə nəticələnir. TMK-nın beynəlxalq istehsalı əksər hallarda istehsalın və bölgünün kompleks, inkişaf etmiş və yüksək dərəcədə əlaqələndirilmiş zənciri kimi təşkil olunur. Beynəlxalq şirkətlərin fəaliyyətinin iki təməli olan şaquli inteqrasiya və xarici əlaqələr şaxələnmiş kommunikasiya sistemi olmadan inkişaf edə bilməz. Kommunikasiya sistemləri, o cümlədən rabitə, yüklərin və sərnişin- lərin daşınması dünyada mallara və xidmətlərə olan tələbatın məkan baxı- mından strukturundan asılıdır. İstehsalın və bölgünün təkmilləşdirilməsi prosesində informasiya, rabitə və nəqliyyat sahələri istehsalçılar və istehlakçılar üçün istehsalın, bölgünün və istehlakın ənənəvi metodlarını və konsepsiyalarını dəyişmək imkanları açır. Onlar məhsuldar qüvvələrin regional üstünlüklərindən istifadə etməyə yardım göstərir, bütün iqtisadi sistemi təkrar istehsal səviyyəsində bütöv halda əlaqələndirir. Rabitə və nəqliyyat ÜDM-in yaradılmasında mühüm rol oynayır. İnkişaf etmiş ölkələrdə ÜDM-in 9,5%-i, orta səviyyədə inkişaf etmiş ölkələrdə 6,8%-i, gəliri aşağı olan ölkələrdə isə 5,4%-i təsərrüfatçılığın bu sahələrində yaradılır. Dünya təsərrüfatının ayrı-ayrı ölkələr qruplarında məhsuldar qüvvələrin inkişaf səviyyəsi yüksəldikcə, ictimai münasibətlərin intensivləşdirilməsi vasitəsi kimi çıxış edən, istehsal amillərinin səfərbər olunmasına, onların daha səmərəli yerləşdirilməsinə xidmət göstərən rabitə və nəqliyyatın cəmiyyətdəki sosial proseslərə təsiri də güclənir. Beynəlxalq istehsal sistemlərinin tərkib hissəsi olmaqla, nəqliyyat və rabitə xarici iqtisadi əlaqələrin inkişafında fəal iştirak edir. Qeyd olunmalıdır ki, 1997-2007-ci illər ərzində kommersiya xidmətlərinin ümumi həcmində nəqliyyatın payı bir qədər azalmış (27%-dən 23,7%-ə), informasiya və kommunikasiya xidmətlərinin payı isə 36,2%-dən 42,1%-dək artmışdır. İxrac olunan malların və xidmətlərin ümumi həcminin təqribən 15%-ni nəqliyyat və rabitə xidmətləri təşkil edir.
Rabitə və informasiya sistemləri qlobal miqyasda təkrar istehsal prosesinin mühüm elementi olmaqla, ümumi məqsədli təyinatla birləşmiş, müxtəlif növ informasiyanın işlənməsi, saxlanılması, ötürülməsi, bölgüsü ilə məşğul olan sahələrin məcmusudur. Onlar təsərrüfat proseslərinin idarə olunmasının mərkəz oxunu təşkil edirlər. Rabitə - sürətlə inkişaf edən
105 informasiya sahəsinin həm milli, həm də qlobal səviyyələrində mühüm tərkib hissəsidir. Təsərrüfat komplekslərinin strukturunun mürəkkəbləşməsi, onun sahələri, ayrı-ayrı müəssisələr arasında həm milli, həm də beynəlxalq miqyasda yüksək dərəcədə qarşılıqlı asılılıq idarəçilik sistemlərinin optimallaşdırılmasını tələb edir. Sürətlə dəyişən şəraitdə iqtisadi qərarların qəbul olunmasının operativliyinin, informasiyanın dəqiqliyinin və vaxtında əldə edilməsinin mühüm əhəmiyyəti rabitənin də tezliklə inkişafını və təkmilləşdirilməsini tələb edir. Onun inkişaf templəri dünyada məhsul istehsalı templərini əhəmiyyətli dərəcədə üstələyir. Rabitə dünyada ən böyük sahibkarlıq fəaliyyəti sahəsinə çevrilir. Rabitə vasitələrinin satışı və məlumatların, təsvirlərin yayılması ilə bağlı xidmətlər MDM-in 3,9%-ni təşkil edir, özü də bunun 40%-dən çoxu telekommunikasiya xidmətlərinin payına düşür. Təklif olunan xidmətlərdən, texniki bazasından asılı olaraq rabitə iki əsas növə - poçt və elektrik rabitəsinə bölünür. Poçt rabitəsi müəssisələrinin istehsal fəaliyyəti - göndərənlərdən məktubların, bağlamaların, pul köçürmələrinin, dövrü mətbuatın qəbul edilməsi, işlənilməsi və ünvanlanan şəxslərə çatdırılması və digər xidmətlərin göstərilməsi - tabeli xarakter daşıyır. Rabitə xidmətlərində elektrik rabitəsi: işarələrin, siqnalların, yazılı mətnlərin, təsvirlərin və başqa növ məlumatların naqillər, radio, optik və başqa elektrik sistemləri vasitəsilə ötürülməsi və qəbul edilməsi - əsas yer tutur. Elektrik rabitəsinə telefon, videotelefon, teleqraf, faks rabitəsi, radio yayımı, televiziya, elektron poçt, məlumatların ötürülməsi, işlənilməsi və saxlanılması daxildir.
XX əsrin son üçüncü hissəsində elektron texnikanın, peyk rabitəsinin, optik-lifli kabellərin, rəqəmsal texnologiyanın tətbiqi ilə bağlı olaraq, rabitənin yeni istehsal-texniki bazaya keçməsi informasiya xidmətlərinin çeşidini kəskin genişləndirdi. Yeni texnika və texnologiyanın tətbiqi təkcə rabitə xidmətlərinin həcmini artırmağa deyil, həmçinin ötürücü qurğuların gücünün yüksəlməsi sayəsində istehsal xərclərini azaltmağa imkan verdi. Bunun nəticəsində dünyanın informasiya xidmətləri bazarında rəqabət get-gedə güclənir, ən iri şirkətlərin informasiya texnologiyalarına çəkdiyi xərclər sürətli templərlə artaraq, gəlirlərinin 1-4%-dək çatır. Son onilliklərin təcrübəsi göstərir ki, hətta ən iri şirkətlər belə, təklikdə rabitənin bütün elementlərini inkişaf etdirə bilməz. 1990-cı illərin əvvəlində telekommunikasiya xidmətləri bazarını bölən və gələcəkdə kartel birliklərinə çevrilmək potensialı olan iri beynəlxalq telekommunikasiya ittifaqlarının yaradılmasına başlanmışdır.
Yüklə 5,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|