M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
309
1.  bankın  qeydiyyata  alındığıölkənin  rezidentləri  ilə  işlə-
mək hüququ yoxdur; 
2. qeydiyyata alınmaq üçün ödənilən nizamnamə kapita-
lının tələb edilən həъmi digər ölkələrə nisbətən çox aşağıdır; 
3. bank praktiki olaraq vergilərdən azaddır; 
4.  ehtiyat  saxlamaq  və  digər  bank  normativlərinə  qoyu-
lan tələblər bir qayda olaraq ofşor banklarında başqa ölkələrə 
nisbətən  daha  az  ъiddidir,  ölkə  xariъindəəməliyyatlara  görə 
valyuta nəzarəti mövъud deyil. 
Dünyada  «offşor»  zonaları  içindəən  tanınmış  bölgə  – 
Kayman adalarıdır. Burada qeydiyyata alınmış bankların sayı 
580-dır  və  onların  aktivlərinin  dəyəri  500  milyard  dollardır. 
Karib  dənizinin  şərq  hissəsində  Sent-Vinsent  adalarında  15 
bank və 7 min transnasional şirkət, Dominikada – 5800 şirkət, 
Naue  adalarında  isə  3  min  şirkət  qeydiyyatdan  keçmişdir. 
Halbuki, bu adada yaşayanların sayı 2 mindir. 
Dünya iqtisadiyyatında Men, Qernsi və Jersi adalarının, 
Banam  adasının,  Sent-Kristofer  və  Nevis  Federasiyasının, 
Niderland Antil adalarının, Arubı ( taliya mafiyasının ənənəvi 
sığınaъağı),  Kayman  adasının,  Britin  Virginiya  adaları, 
Panama (ofşor biznesin beşiyi) və nəhayət, Kipr ofşor bankları 
daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. 
Yeri  gəlmişkən,  son  zamanlar  xüsusi  sveçrə  bankları 
kimi tanınan ofşor biznes çox geniş inkişaf etmişdir. 
Kayman  adalarında  500-dən  çox  ofşor  banklar  və  1300 
sığorta kompaniyası qeydə alınmışdır. Belə ki, dünyanın 50 iri 
bankının 43-ünün burada bölmə və törəmə bankları var. Kay-
man adalarında bankların bölmələrinin məъmu depozit qoyu-
luşunun  məbləği  astronomik  rəqəmə  –  150  mlrd.  dollara  çat-
mışdır.  Honkonqda  xariъi  bankların  1,5  mindən  çox  bölməsi 
fəaliyyət göstərir. 
XXI  əsrin  əvvəllərindəşaxələnmiş,  çoxqatlı  vəçoxfunksi-
yalı TMB sistemi formalaşmışdır. TMB sistemi transmilli ka-
pitalın  əsas  tələbatlarınıödəyir  və  dünya  finans  bazarlarının 
fəaliyyətinin institutsional əsasını təşkil edir. 

---

 
310 
Lakin investorlar üçün ъənnət sayılajaq məkan – Banam 
adalarındır.  Burada  36  ölkə  mənşəli  418  bank,  580  investisya 
fondları, 60 sığorta şirkətləri və 100 min transnasional şirkətlər 
fəaliyyət  göstərir.  Bunların  dövriyyəsi  təqribən  350  milyard 
dollar səviyyəsindədir. 
Offşor  bankçılıq  üçün  gərəkli  olan  struktural  şərtləri 
aşağıdakı kimi sıralamaq mümkündür: 
1. iqtisadi və finans üstünlükləri; 
2. iqtisadi və siyasi sabitlik; 
3. texniki şərtlər; 
4. hüquqi şərtlər; 
5. bankçılıq sirrinin maksimum ölçüdə qorunması; 
6. digər səbəblər. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
311
 
 
 
 
FƏS L 52. BEYNƏLXALQ KRED T  
 
Klassik iqtisadçılara görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrin fi-
nans qaynaqlarına olan ehtiyacın qarşılanmasına beynəlxalq kre-
dit deyilir.  nkişaf etməkdə olan ölkələrdə rast gəlinən problem-
lərdən biri yığım çatışmazlığıdır. Beynəlxalq kreditə olan ehtiya-
cın səbəblərini aşağıdakı formul vasitəsi ilə göstərə bilərik:     S - I 
= X - M.  Burada S - ölkə daxili yığımı, (I) - ölkə daxili investisi-
yaları, X - mal və xidmət ixracını, M - mal və xidmət idxalını gös-
tərir. S < I-dən isəölkə daxilində qoyulan investisiyaların miqda-
rının ölkə içindəki yığımlara nisbətən böyük olduğu başa düşülür.  
Bu  durumda  investisiyaların  beynəlxalq  kredit  hesabına 
saxlanaraq qarşılanınası məsələsi olacaqdır. Saxlanan beynəlxalq 
qaynaqlar idxalat çoxluğuna yönəldiləcəkdir. 
Beynəlxalq малиййяляшмя, ölkələr arasındakı müxtəlif növ 
finans  axınlarının  vəəməliyyatların  prosesini  əhatə  edir.  Bey-
nəlxalq  Малиййя  quruluşlarının  малиййяляшмя  fəaliyyətlərindəki 
əməliyyatlar  bir-birindən  fərqlidir.  Bunun  səbəbi  də  kredit, 
мящсул вя хидмятляринçeşidliyindədir.  
Beynəlxalq малиййяляшмя мювзусу həm xarici borcları, həm 
də  beynəlxalq  yardımlarıəhatə  edən  geniş  bir  mənaya  малиййя 
malikdir.  anələr  yardım  özəlliyi  formasında  olub  beynəlxalq 
малиййя  formalarından  biridir.  anələr,  ehtiyac  hiss  edilən 
maddələrin,  ehtiyacı  olan  ölkəyə  verilməsi  ilə  həyata  keçiririlir. 
Çox az rastlanan pul ianələridir. Texniki yardımlar da, ianəмюв-
зусу  içindəki  yardımlardır.  Adətən,  beynəlxalq  finans  qurum-
larının fondlarından az inkişaf etmişölkələr ianə formasında ya-
rarlana bilirlər. 
Beynəlxalq  maliyyələşmənin  böyük  bir  hissəsini  rəsmi 
yardımlar  təşkil  edir.  Bunlar  hökumətdən  hökumətə  köçürülən 

---

 
312 
borc  verməəməliyyatlarıdır  ki,  ümumiyyətlə,  uzun  müddətli  və 
aşağı faizli olurlar. Digər малиййяляшмя forması da millətlərarası 
qurumlar (əsasən, Dünya Bankı və ona bağlı olan qurumlardır) 
tərəfindən açılan kreditlərdir.  
Digər  bir  beynəlxalq  kreditləşmə  formasıözəl  satıcı 
kreditləridir. Özəl istehsalçı və ya satıcı qurumlar qarşı tərəfdəki 
ölkənin  rəsmi  və  ya  özəl  sektor  qurumlarına  doğrudan  kredit 
verirlər. Xarici özəl investisiyalar da beynəlxalq finans qaynaqları 
içindəönəmli  bir  yer  tutur.  Xarici  sərmayəli  şirkətlərin  inkişaf 
etməkdə  olan  ölkələrə  investisiya  yardımları  doğrudan-doğruya 
mənfəət əldə etmək məqsədini güdür. 
Defisit iqtisadiyyatı müəyyən şəraitdə borъ iqtisadiyyatını 
səъiyyələndirir. Borъ iqtisadiyyatı xariъi borъ vəödəmələrin ar-
tan  həъmi  ilə  səъiyyələnir,  yeni  borъlanmalar  və  xariъi  borъ-
ların ödənilməsi iləölkə siyasətinin əsas şərt və fəaliyyət istiqa-
mətlərindən birinəçevrilir. 
Beynəlxalq  kredit  1-ъi  növbədə  müxtəlif  ölkələrin  rezi-
dentləri  arasındakı  iqtisadi  əlaqələrə,  2-ъi  növbədə  rezident 
ölkələrin  müxtəlif  institutlarla,  yəni  beynəlxalq  və  regional 
təşkilatlarla münasibətlərə, ən son olaraq isə müxtəlif rezident 
ölkələrin  beynəlxalq  pul  və  kapital  bazarlarındakıəməliyyat-
larına xidmət edir. 
Beynəlxalq  kreditin  baza  mənbəsi  –    beynəlxalq  finans 
bazarlarına daxil olan dünya ölkələrinin dövlət vəözəl əmanət-
ləridir. 
Beynəlxalq  investisiyalar  üzrəöhdəliklərə  aiddir:  birbaşa 
xariъi investisiyalar və  portfel investisiyalar – beynəlxalq qiy-
mətli  kağız  və  istiqrazlar  və  s.  Beynəlxalq  finans  bir  tərəfdən 
isə  kreditorlar  və  investor  ölkələr  üçün  ümumu  gəlir  mənbəyi 
rolunu oynayır.  
Beynəlxalq kredit rəsmi vəözəl ola bilər. Rəsmi kreditlər 
beynəlxalq və regional  kredit təşkilatları, dövlətin mərkəzi və 
yerli  orqanları  təklif  edir.  Rəsmi  кредитлярölkələrə  imtiyazlı, 
qeyri bazar şərtləri ilə təqdim olunur və onların mənbəyi vergi 
ödəyiъilərinin büdъə vəsaitləri  hesabına olur.  

---