M I l L i k I t a b X a n a
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 217
baş katibin razılığını əldə etmişdim. L.İ.Brejnev, A.N.Kosıgin bu işə qarışandan sonra biz bu qurğunun Azərbaycanda tikilməsinə başladıq». 1
«Katalitik Krekinq» qurğusunun «Azərbaycanda yaradılması üçün vaxt biz, demək olar ki, on il çalışmışdıq». 1970-80-ci illərdə «Katalitik Krekinq» qurğusunun tikintisi Azərbaycan neft emalı sənayesinin kompleks şəkildə inkişaf etdirilməsinin tərkib hissəsi idi. Bu qurğunun tikinti layihəsi də 70-ci illərdə hazırlanıb, tikintisinə isə 1981-ci ildə başlanmışdı. Əvvəlki qurğular hər biri iki il müddətinə tikilib başa çatdırılmışdısa, «Katalitik Krekinq» qurğusu 12 ilə tikilmişdir. 1993-cü ildə istifadəyə verilmişdir. Heydər Əliyev Azərbaycanın müstəqillik qazanmasından əvvəl neft sənayesində yaranmış elmi-texniki, maddi-texniki bazanın, böyük texniki qurğuların, tarixi ənənələrin yeni mərhələdə daha irəli getmək, böyük işlər görülməsi üçün əsas yaratdığını qeyd edirdi: «Məhz bunlara - ölkəmizdə olan böyük təcrübəyə, sərəncamımızda olan böyük maddi-texniki bazaya görə Xəzər dənizində, suyun dərinliyində yerləşən yataqlardan neft istehsal etmək üçün Azərbaycan yeni addımlar atmağa başlamışdır». 2
1991-ci ildən sonra respublikamızda yaranmış vəziyyətlə əlaqədar olaraq Azərbaycanın neft sənayesi də ağır vəziyyətə düşmüşdü. Maliyyə çətinliyi, kəşfiyyat və istismar qazmasının aşağı düşməsi, uzunmüddətli istismar nəticəsində yataqların gücdən düşməsi, 150-200 metrdən artıq dərinlikdən neft çıxarılması üçün müasir texnologiya və texnikanın olmaması nəticəsində neft və qaz hasilatının səviyyəsi aşağı düşmüşdü. 1987-ci illə 1997-ci il arasında on il müddətində Azərbaycanda neft hasilatı 14.280 milyon tondan 9.022 milyon tona düşmüşdü. 3
sənayesinin inkişaf etdirilməsi mənbələrini dərindən təhlil edərək neft
1
Heydər Əliyev. Azərneftyanacaq İstehsalat Birliyində görüşlərdəki nitqi. 17 sentyabr 1994-cü il.- Müstəqilliyimiz əbədidir. II kitab. Bakı, 1997, səh. 234
2 Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda xarici şirkətlərin birgə işlənilən neft yataqlarından ilkin neftin çıxarılması münasibətilə təntənəli mərasimdə Azərbaycan Respublikası Prezidenti Heydər Əliyevin nitqi. - «Azərbaycan» qəzeti, 14 noyabr 1997-ci il
3
Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin cari arxivi. Xüsusi qovluq
M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 218
nəticələrini, alimlərin, mühəndislərin, ümumiyyətlə neft sənayesində çalışan mütəxəssislərin fikirlərini, məsləhətlərini öyrənərək müəyyən etmişdi ki, Azərbaycanın neft yataqlarında çoxlu miqdarda neft və neft məhsulları vardır. Bu ehtiyatların çıxarılmasının yollarını, mənbələrini araşdırırdı. Həmin neft yataqlarının istismar olunması müəyyən çətinliklərlə qarşılaşırdı. Çətinliklər ondan ibarət idi ki, quradakı neft yataqlarından təkrar neft çıxarılması geniş miqyasda müasir texnologiya tələb edirdi. Dənizdəki yataqlardan neft çıxarılması isə dənizdə suyun dərinliyi ilə əlaqədar olaraq çətinlik yaradırdı. 90-cı illərədək Xəzər dənizinin dayaz yerlərindəki yataqlardan istifadə edilirdi. Dənizin dərinliyindən neft çıxarılması çoxlu miqdarda vəsait, müasir texnika və texnologiyadan, təcrübədən istifadə edilməsini tələb edirdi. Xəzərin dərinliyindən neft çıxarılmasını Qərbin böyük neft şirkətləri ilə birlikdə həyata keçirmək zərurəti meydana çıxır, bu sahədə əsaslı müqavilə imzalanması tələb olunurdu. Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra respublika Dövlət Neft Şirkəti ilə Qərb ölkələrinin neft şirkətləri arasında Azərbaycanın Xəzərdə olan neft yataqlarının birgə istismar edilməsi haqqında hələ 1990-cı ildən, SSRİ mövcud olduğu dövrdən danışıqlar başlanmışdı. Danışıqlar təqribən 3 il müddətində davam etdirilmiş və 1993-cü il iyunun 23-də dayandırılmışdı. Qeyd etmək lazımdır ki, ilk dəfə Azərbaycan iqtisadiyyatına xarici sərmayələrin cəlb edilməsinə, respublikamızda Xəzər dənizində neft və qaz yatağının işlənməsinə dair tender elan etməklə başlamışdır. İstər həmin dövrdə, istərsə də müstəqillik elan edildikdən sonra da bacarıqlı rəhbər və təşkilatçı olmadığından bu iş başa çatdırılmamışdır. 1992-ci ildə Qərb şirkətləri ilə Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti birləşib ümumi bir konsorsium yaratmışdılar. Müqavilə layihəsi hazırlanırdı. Lakin bu layihələrdə çatışmazlıqlar var idi. O, Azərbaycan Respublikası üçün əlverişli deyildi. Azərbaycan rəhbəri Heydər Əliyev müqavilə şərtlərinin ölkəmiz üçün sərfəli olmadığını və imzalandığı təqdirdə iqtisadiyyatımıza ciddi zərər gətirəcəyini düşünərək 1993-cü il iyulun 21-nə təyin edilmiş imzalanma prosesindən imtina etdi. 1993-cü ilin iyulunda respublika Ali Sovetinin sədri, prezident səlahiyyətlərini həyata keçirən
M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 219
qəbul etdi. O zaman belə bir addım atılması anlaşılmazlığa, səs-küyə səbəb olmuşdu. Heydər Əliyev özü bu məsələ ilə əlaqədar qərb neft şirkətlərinin prezidentləri və başqa rəhbərləri ilə görüşərək, ətraflı söhbətlər aparmış, danışıqlann dayandırılmasmın səbəblərini aydınlaşdırmışdı. Heydər Əliyev göstərirdi ki, «Mən Azərbaycana cəlb edilən neft şirkətlərinin öz iqtisadi maraqları olduğunu anlayıram. Lakin eyni zamanda, biz ölkəmizin maraqlarını şirkətlərin maraqlarından üstün tutmalıyıq». «Çikaqo Tribun» qəzetinə müsahibəsində Azərbaycan Respublikası Prezidenti göstərirdi ki, xarici şirkətlərin hökumətlərinin müqavilə şərtlərilə təşvişə düşmələri onda təəccüb doğurur. Heydər Əliyev eyni zamanda neft şirkətlərinin sədrləri ilə 1993-cü ilin avqustunda Bakıda keçirilən görüşdə bəyanat vermişdi. Bəyanatda qeyd edilirdi ki, «... böyük ölkələrin neft şirkətləri Azərbaycanın neft yataqlarına maraq göstərirsə, ... bu ölkələrin dövlət qurumları da respublikadakı hazırkı ictimai-siyasi duruma diqqət göstərməlidir». 1
Bununla yanaşı, dövlət başçısı Qərb şirkətlərini əmin edirdi ki, bu, danışıqların birdəfəlik dayandırılması demək deyil, bu iş davam etdiriləcəkdir. Neft Azərbaycan iqtisadiyyatının ən böyük sahəsi, ən dəyərli sərvəti olduğuna görə bu məsələyə dərindən baxmaq, ətraflı müzakirə etmək lazımdır. Sonra müzakirələr keçirildi, nəticədə onlarla saziş əldə olundu və işlər davam etdirildi. 2
yataqlaranın birgə işlənməsi və istismar edilməsi haqqında danışıqların yeni mərhələsi başlandı. Heydər Əliyev Azərbaycan neft sənayesində işləyən alimlər, mütəxəssislər, rəhbər işçilərlə və bu sahədə çalışan başqa işçilərlə də toplantı keçirir, onlarla məsləhətləşir və Azərbaycanın mövqeyini bildirirdi. Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti də Prezidentin tapşırıqlarına əsasən respublikanın alimləri, mütəxəssisləri, neft sənayesində çalışan təcrübəli işçilərlə birlikdə danışıqlarda ölkənin mövqeyini müəyyənləşdirmişdi. Azərbaycan Respublikasının bu danışıqları hansı prinsiplər əsasında da-
1
2
Heydər Əliyev. Neft müqaviləsinin imzalanmağa hazırlanması ilə bağlı brifinqdə bəyanat. 16 sentyabr 1994-cü il. Müstəqilliyimiz əbədidir. II kitab. Bakı, 1997, səh.226; Azər-baycan: Oktyabr 94 - Mart 95. Qəsd. Bakı, səh. 11
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|