M I l L i k I t a b X a n a
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 214
olmuşdur. Hələ 1872-ci ildə Azərbaycanda 26 min ton, XX əsrin əvvəlində, 1900-cü ildə 10 milyon ton neft hasil olunmuşdu ki, bu da Rusiyada çıxarılan neftin 95 faizini, dünyada çıxanlan neftin isə 50 faizini təşkil etmişdir. Hələ dövrdə xarici ölkələrin neft şirkətləri və yerli sahibkarlar Bakıda neft çıxarılması və emalı ilə məşğul olmuşdular. Bakı neftindən dünyada geniş istifadə edilmişdir. Azərbaycanın neft sənayesinin inkişafı Bakının inkişafına ciddi təsir etmişdir, eyni zamanda Bakı şəhərinin ekoloji vəziyyətinin pozulmasına, çirklənməsinə də səbəb olmuşdu. Neft emalı müəssisələrinin tikilməsi Bakıda «Qara şəhər» deyilən yer yaratmışdı. Azərbaycanın keçmiş Sovet İttifaqı tərkibində olduğu dövrdə də neft sənayesinin yeni neft yataqlarının kəşf olunmasında nümunə göstərmişdir. Ona görə də SSRİ vaxtı Rusiya ərazisində aşkar olunan neft yataqlarını «İkinci Bakı», «Üçüncü Bakı», «Dördüncü Bakı» adlandırırdılar. Azərbaycan suda, dənizdə suyun dərinliklərində də neft yataqlarının kəşf olunması və istifadə edilməsində ilk addımlar atan bir ölkə olmuşdur. Bu bir faktdır ki, hələ 1949-cu ildə Xəzərdə dənizin dibində neft çıxarılmağa başlanılmışdı. Bu dünya təcrübəsində birinci olaraq açıq dənizdən neft çıxarılması faktı idi. Xəzər dənizində neft istehsalı sənayesi yaranmışdı. 1949-cu ilin noyabrında Xəzərdə ilk neft quyusu fontan vurmuşdu. Bu yer əfsanəvi «Neft daşları» adlandırılmışdı. Azərbaycan neftçüəri Xəzərin dərinliyindən neft çıxarılmasında böyük təcrübə, nümunə göstərmişdilər. 1949-cu ildən 1997-ci ilin ortalarına qədər Xəzər dənizindən 420 milyon ton neft çıxarılmış, 320 milyard kubmetr qaz hasil edilmişdi. 1
1969-cu ildə Heydər Əliyevin respublikada hakimiyyətə gəlməsinin mühüm əhəmiyyəti, nəticəsi bir də onunla əlamətdar oldu ki, 1970-ci illərdə Azərbaycan sənayesinin yenidən qurulması proqramı işləndi və həyata keçirilməsinə başlandı. Bu illərdə Azərbaycan sənayesinin yenidən qurulmasının əsası qoyuldu və ardıcıl olaraq həyata keçirildi. 1976-cı ildə Azər-
1
Heydər Əliyev. Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda xarici şirkətlərlə birgə işlənəcək neft yataqlarındakı ilkin neftin çıxarılması münasibətilə «Respublika» sarayında keçirilən mərasimdəki nitqi. - «Azərbaycan» qəzeti, 14 noyabr 1997-ci il
M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 215
proqramı qəbul edildi. Həmin proqramın irəli sürülməsi, hazırlanması, qəbul edilməsi və həyata keçirilməsi vaxt Azərbaycan KP Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi işləyən Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Bu proqramda sənayenin inkişafı, bununla əlaqədar olan bir çox sahələrin kompleks şəkildə dirçəldilməsi, yenidən qurulması planı ilə əlaqəli olaraq müəyyənləşdirilirdi. Məsələn, əsasən, Bakıda yerləşən neft sənayesinin perspektiv inkişafı həm neft çıxarılması, onun emalı, yeni texnologiya ilə təmin edilməsi, atmosferin çirklənməsinin qarşısının alınması, ekoloji vəziyyətin normallaşdırılması tədbirləri, şəhərin özünün kompleks şəkildə abadlaşdırılması, dövrün tələbləri səviyyəsində quralması və i.a. vəzifələrlə əlaqələndirilirdi. Heydər Əliyev bu işləri həyata keçirərkən keçmiş tarixə nəzər salır, Bakıda neft sənayesinin meydana gəlməsi, bununla əlaqədar neft emalı qurğularının tikilməsi, onun Azərbaycan xalqına fayda verilməsində xidmətini qeyd edirdi. «Bunu ona görə demirəm ki, siz məni təvazökar olmayan bir adam kimi qəbul edəsiniz. Ona görə deyirəm ki, siz həqiqəti bir daha yadınıza salasınız». 1
Eyni zamanda 1970-ci illərdə artıq emal qurğularının getdikcə əhəmiyyətini itirdiyini nəzərə alaraq yeni texnoloji planların hazırlanması zərurətini irəli sürürdü. Azərbaycan Respublikası Prezidenti 1994-cü il sentyabrın 17-də «Azərneft» İstehsalat Birliyində avtomatik idarəetmə mərkəzinin kollektivi ilə görüşündə qeyd edirdi ki, əsrimizin əvvəlindən Bakı şəhərində tikilmiş neft emalı qurğuları bir tərəfdən Azərbaycanın iqtisadiyyatında böyük rol oynamışdısa, digər tərəfdən Bakının bir hissəsini «qara şəhər»ə çevirmişdi. Beləliklə, Azərbaycan dilində «Qara şəhər» məfhumu meydana gəlmişdi. vaxt burada yer də «qara» idi, dənizin sahili də. Burada insanların yaşayışı çətinləşmişdi. Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə hazırlanan Azərbaycan neft sənayesinin yenidən qurulması proqramında «Qara şəhər» məsələsinə də xüsusi yer verilirdi. Heydər Əliyev illərdə görülən işləri yada salaraq deyirdi: «Bəli, biz proqramı hazırladıq, mən həmin proqramı irəli sürdüm. Mən bu barədə məruzə edərkən, - onu arxivlərdən gö-
1
Heydər Əliyev. Azərneft Yanacaq İstehsalat Birliyində avtomatik idarəetmə mərkəzinin kollektivi ilə görüşdəki nitqi. 17 sentyabr 1994-cü il. - Müstəqilliyimiz əbədidir. II kitab. Bakı, 1997, səh. 241
M İ L L İ K İ T A B X A N A ____________________________________ 216
ki, vaxt gələcək, bu «Qara şəhər» qara rəngdən xilas olacaq, burada güllər əkiləcək, yaşıllıq, ağaclar olacaq, yaraşıqlı yaşayış binaları tikiləcək və insanlar burada yaşamağa can atacaqlar». 1
Ötən əsrin 70-ci illərindən əsası qoyulan yenidənqurma işlərinin həyata keçirilməsi, neft emalı zavodlarının tamamilə yenidən quralması nəticəsində «Qara şəhər»in ekoloji problemləri qismən aradan qaldırıldı. Şübhəsiz ki, bu tarixi işlər də Heydər Əliyevin böyük xidməti nəticəsində mümkün olmuşdur. 1970-80-ci illərdə Azərbaycanın neft emalı, neftayırma sənayesinin texniki cəhətdən yenidən qurulması, yeni texnologiyanın tətbiq edilməsi ilə bu sahə böyük vüsətlə inkişaf etdi. Bu da müstəqil Azərbaycanın neft sənayesinin, cümlədən emal sənayesinin inkişaf etdirilməsində əsas təməl oldu.
Azərbaycanın iqtisadi inkişafının tənzimlənməsində, iqtisadi həyatının möhkəm bünövrə üzərində qurulmasında hələ ötən əsrin 70-80-ci illərində Heydər Əliyevin gördüyü işlər gələcək dövr üçün möhkəm təməl qoymuşdur. Onun hakimiyyəti illərində respublikamız Sovetlər İttifaqı tərkibində idi, müstəqil deyildi. Bütün məsələlər Moskvada planlaşdırılırdı. Belə bir vaxtda Heydər Əliyev Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafı naminə, respublikanın iqtisadi gücünün möhkəmləndirilməsi naminə SSRİ-nin sərt idarəçilik sistemi çərçivəsində düşünülmüş, əsaslandırılmış quruculuq planları işləyib hazırlayır, özünün şəxsi nüfiızu və mövqeyindən istifadə edərək həyata keçirirdi. Neft məhsulları istehsalının mühüm sahəsi olan emal sənayesinin inkişaf etdirilməsi Heydər Əliyevin xüsusi diqqət verdiyi sahələrdən idi. Çünki bu, neft sənayesinin kompleks inkişaf etdirilməsini təmin edirdi. 70- ci illərdə SSRİ-də yüksək oktanlı benzin istehsal edən «Katalitik Krekinq» qurğusunun tikilməsi müzakirə olunan vaxt Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyev belə bir qurğunun respublikamızda tikilməsi məsələsini Moskvada Sovetlər İttifaqının bir sıra rəhbərləri qarşısında dəfələrlə qaldırmışdı. Həmin qurğunun Bakıda yaradılmasının zəruriliyini əsaslandırmağa çalışmışdı. Bütün bunlara baxmaya-
1
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|