M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
38 
məcmu  gerçək  tələbi,  dolayısı  ilə  inflyasiya  təzyiqini  azaldıcı 
yöndə təsir edə bilər. 
Deflasiya. Deflasiya, bir iqtisadiyyatda qiymətlərin ümumi 
səviyyəsinin azaldığı və ya mal və xidmət istehsalının azalmasına 
yol  açan  вязиййятдир.  Göründüyü  kimi  inflyasiya  мцддятинdə 
qiymətlərin  səviyyəsi  yüksəlir  və  pul  dəyərini  itirir,  əksinə 
deflasiya  dönəmində  isə  qiymяtlər  aşağı  enər  və  bununla  bağlı 
olaraq pul dəyər qazanar. Bu isə, xalqın pula olan tələbinin art-
masına, əksinə mala olan tələbin azalmasına yol açar. Beləliklə, 
istehsalçılar  məhsullarını  satmaqda  çətinlik  çəkərlər.  Ehtiyatlar 
artar. Nəticədə, investisiya azalır və hətta durur.  stehsal faktor-
larından  bəzi  bölmələri  istifadəsiz  hala  чеврилир  və  işsizlik  artar, 
işsizlik isə gəlirin azalmasına və nəticədə iqtisadiyyatda daralma 
(depresийа) davam edər. Buradan da anlaşılacağı kimi deflasийа-
йа yol açan ən önəmli faktorlardan biri də iqtisadiyyatdakı tələb 
yetərsizliyidir. 
Bununla bərabər, deflasийанынən ciddi təhlükəsi işsizliyə sə-
bəb olmasıdır.  stər inflyasiya, istərsə də deflasийанын iqtisadiyyat 
üçün ağır xəstəlikdir. 
Staqflasya. Avropada ortaya çıxan 1969-1976-cı illər böhra-
nı  dönəmində  inflyasiyanın  təsiri  ilə  qiymətlər  səviyyəsinin  yük-
səldiyi  görülmüş,  лакин  bunun  yanında  inflyasiyanın  bir  nəticəsi 
olaraq  iqtisadiyyatda  bir  canlılığın  ortaya  çıxmadığı,  əksinə  bu 
durğunluq  halının  hökm  sürdüyüölkələrdə  isə  iş  həcminin  azal-
dığı və işsizliyin artdığı gözlənilmişdi. Bir ölkədə mal və xidmətlə-
rin  qiymətləri yüksəlir ikən,  digər  yandan  da  iş həcminin  daral-
ması indiyə qədər keçərli olan nəzəri bilgilərə görə bir-birinə zidd 
iki hadisə oldu. 
Devalvasiya. Bir ölkənin Milli pulun dəyərinin tək tərəfli bir 
qərarla яънябиölkə pullarına görə düşürməsinə devalвasyon deyil-
məkdədir. Məsələn, 1 Avro= 1 manat ikən yapılan bir devalвas-
yonla 1 Avro = 1,10 manat olaraq təsbit edilirsə, bu наda manat 
Avro  qarşısında  10%  nisbətində  dəyər  itkisinə  yol  açmışdır. 
Devalвasyonla  yapılmasını  gərəkdirən  şərtlərin  ən  önəmlisi  da-
vamlı  və  xronikləşmiş  xarici  ticarət  açıqlarıdır.  Bir  iqtisadiyyat 

---

 
39
əgər xaricə satd
ığından daha çox malı xaricdən alırsa, bu ölkənin 
xarici  ticarəti  açıq  verir  deməkdir.  Xarici  ticarət  kəsirə  olan 
ölkələrin hökumətləri devalvasyonla ixracatı artırma, idxalatı isə 
azalma  məqsədi  daşıyır.  Devalвasyonla  sonra  devalвasyonu 
yapan ölkənin malları xarici ölkələr üçün уcуzlaşır, əksinə xarici 
ölkənin  malları  isə  bu  ölkədə  bahalaşır.  Lakin  devalвasyonдан 
sonra iqtisadi uğuru əldə etmək üçün daxili qiymətlərin artımını 
dайандырmaq şərtdir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
40 
FƏS L 9. PUL NƏZƏR YYƏS  VƏ PUL 
SIYASƏT N N PR NS PLƏR  
 
Günümüzdə  pul  münasibətlərinə,  Keynsin  müəyyən  etdiyi 
çərçivədə baxılır. Şübhəsiz ki, Keynsdən günümüzə, pul nəzəriyyəsi 
çox  dəyişmiş  və  çox  inkişaf  etmişdir.  Bununla  birlikdə  Keynsin 
təməl  nəzəriyyəsi  mühafizə  edilməkdədir.    Keyns,  pul  sistemini  üç 
təməl bərabərliklə izah etmişdir: 
1. qtisadi vahidlərin (özəl sektorun) tutmaq istədikləri və tələb 
etdikləri pul miqdarını tanımlayan bərabərlik (Pulun  tələb bərabərli-
yi); 
2.Mərkəz 
Bankının 
müəyyən 
etdiyi 
pul 
təklifini 
tanımlayanbərabərlik (pulun  təklif bərabərliyi;) 
3.Pul  bazarlarında  tarazlığı  ifadə  edən  bərabərlik.  Tarazlıq 
halında, Mərkəz Bankın təklif etdiyi pul miqdarı, özəl sektorun tut-
mağı arzu və tələb etdiyi pul miqdarına (effektiv pul tələbi) bərabər 
olmaqdadır. 
Pul nəzəriyyəsi pul miqdarındakı və faiz nisbətlərindəki dəyiş-
mələrin nominal milli gəlirlərindəki təsirini araşdırır. Pul nəzəriyyəsi 
mütləq  qiymətlərdəki  dəyişmələri  və  bunların  iqtisadi  nəticələrini 
incələyən  elm  sahəsidir.  Pul  nəzəriyəsi,  mütləq  qiymətləri  tədqiq 
edərkən, qiymət nəzəriyəsi nisbi qiymətlərin təşkili və mübadiləsini 
araşdırır. 
Məsələn, qiymət nəzəriyyəsi, bir litr benzin ilə bir kilo şəkərin 
mübadilə  nisbətinin  necə  meydana  gəldiyini  və  bu  nisbətdəki 
mübadilənin hansı səbəblərəgörə olacağını tətqiq edər.  
Pul  nəzəriyyəsinin  ən  maraqlı  və  çox  müzakirə  mövzusu, 
iqtisadiyatdakı mütləq qiymətləri müəyyən etmədə ən önəmli göstə-
rici  olan  pul  miqdarının,  mütləq  qiymətlər  yanında  nisbi  qiymətləri 
də dəyişdirib-dəyişdirmədiyidir. Pul nəzəriyəsinin iki önəmli araşdır-
ma mövzusu vardır:mütləq qiymətlər ilə pul vahidinin dəyərini araş-
dıran pul dəyər nəzəriyyəsi, digəri isə mütləq qiymətlərdəki dəyişmə-
lərin nisbi qiymətlə nə şəkildə təsir edəcəyini araşdıran pul təsiri nə-
zəriyyəsidir.  

---

 
41
Pul siyasətiisə, pul miqdarı və faizlərin iqtisadiyyatı nə şəkildə 
və hansı formada yönləndirilməsi məsələsini araşdırır. 
qtisad ədəbiyyatında üç əsas pul siyasəti rejimi mövcuddur. 
1. Pul miqdarına əsaslanan pul siyasəti; 
2. Kredit həcminə əsasən rejimləri pul siyasəti rejimləri; 
3. Faiz səviyəsinə əsaslanan pul siyasəti rejimləri. 
Pul siyasətində ağırlığın  bəzən  I rejimə,  bəzən  də  II  və  ya  III 
rejimə  keçdiyini  söyləmək  mümkündür.  Məsələn,  ABŞ-da  1981-ci 
ilə  qədər  «pul  miqdarı  ağırlıqlı  siyasət  rejimi»,  sonralar  isə  «kredit 
həcminə  və  daha  sonra  isə  «faizlərə»  ağırlıq  verən  siyasəthəyata 
keçirilmişdir. 
Pul siyasətinin məqsədi, toplam tələbi azaldan və ya genişlən-
dirən  bir  siyasət  olaraq  iqtisadi  siyasətin  tərkib  hissəsidir.  1973-cü 
ildə  neft  böhranı  sonlarında  pul  siyasətinin  önəmi  artmış  və  pul 
siyasətinin  iqtisadiyyata  təsirini  müdafiə  edən  Çikaqo  məktəbinin 
(Monetarizm  məktəbi)  görüşləri  bəzi  ölkələrin  hökumətləri  tərəfin-
dən qəbul edilmişdir. Heç şübhəsiz pul siyasətini həyata keçirən in-
sititut-Mərkəzi Bankdır. Mərkəzi Bank pul təklifindən istifadə edərək 
faiz nisbətlərini də dəyişdirə bilir. Faiz nisbətləri isə bilindiyi kimi in-
vestisiya və yığım səviyyələri üzərində təsirli olmaqdadır.  
Pul  siyasətinin  əsas  məqsədi,  qiymət  səviyyəsinə  nəzarət, 
iqtisadiyyatı  sabitlik    içində  tutmaq,  məşğulluq,  iqtisadi  artımı  və 
tədiyyə balansında tarazlığı təmin etməkdir. 
1930-cu illərdəki iki hadisə pul siyasətinin rolu və məqsədləri 
mövzularında bir dəyişməyə yol açdı. Bu hadisənin birincisi, böyük 
depresiya  və  onun    təşkil  etdiyi  kütləsəl  və  şiddətlənən  işsizlik, 
ikincisi  də  1936-cı  ildə  Keynsin  məşğulluq,  faiz  və  pulun  ümumi 
nəzəriyyəsi  əsərinin  nəşr  etməsidir.  Keyns  əsərində  pul  təklifindəki 
bir dəyişmənin faiz nisbətlərinin dəyişməsinə, bunun da investisiyaya  
təsirini geniş şəkildə izah etmişdir.  
Daha  sonralar,  1940-cı  illərdəki  hadisələr,  pul  siyasətinin 
məqsədləri  və  alətləri    üzərində  dəyişiklik  edilməsi  mövzusunda 
təsiri  olmuşdur.  Bunlardan  Birincisi,  II  Dünya  müharibəsi sırasında 
və  sonrasında,  Federal  Rezerv  Sisteminin  müharibə  xərclərinin 
maliyyəşməsi və faiz nisbətlərini düşük tutma siyasəti təşkil etmiş və 

---