M a d a n iy a t V a din

Tayanch so'z va iboralar
Tabiat, madaniyat, inson, shaxs, jam iyatirq, etnik, milliy, madaniy, sotsial 
umumbashariy, sivilizatsiya, realizm.
©
Adabiyotlar ro‘yxati
1. Karimov I.A. O zod va obod Vatan, erkin farovon turmush-pirovard 
maqsadimiz. Т.8. Т.: « 0 ‘zbekiston», 2000 y.
2. 
Karimov I.A. Inson, uning huquq va erkinliklari - oliy qadriyat. Т.14. Т.: 
“0 ‘zbekiston” 2006 y. 
,,
3. Karimov LA. YUksak manaviyat-engilmas kuch. Т.: "Manaviyat", 2008.- 
176 b.M illiy istiqlol g ‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. T,: 
« 0 ‘zbekiston», 2000 y.
4 fe Abdullaev M. M adaniyatshunoslik asoslari Т.: «Turon» 2006 y.
5. Boboev H., Hamroev Т., Alimasov V. M adaniyatshunoslik. Т.: «YAngi asr 
avlodi», 2001
6. Boboev H., Hasanov S. «Avesto» manaviyatimiz sarchashmasi. Т.: 
«Adolat», 2001 y.
7. 
Jabbarov I. 0 ‘zbek xalq etnografiyasi. Т.: « 0 ‘qituvchi», 1994 y.
8. Ibrohim ov A va boshqalar. Vatan tuyg‘usi. Т.: « 0 ‘zbekiston», 1996 y.
9. 
Kaykovus. Qobusnoma. Т.: «Istiqlol», 1994 y.
10. Kornilov N. Tafakkur karvonlari. Т.: «Manaviyat», 1999 y.
11. M adaniyatshunoslik. M aruza matni. Gulmetov e. va boshqalar. Т.: DITAF,
2000 y.
12. M anaviyat yulduzlari. Т.: 1998 у.
13. Mustaqillik. Ilmiy-ommabop lug‘at. Т.: 1998 у.
14.Umarov E. «Madaniyatshunoslik». Yangi asr avlodi 2005 y.
15.Xayrullaev M. 0 ‘r ta 0 s iy 0 U yg‘onish davri madaniyati. Т.: «Fan», 1995y.
24

---

I ll- MAVZU. QADIMGI DAVR MARKAZIY OSIYODAGI DINIY
MADANIYAT.
Diniy dunyoqarashning murakkablashuvi natijasida tabiat hodisalariga 
nisbatan dualistik qarashlar shakllana boshlagan. Insonga foydasi tegadigan, inson 
uchun hayot manbayi bo'lgan hodisalaming o 'z xudolari yoki homiylari mavjud 
degan tushunchalar vujudga kelgan.Eramizdan avvalgi II ming yillik oxirlariga 
kelgach, Eron va Markaziy Osiyoda Quyoshga sig.'inish ancha takomillashib, 
uning zaminida insonga quyoshdek yorug'lik va issiqlik in'om etuvchi olovga 
sig'inish — otashparastlik e'tiqodi vujudga keladi. Olovni quyoshning yerdagi 
o 'g 'li, degan tasavvurlar chuqurlashadi va Quyosh xudosi Mitra, suv xudosi 
Anaxita va boshqalarga e'tiqod qilish otashparastlik e'tiqodiga qo'shilib ketadi. 
Eron 
va
Markaziy Osiyoda otashparastlik dini — zardushtiylik hukmron dinga 
aylanadi. Zardushtiylik dinining kelib chiqish sabablari nimalardan iborat? 
Birinchidan, bizningcha, u kishilaming tabiat hodisalari, mavsumlaming, kecha va 
kunduzning almashinuvi ham da uning sabablarini bilib olishga bo'lgan intilishlari 
natijasida paydo bo'lgan. Kishilar qadimda tabiat kuchlari oldida ojiz bo'lganlar. 
Ulam ing turmushi, kiyim-kechak, turarjoylari ham, oziq-ovqat ishlab chiqarishi 
ham nochor holda bo'lgan. Kishilar tasavvuriga k o 'ra bahordan boshlab yorug' 
kunlar kela boshlagan, ya'ni kunlar isib, tabiatda ezgulik ko'paya borgan, o 't- 
o'lanlar, qurt-qumursqalar, hayvonlar uyg'ona boshlagan, butun tabiat jonlana 
borgan. Bulaming barchasini ilohiy kuch — Quyosh xudosi Ahuramazda 
boshqaradi, deb o'ylashga olib kelgan. K o'pgina falokatlar, o'lim , kasallikning 
xuruj qilishi esa kechalari ro 'y bergan. Natijada inson va boshqa tirik jonzodlarga 
zarar keltiruvchi kuchlar haqidagi tasavvurlar ham shakllangan. Demak, sovuq 
kunlar va qorong'ilik kishilarga ko'plab kulfatlar keltirgan. Shu sababli kishilar 
o'zlariga zarur bo'lgan issiqlik va yorug'lik manbayi hisoblangan quyoshga va 
uning yerdagi zarrasi deb tasavvur qilingan olovga topinganlar.
Ikkinchidan, kishilar qo'rquv va o 'z ojizliklari o'm m i to'ldirish uchun, bir-biriga 
qarama-qarshi kuchlar va ulaming xudolari haqidagi tasaw urlarga ega bo'la 
borganlar. Zardushtiylar ezgulik, yaxshilik, yorug'lik, issiqlik, tiriklik, Hilolat 
xudosi Ahuramazda va unga qarama-qarshi kuch — yomonlik, yovuzlik, 
qorong'ilik, sovuq, o'lim va adolatsizlik xudosi — Axriman haqidagi tasavvurlami 
vujudga keltirganlar.Uchinchidan, mahalliy qabilaviy dinlar endigina shaklanib 
kelayotgan (davlatchilik asoslariga, jam iyatning ham moddiy, ham ma'naviy 
taraqqiyotiga to'sqinlik qila boshlagan edi. Turli qabilalar o'rtasida urush-janjallar 
ko'payib ketgani uchun qabilalami birlashtirishga xizmat qiluvchi yangi mafkura
— dinga 
zarurat paydo bo'lgan. Bu vazifani endigina shakllanayotgan 
va
birmuncha tizim ga tushib ulgurgan zardushtiylik dini bajara boshlagan. 
Zardushtiylikning muqaddas kitobi «Avesto»da ham (ayniqsa, Yasna va Yasht 
kitoblarida) ilohiy kuch-qudratga ega bo’lgan Quyosh barcha narsalarga jon va 
kuch-quvvat beruvchi oliy iloh ekanligi ta'kidlanadi: