M a d a n iy a t V a din
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II-MAVZU. QADIM GI SHARQDA M ADANIYAT YA DIN UYG’UNLIGI.
| Tayanch so‘z va iboralar
M if ,totemizm , animizm, neolit ,madaniyat, manaviyat, individium, sotsium, qonuniyat, fu n k siy a,. ADABIYOTLAR R O ‘YXATI 1. Boboev H., Hamioev Т., Alimasov V. M adaniyatshunoslik, Т.: «Yangi b asr avlodi», 2001 y. 2. Madaniyatshunoslik. M a’ruza matnr; Gulmetov E. va boshqalar. Т.: D1TAF, 2000 y. 3. M a’naviyat yulduzlari. Т.: 1998 у. 4. Mustaqillik. Ilmiy-ommabop Iug‘at. Т.: 1998 у. 5. Umarov E. «Madaniyatshunoslik». Yangi asr avlodi 2005 y. 6. Xayrullayev M. 0 ‘rta Osiyo uyg-onish davri madaniyati. Т.: «Fan», 1995y. II-MAVZU. QADIM GI SHARQDA M ADANIYAT YA DIN UYG’UNLIGI. Sharq nafaqat eng qadimiy sivilizatsiya balki barcha jaxon dinlari beshigidir. Biz budavm i o’rganishdan avval din tushunchasi , uning o ’ziga xos tom onlariga qisqaeha ta’rif berib o ’tsak. O lim lar fan taraqqiyoti jarayonida m a’lum metodlarga asoslanib izlanishlar olib borgan va bu izlanishlaming natijasida muhim xulosalar shakllangan. Talabalar diqqatini mana shu xulosalarga qaratish maqsadga muvofiqdir: jarayondir. Din so’zi o ’zbek tiliga arab tilidan kirib kelgan bo’lib, ishonch, isnonmoq m a’nosini bildiradi. E’tiqod so’zi ham arab tilidan kirib kelgan, chuqur va mustahkam ishonch m a’nosida ishlatiladi. Demak, diniy e’tiqod degandt mustahkam, chuqur ishonch, maslak, ishonish tushuniladi. Qadimgi Sharq hududida mil. avv. X-VII ming yillikda insoniyat sivilizatsiyasl vu madaniyati rivojlanishining ibtidosi bilan bog'liq b o ig a n eng muhim jarayonlif ro’y beradi. Bu davrda SHarqda madaniy faoliyatnmg turli shakllari v a sohalarl vujudga keladi. Yozuv, adabiyot, san’at, fan, birinchi jahon dini- buddizm paydo 12 bo‘ladi. Bu boshlung'ich jarayonsi/. insoniyat madaniyatining keyingi barcha taraqqiyotini tasavvur qilish qiyin. Qadimgi Sharq tushunchasi, Sharq haqidagi hozirgi tasavvurlarga mos kelmaydi. Negaki, qadimgi Sharq er sharining Misrdan to Xitoygacha bo‘lgan keng mintaqasini o ‘z ichiga olib, bu erda mil. avv. VII ming yillikdan boshlab insoniyat tarixida dastlabki sivilizatsiya vujudga kela boshladi. Madaniyatning shakllanishi eng yirik daryolar - Nil, Dajla va Frot, Xind va Gang, Xuanxe va Yanszi vodiysida, ya’ni dehqonchilik rivojlanishi uchun qulay imkoniyatlar mavjud boMgan joylarda ro‘y berdi. Xuddi shu joylarda dastlabki davlatchilik tuzilmasi, siyosiy, diniy va savdo markazi sifatida shaharlar, yozuv vujudga kelgan. Bu erda dastlab ma’naviy madaniyat ishlab chiqaruvchi mehnat faoliyatidan bevosita ajralib mustaqil faoliyatga aylanadi. Jamiyat hayotida alohida kishilar qatlami boshqaruv, ta’lim, ma’lumotlami to‘plovchi va uzatuvchi sohalarda shug‘ullanuvchilar ajraladi va ko‘payib boradi. Misr, Mesopotamiya, Xind va Xitoy sivilizatsiyalari eng ko ‘hna va yirik madaniyatlar edi. Bu madaniyatlar ta’sirida Urartu, Finikiya, Xett, Elam sivilizatsiyalari shakllanib, insoniyat madaniyati tarixida sezilarli ta’sirga ega bo‘ldi. I.P. Veynbergning ta’kidlashicha, qadimgi Sharq madaniyati «ilk kashfiyotchi va asoschi sifatida ulkan missiyani» bajardi; yozuvni ishlab chiqish va davlatchilik poydevorini qurish, o ‘zining etnik, kasbiy, mulkiy va ijtimoiy ahvoli bilan farqlanuvchi kishilaming birga yashashlari uchun sharoit yaratdi. Agar boshqa madaniyatlar ibtidoiy va qadimgi Sharq madaniyatining tajriba va yutuqlaridan foydalangan bo‘lsa, qadimgi Sharq madaniyatining o ‘zi esa ibtidoiylikning bir tarzida shakllandi. Ibtidoiy muhitning ta’siri kuchli va doimiy bo‘ldi. Ibtidoiy davrdan meros bo‘lib mifologik fikrlash usuli, nutq va faoliyat o ‘tdi. SHu bilan birga qadimgi Sharq madaniyati namunalari o ‘z dunyosining «boshlovchisi», «yangiliklarini» o ‘ziga xos jiddiy his qildi. Misr, Mesopotamiya, Xind va Xitoy m iflarida nafaqat «dunyoning yaratilish» (osmon, er, jonivorlar, inson) mavzui, balki, bu rivoyatlar olamida ibtidoiy dunyodan keskin farqlovchi «madaniyatlaming yaratilishi» mavzui ham katta o ‘rin egallaydi. «Enklar va koinot» (Mesopotamiya), tangri Ptax haqida (Misr), Xitoyning afsonaviy hukmdori haqidagi miflarda xudolar va ilk ajdodlar dehqonchilik va hunarmandchilik kashfiyotchilari, ilk shaharlar bunyodkori, davlatchilik va dinni o‘matuvchilar, qonun va yozuv ijodkorlari sifatida ya’ni, ibtidoiylikdan farqlanuvchi sivilizatsiyaning barcha yutuqlarini yaratuvchilar b o iib tasvirlanadi. SHuningdek, miflarda bir-biriga mos kelmaydigan, qarama-qarshi va bu ikki dunyoning dushmanligi mavzui ham tasvirlanadi. qadimgi Sharq xalqlarining urf-odatlari va e’tiqodlari haqida ma’lumotlar turli manba’larda, adabiyot va san’at yodgorliklarida saqlanib qolganki, bular bizning tasavvur dunyomizni keskin farq qihivchi olamga boshlaydi. qadimgi Sharq madaniyatining shakllanishida mifologik tafakkur katta rol o ‘ynagan. Mifologik tafakkur-bu predmetlik-hissiy, jonli tafakkur etarli rivojlanmagan mavhum tushunchalarga xos bo‘lib, bunday tushunchalami ishlatish va so‘zda ulami ifodalashning sustligi va qiyinligidir. (Shumerliklar «o‘ldirish» deyish О 13 o'rnigu «boshiga tayoq bilan urish» deyishgan). qadimgi SHarq kishisi sababli nutija munosabatlarni tushungan va farqlagan, biroq ularni mujmal va qonunga mos her Imagan hodisa sifatida, ko‘pchi!igi esa shaxsiy qudrat sifatida ongii va ixtiyoriy idrok qiladi. Sabablami izlashda «qanday» deb emas, balki «kirn» deb so‘rashadi («hodisada kim aybdor»), «ixtiyoriy, aniq maqsadda harakat qilganni» i/lashgan. «Sabablami» bunday idrok qilish oqibatida mifologik tafakkur ayrim Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|