M a d a n iy a t V a din

Veda
xudolari. 
Vedalarda xudolar - osmon xudolari, quyosh xudolari, havo xudolari, 
yer xudolari, ayol xudolar kabi xudolar toifasi haqida madhiyalar bayon etilgan.
Osmon xudolari.
Ular sirasiga Dyaus, Varuna, Indra kabi turli osmonlami 
boshqarib turuvchi xudolar kiradi. Biroq, Varuna keyinchalik suv va dengizlar 
xudosiga aylanib ketgan.
Quyosh xudolari.
Rigvedada quyosh energiyasining turlicha namoyon bo’lishidan 
besh xudo yuzaga kelganligi haqida so’z yuritilgan. Ulaming eng qadimiysi Mitra 
(«do’st») dir. Surya quyoshning yorqinroq namoyon bo’igan ko’rinishidir. U 
yunonlardagi Apollon kabi yetti ot biriktirilgan g’ildirakli aravalarda tasvirlangan. 
Savitri esa quyoshning quvvat beruvchi kuchida namoyon bo’ladi. Pushan 
muruvvatli hisoblanib, quyoshning mahsuldorlik faoliyatni o ’zida namoyon qiladi. 
Ulam ing yana biri Vishnu vedalarda zikr qilingan va keyinchalik unut bo’lib 
ketgan xudolar orasida abadiy hisoblangan, hozirgi paytda butun Hindistonda 
ulug’lanadi.
Yer xudolari.
Yer xudolarining eng ulug’i yerda quyoshning, Jiavodu 
chaqmoqning, yer ustida olovning mujassamlashuvi hisoblangan olov xudosi 
Agnidir. Agni haqidagi afsonalar Hindistondan tashqarida vujudga kclgun. 
Vedalarda hayot va o'lim masalalari bo‘yicha fikr yuritiladi. Bu tu'limotga 
ko‘ra jon doimo bo‘ladi va u kishi vafotidan keyin boshka tunuga o'ladi.
21

---

H indlam ing Veda ta ’Iimoti inson mutloq jo n bilan qo‘shilishi, o 'z jonini 
boshqara olmasligi, bu ju d a qiyin bo‘lishiga qaramay uning mumkinligi 
to‘g‘risida fikr-mushohada yuritiladi. Ana shu ta’limot asosida yoga harakati 
kelib chiqqan. 
Vedalarda Qadimgi 
Hindiston aholisining Vamalarga 
(kastalarga) bo'linishi hakida h*am ta ’limot bor. Shu ta’limot asosida Kadimgi 
diniy e ’tikod, Braxmanizm paydo bo'lgan. Braxmanizm Kadimgi diniy 
e’tikodlardan b ir i' bo'lib, mil. avv. IX-VHIasrlarda vujudga kelgan. Bu 
e’tikodga k o 'ra, Xudo Braxm a olamni va odamni yaratgan deb hisoblagan. 
Hind ruhoniylari braxmanlar deb atalganlar. Braxmanlaming ta’kidlashicha, 
xudo odam lam i o 'z tanasining turli kismlaridan yaratgan. Xususan, xudo o ‘z 
og'zidan braxmanlam i; ko'llaridan kshatrilam i - jangchi, rojalami; sonlaridan 
vayshoklar - hunarmandlar, savdogarlar, dehkonlami; loyga belangan 
oyoklardan esa shudralar, ya’ni xizmatkorlami yaratgan deb, ta’lim beriladi. 
SHulardan keyin esa eng past toila - haz.ar kilinadiganlar yaralgan. SHunday 
kilib, braxmanlar ta'lim otiga ko'ra, xudo odamlami turli toifalarga - kastalarga 
bo'lib, bola haysi kastadan tug'iigan bo'lsa, u umri bo'yi o 'sh a toif&ia kolishi 
kerak bo'lgan. Toifalami aralashib ketishiga y o 'l ko'yilmagan.
Mil. avv. VI asrda Hindistonda buddizm dini paydo bo'ladi. Bu ta’limotning 
asoschisi Gautam a SHakyamuni. U shimoliy Kindistorfda mil. avv. 566-476 
yoki 563-473 yillari yashagan. Budda so'zining sanskritcha (oliy bilimlami 
egallagan, hakikatga erishgan) m a’nosini beradi. Buddizm braxmanizmdagi 
odam lam i kastalarga bo'linishini koralab, jam iyatdagi barcha kishilar teng 
bo'lishini e ’tirof etadi.
Buddizm ta ’Iimoti to 'rt hakikatda o 'z ifodasini topgan:
1. 
Turm ush azob-ukubatlardan iborat;
2. 
Azob-ukubatlar sababi - kishilam ing istaklari va nafslaridir;
3. 
A zob-uktbatdan kutilish uchun kishilar o'zlarining istak va nafslarini 
tiyishlari kerak;
4. 
Azob-ukubatlardan halos b o 'lislr uchun Budda kashf etgan koidalarga 
amal kilishi kerak.
Buddizm ta ’Iimoti asosida boshka odam larga nisbatan yaxshi insoniy 
munosabatda bo'lish, 
boshka tirik mavjudodga nisbatan 
zo'ravonlik 
ishlatmaslik, ayniksa, o'ldirishni ma’n etish g'oyasi yotadi. Demak, inson 
axlokida gumanizm asosiy o 'rin tutadi.
Mil. avv. Ill asrda podsho Ashoka tomonidan Buddizmni kabul kilinishi bilan 
u
davlat diniga aylandi. Buddizm dinining nodir bir tomoni bu, boshka dinlarga 
nisbatan murosasozlik kilishdir. Eramizning I asrida Buddizm Markaziy 
Osiyo
orkali Xitoyga, Xitoydan Koreya, YAponiya, M o'g'iliston va Tibetga tarkaladl. 
Xindiston - birinchi jahon dini buddizm vatani bo'lsada, Xindistonning 
o'zida
induizm bilan ikkinchi darajada turadi. Bu ikki din ham «Veda» da aks ettirilgan 
qadimgi tasavvurlardan kelib chiqqan. Xindlam ing dunyoqarashi va