M. Ə. MƏMMƏdov
Yüklə 1,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
v ə qiraətxana təşkil etmişdir. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda texniki profilli kitabxanaların təşkilində Bakı Neft Sənayeçiləri Qurultayı Şurası böyük işlər görmüşdür. 1912-ci ildə Şuranın 9 mək- t əbi olmuş və hər məktəbdə də kitabxana fəaliyyət göstərmiş- dir. Bakı Neft Sənayeçiləri Qurultayı Şurası XX əsrin əvvəl- l ərində Ağşəhərdə, Bibiheybətdə, Balaxanıda, Sabunçuda və başqa yerlərdə kitabxanalar təşkil edərək istifadəyə vermiş- dir. Ümumiyy ətlə, Bakı Neft Sənayeçiləri Qurultayı Şurası XlX əsrin axırlarından başlayaraq XX əsrin 20-ci ilinə kimi f əaliyyətini davam etdirmiş, neft mədən rayonlarında 4 ümumi kitabxana v ə 3 xüsusi kitabxana təşkil etmişdir. Bu kitabxanaların fondu əsasən texniki ədəbiyyatla komplektləş- dirilmiş, texniki profilli bu kitabxanaların istifadəçiləri isə neft s ənayesi işçiləri, mühəndis-texniki işçilər və fəhlələr olmuşdur. Deyilənlərdən belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, XX əsrin 20-ci illərinə kimi Azərbaycanda texniki kitabxanaların t əşkili sahəsində müəyyən təcrübə olmuşdur. Düzdür, bu kitabxanalar əsasən qapalı və ya yarımqapalı səraitdə fəa- liyy ət göstərmiş və bütün oxucuların üzünə açıq olmamışdır. Buna baxmayaraq 1920-ci ild ə Azərbaycanda sovet hakimiy- y əti qurulduqdan sonra ilk texniki kitabxana məhz bu kitab- xanaların bazası əsasında təşkil edilmişdir. Respublika Elmi-Texniki Kitabxanalar ı haqqında ilk d əfə Azərbaycan kitabxanaşünaslıq elminin banisi, Əməkdar elm xadimi, BMT yanında Beynəlxalq İnformasiyalaşdırma Akademiyasının akademiki, professor Abuzər Xələfov özü- nün t ədqiqatlarında məlumat vermişdir. Sonradan mərhum t.e.n., dosent Z. Baxşəliyev də bu kitabxanaların fəaliyyəti ilə bağlı bəzi araşdırmalar aparmışdır. Lakin texniki kitabxana- larının fəaliyyəti kompleks şəkildə tədqiq edilmədiyindən mövzu kitabxana ictimaiyy əti üçün aktuallıq kəsb edir. 8 S ənaye, nəqliyyat tikinti sahələrində fəaliyyət göstə- r ən və əsasən texniki ədəbiyyatla xidmət edən kitabxanalar elmi-texniki v ə texniki kitabxanalar adlanır. Deyilən sahə- l ərin elmi tədqiqat, layihə və konstruktor təşkilatlarında fəa- liyy ət göstərən kitabxanalar elmi-texniki, zavod, fabrik və di- g ər istehsal qrumlarında xidmət edən kitabxanalar isə texniki kitabxan alar adlanır. Bir sıra müəssisə və idarələrdə fəaliyyət göst ərən patent və normativ-texniki sənəd fondları texniki kitabxanalara aid edil ə bilər. Belə fondlar bir qayda olaraq, texniki kitabxanası olmayan müəssisələrdə yaradılır və az miqdarda s ənədlərə malik olur. Əksər hallarda patent və nor- mativ-texniki s ənədlər əlaqədar olaraq müəssisə və ya ida- r ənin elmi-texniki kitabxanasının, yaxud texniki kitabxana- sının tərkibinə daxil olur. Elmi-texniki kitabxana ların tarixən müxtəlif təşkilati strukturu olmuşdur. Məsələn, müstəqillik illərinə qədərki ilk tarixi dövrd ə onlar sahəvi idarəetmə prinsipi əsasında forma- laşmışdır, yəni sənaye, nəqliyyat, tikinti sahələrinin yarım- sah əsi bölgüsü üzrə təşkil edilmişdir. Məsələn, neftçıxarma, neft emalı, kimya sahəsi, maşınqayırma və s. sahələr üzrə elmi-texniki kitabxana qrupları olmuşdur. XX əsrin 60-cı illərinin ikinci yarısından respublika elmi-texniki in formasiya institutlarının, müəssisə və idarələr- d ə isə elmi-texniki informasiya şöbələrinin yaradılması ilə əlaqədar olaraq elmi-texniki kitabxanalar müstəqil vahid ki- mi h əmin informasiya qurumlarının tərkibinə daxil edilmiş- dir. Elmi-texniki kitabxana fondları digər kitabxanaların fondlarından xeyli dərəcədə fərqlənir. Belə fondlarda patent- l ər, sənaye məlumatı kataloqları, normativ-texniki sənədlər, informasiya m ərkəzlərinin buraxdığı texniki və informasiya v ərəqələri, istehsal plakatları, elmi-texniki icmallar, xarici 9 s ənaye nümunələrinin mikrofişdə pozitiv, neqativ və çox- r əngli fototekası, elmi-texniki hesabatlar üzrə referativ jur- nallar v ə s. mühafizə edilir. Bu sənədlərin fondlara alınması elmi-texniki kitabxanalarda ist ər sənədlərin analitik-sintetik işlənməsində, istər kataloq və kartotekaların təşkilində və struktrunda, ist ərsə də xidmət işlərində digər kitabxanalara nisb ətən fərqli texnoloji üsullar tələb edir. Elmi-texniki kitabxana ların hazırki vəziyyətinə gə- linc ə demək olar ki, onlar respublikanın əksər sahəvi elmi- t ədqiqat və layihə-konstruktor qurumlarında fəaliyyət gös- t ərir. Zavod, fabrik və digər qurumlarda texniki kitabxa- naların xeyli hissəsinin fəaliyyəti qismən dondurulmuşdur. Neftçıxarma, neft-kimya, kimya sahələrində, tikinti konst- ruktoru t əşkilatlarında elmi-texniki kitabxanalar fəaliyyət göst ərir. Müstəqillik illərinə qədərki dövrdə onların miqda- rının SSRİ-də yüz min, respublikada isə təqribən 300 olması göst ərilmişdir. Bəzi mənbələrdə isə respublikada elmi- texniki kitabxanalar ın 350 olması qeyd edilmişdir. (18. 14) Respublikamızın iri elmi-texniki kitabxanaları, xüsu- sil ə Respublika Elmi-Texniki Kitabxanası müstəqillik illə- rin ə qədərki dövrdə ən qabaqcıl və maddi-texniki bazası eti- baril ə ən zəngin kitabxana olmuşdur. Çünki bu kitabxana texniki c əhətdən yaxşı təchiz edilmiş informasiya mərkəzi ilə sıx əlaqədə işləmişdir. Məsələn, Azərbaycan Respublikası Elmi- Texniki Kitabxanası respublikanın mütəxəssislərinə f ərdi kitabxana informasiya xidməti göstərmək üçün ilk dəfə informasiyanın seçilmiş yayılmasının avtomatlaşdırılmış sis- temini ( İSY), 70-ci illərdə SSRİ-də ilk dəfə regional inteqral avtomatlaşdırılmış kitabxana-informasiya sistemini işləyib t ətbiq etmişdir. Ancaq çox təəssüflər olsun ki, son illərdə ki- tabxanaların mövcud sahədə fəaliyyəti xeyli zəifləmişdir. 10 Yüklə 1,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|