234
bank böhranıмалиййя böhranının bir komponentidir. Малиййя
böhranı anlayışı bank böhranı anlayışına nisbətən daha geniş
anlayışdır.
Beləliklə, малиййя böhranının strukturu aşağıdakı kom-
ponentlərdən ibarətdir:
1. Valyutamilli valyutanın devalvasiyasına səbəb olur;
2. Bankbir və ya bir neçə bankın müflisləşməsi
ölkədəödəmə böhranını yaradır və onun fonunda da
iqtisadiyyatda bankların müflisləşmə epidemiyası yayılır;
3. Borc daxili və ya xarici borc probleminin kəskinləş-
məsi iləəlaqədardır;
4. Birjaqiymətli kağızların bazar dəyərinin sürətlə düş-
məsi.
235
FƏS L 38. ГLOBAL MAL YYƏ BÖHRANI VƏ
AZƏRBAYCAN BANK S STEM N N MAL YYƏ
SAB TL Y
Sistemli bank böhranın başlanğıcıümumilikdə bank sek-
torunda müstəsna rolu olan bir və ya bir neçə bankın ödəmə
qabiliyyətində ciddi problemlərin yaranması ilə bağlı ola bilər.
Bu cür bankların dağılması «domino effekti»ni təhrik edə və
bununla da sistemli böhran yarada bilər.
Ümumiyyətlə , hər bir ölkədə bank sisteminin böhrana sa-
lan fərqli səbəblərlə bərabər, bütün ölkədə keçərli ortaq səbəb-
lər də var və beynəlxalq təcrübədə bank böhranının ən geniş
yayılmış izahına görəəgər aşağıdakı dörd şərtdən biri mövcud
olarsa bank sisteminin vəziyyəti böhranlı hesab oluna bilər:
1. Bankların aktivlərində işləməyən, yəni gəlir gətirmə-
yən aktivlərin payı 10 %-dən çoxdur;
2. Bankların xilas etməəməliyyatına sərf olunan məsrəf-
lər ÜDM-un 2 %-dən çoxdur;
3. Bank sektorunun problemləri bankların əhəmiyyətli
hissəsinin (10 %-dən artıq) milliləşdirilməsinə gətirib çıxarıb;
4. Əmanətçilər arasında şaiyələr (panika) yaranıb və
depozitlərin kütləvi surətdə geri götürülməsi baş verib və ya
depozitlərin dondurulması, ya da ki, böhrana cavab olaraq
hökumət tərəfindən depozitlərəümumi zəmanətlərin tətbiq
olunması kimi fövqəladə tədbirlər görülüb.
Maliyyə böhranının hərarət dərəcənin şıddətlənməsinə
təsir edən amillər aşağıdakılardır:
1.Faiz dərəcələrində yüksəlmə;
2.Bankın balansındakı pozuntular;
3.Fond birjasında çöküş;
236
4. Iqtisadiyyatda qeyri- müəyyənsizliyin artımı.
Bazar iqtisadiyyatışəraitində bank böhranları qanunauy-
ğun hald
ır və ona xas olan immanent disproporsiyalar və zid-
diyyətlərləşərtləndirilir. Bu çərçivədə bank sektorundakı
böhranların səbəblərini araşdıran elmi-tədqiqat işləri son illər
artmaqdadır.
Bank sisteminin böhrana girməsinin başlıca problemi
sistemin dövlətə və cəmiyyətə yüklədiyi maliyyə ağırlığındadır.
Bəzi hallarda, bankların xilas edilməəməliyyatı maliyyə
böhranların şaxələrini artıraraq daha böyük zərərlərə yol aça
bilir. 2007- ci ildə ABŞ-da başlayan və daha sonra əksər
ölkələrə yayılan maliyyə böhranı dünyanın keçirdiyi ən iri
tutumlu qlobal böhranıdır. 1975- 2009 -ci illərdə 50 -dən artıq
ölkədə 200 -dən çox valyuta və 54 borc/bank böhranlarını
qeydə alıb.
2007- 2008 -ci illərdə ABŞ baş verən böhranın daha çox
“finans infeksiyası” kimi yeni fenomenin nəticəsi olduğu
aydınlaşandan sonra yeni dünya finans böhranının yaranma
təhlükəsi xüsusilə kəskin şəkildə qəbul olunmağa başladı.
237
1990-2009-ci illərdə sistemli bank böhranları
Ə
lcəzair 1990-1992
Argentina1995,
2001-
2002
Boliviya1994-1997,2001-
2002
Braziliya 1994-1999
Burkina Fasso 1988-1994
Bolqarıstan 1991-1993
Burundi 1994-1997
Venesuela 1993-1997
Macarıstan 1991-1995
Qana 1997-2002
Qayana 1993-1995
Qvineya-Bisau 1994-1997
spaniya 1977
Hindistan 1991-1994
ndoneziya
1992-1995,
1997-2002
taliya 1990-1995
Kamerun
1987-1993,
1995-1998
Estoniya 1992-1994
Kolumbiya 199-2000
ABŞ 2007-2008
Konqo 1994-2002
Kosta-Rika 1994-1997
Kot-d- vuar 1988-1991
Keniya 1993-1995
Koreya 1997-2002
Liberiya 1991-1995
Madaqaskar 1988-1991
Malayziya 1997-2001
Mavritaniya 1984-1993
Meksika 1994-1997
Nepal 1988-1991
Nigeriya 1991-1995
Norveç 1987-1993
Papua Yeni Qvineya
1989-1992
Paraqvay 1995-1999
Rusiya 1995-1998
Ekvador 1995-2002
Yaponiya 1992-2002
AB 2008
ABŞ 1980-1992
Svazilend 1995
Syerra-Leone
1990-1993
Tayvan 1997-
1998
Tailand 1997-
2002
Tunis 1991-1995
Türkiyə 1991,
1994,
2000-2002
Uqanda 1994-
1997
Uruqvay 2002
Filippin 1998-
2002
Finlandiya 1991-
1994
Ş
ri-Lanka 1989-
1993
sveç 1990-1993
Çili 1981-1983
Çad 1992
Yamayka 1996-
2000
Rusiya 2008
1970-2000-ci illərdə малиййя böhranları onlarla ölkədə milli
finans aktivlərinin 10-30 %-nin itirilməsinə səbəb oldu. 2008-
2009-cу illərdə bir çox inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan
ölkələrin bank sistemlərində böhranlar baş verdi və bu böhranlar
yalnız batan və çətin vəziyyətə düşən bankları deyil, eyni
Dostları ilə paylaş: |
