M-61 I e. d prof., Zahid Fərrux Məmməd

 
220 
Gəlir cədvəlinin digər iki bölümü bankların digər fəaliyyətlə-
rindən əldə edilən gəliləri və xərcləri əhatə edir. Bunlara faiz xari-
ci gəlirlər və ya fəaliyyət gəlirləri və faiz xarici xərclər və ya fəaliy-
yət xərcləri adı verilir. 
 
 
Beləliklə, gəlir cədvəlini aşağıdakı kimi təsvir edə bilərik: 
1.  Faiz  gəliri:  Kreditlərdən,    banklardan,    qiymətli  kağız 
portfeli və digər əməliyyatlardan əldə edilən faiz gəlirləri; 
2.  Faiz  xərcləri:    Əmanətlərəödənən  və  alınan 
kreditlərəödənən.   
3. Ümumi faiz gəliri, Faiz gəliri - faiz xərcləri; 
4. Kreditlər, zərər qarşılığı; 
5. Xalis faiz gəliri; 
6.  Fəaliyyət  gəlirləri:bankçılıq  xidmətlərindən  və  digər 
tədbirlərdən; 
7. Fəaliyyət xərcləri:  Personal xərcləri, digər xərclər; 
8. Vergidən qabaq mənfəət   
8. Vergi; 
10. Xalis Mənfəət; 
Faiz  xaricində  gəlirlər  (fəaliyyət  gəlirləri):    Kreditlərdən 
alınan  haqq və komisyon, bankçılıq xidmətləri  gəlirləri, valyuta 
alqı-satqısından əldə edilən gəlir, iştirakçılardan alınan dividend. 
Faiz xarici xərclər isə (fəaliyyət xərcləri):  personal xərcləri,  
verilən  haqq  və  komisyonlar,    amortizasiya  xərcləri,    valyuta 
zərərləri.Bankların  faiz  xarici  xərcləri  içindəki  ən  önəmli  pay 
personal  xərclərinə  aiddir.  Digər  xərclər  maddəsinə  aiddir: 
reklam və tanıtma (promsyon) xərcləri.  
Banklar  mənfəətlərini  artıra  bilmək  üçün  üçəsas  vəzifəni 
yerinə  yetirirlər:    gəlirlər  максимизя  етмяк;  məsrəfləri  nəzarət 
altına alмаг; riski ендирмякдир. 
Bank finans cədvəllərinin təhlili bankların finans bacarığını 
qiymətləndirmək  və  finans  strukturlarındakı  güclü  və  zəif 
nöqtələri ortaya çıxarmaq baxımından son dərəcəönəmlidir. 

---

 
221
Banklar  finans  cədvəllərinin  təhlilində  iki  texnikadan 
istifadə  edirlər.  Bunlar:    balans  və  gəlir  cədvəli  maddələrinin 
keçmiş dönəmlərlə müqayisəsi və ayrı-ayrı göstəricilərin nisbəti. 
Öncənisbətlər,  təhlili  aparılan  banklara  uyğun  olaraq 
seçilməlidir.  Heç  bir  nisbətin  təkbaşına  bütün  finans  durumunu 
açıqlayıcı gücü yoxdur. 
Banklarda  istifadə  edilən  nisbətləri  ики  qrupda  toplamaq 
mümkündür:  mənfəətlik вя  likvidlik капитал йетярлилийи. 
Mənfəətlik 
təhlili, 
bankların 
gələcəkdəki 
qazanc 
gücünüпрогнозлашдырмаг  məqsədi  ilə  keçmiş  dönəmlərdəki 
fəaliyyətin dəyərləndirilməsinə yardımçı olur.  
Likvidlik,  aktivlərin  dəyərlərini  itirmədən  pula  çevrilə 
bilməözəlliyi olaraq tanımlana bilir. Hər hansı bir bankın likvid 
ehtiyacıəmanət  götürülməsinə,  kredit  həcminin  genişlənməsinə, 
ticari  bazarlara  və  fəaliyyət  nəticəsində  lazım  olan  nağd 
ehtiyaclara bağlı olaraq dəyişir. 
 
 
Kapital  yetərlik ölçüsü 
 
Nisbət 
Ölçü 
Kapital/ Aktiv 
Qaldırac (leverec) 
Kapital/ Kreditlər 
Qaldırac və borc 
strukturundakı meyl 
Kapital/ Əmanət 
Sərmayə strukturu 
Borc mənbələri / Капитал 
Qaldırac (левереъ) 
 
Bazar  iqtisadiyyatında  bank  fəaliyyətinin  əsas  istiqaməti  - 
mənfəti  maksimum,  əməliyyat  xərclərini  isə  minimuma 
çatdırmaqdır.Bank  fəaliyyətinin  nəticəsinin  metodik  təhlili  gəlir 
və xərclərin, mənfəətin araşdırılmasına bağlıdır.  
Təhlil prosesində aşağıdakılara diqqət yetirilir: 
1. balans hesablantını xərc və gəlirlərini təhlil etmək; 
2. bank işinin finans nəticələrinin şaquli vəüfiqi təhlili; 

---

 
222 
3. mənfəət göstəricilərini rüblər və illər üzrə təhlil: 
4. mənfəətin ayrı-ayrı faktorlara bağlılığının təsbiti. 
Finans  nəticələrinin  təhlilinin  məqsədi    bank  fəaliyyətinin 
mənfəətini  artırma  yolları  və  bu  istiqamətdə  tövsiyələr  hazırla-
maqdır. 
 
 
 
 
 
 
 
Bu  halda  bankın  strategiyası  aşağıdakı  prinsiplər  əsasında 
olmalıdır: 
1. kapitalı ucuz almaq və ya cəlb etmək; 
2.  kapitalı  yüksək  dəyərə  satmaq  və  xidmətləri  йцкяк 
rentabelli tarifləсаимаг; 
3.  inamlı  müştəriləri  toplamaq  və  bank  riskini  minimuma 
endirmək, əməliyyatları diversifikasiya etmək. 
Bank  fəaliyyətinin  təhlili  nəticəsində  bankın  rəhbərliyi 
kredit  və  faiz  siyasətini  formalaşdırır  və  mənfəəti  az  olan 
əməliyyatlar
ı minimuma endirir. 
Bankın  ümumi  gəlirini  aşağıdakı  sxemdə  göstərə  bilərik: 
Ümumi gəlir = faiz gəliri - qeyri-faiz gəlir. 
Faiz gəliri  kreditlərə görə müəyyənləşdirilən faizlərdən əldə 
edilən  gəlirlərdir;  qeyri-faiz  gəliri  ися  investisiya  fəaliyyətindən 
əldə  edilən  gəlir  (qiymətli  kağ
ızlara  görə  dividentlər),  valyuta 
alqı-satqısından  əldə  edilən  gəlir,  çeşidli  bank  xidmətlərin 
сатышындан  ялдя  едилян  gəlirlər;  komisyon  gəlirləri  və  ya  s. 
gəlirlərdir.  Bank  gəlirlərinin  öyrənilməsi  şaquli  vəüfiqi  təhlildən 
başlayır, yəni gəlirin ayrı-ayrı qruplarının xüsusi çəkisi müəyyən 
edilir. 
Bankın  ümumi  gəlirinin  artımına  aşağıdakı  amillər  təsir 
göstərir:  gəlir  içində  kredit  əməliyyatlarının  payının  yüksəkliyi 
(faiz  gəliri)  və    qeyri-kredit  əməliyyatlarından  əldə  edilən  gəlir 
(qeyri-faiz gəliri) вя  "işləyən" aktivlərinin payının yüksəkliyi. 
Aktivin təsnifatı gəlir və gəlir gətirməyən aktivləri müəyyən 
etməyə  imkan  yaradır.  Banka  gəlir  gətirən  aktivlər  qrupuna 
daxildir:  qısamüddətli  və  uzunmüddətli  kreditlər,  banklara 
kredit, qiymətli kağızlarла ямялиййатлардан ялдя едилян эялир. Эялир 
эятирян aktivlərin optimal səviyyəsi 85 % olaraq qəbul edilir. 

---