M lafasov, X. S. Jumaniyozov, G. K. Masharipova, E. Xoliqov, E. M. Mallaeva diniy ekstremizm, missionerlik
Yüklə 2,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3- guruh taqdimoti: 1-talaba
- 4-guruh taqdimoti: l-talaba
Shundan kelib chiqib, islom fundamentalizmining ilk davrlariga nazar tashlasak, islomning boshqa mamlakatlarga yoyilishida ham o ‘ziga xos xususiyatlami ko‘ramiz. 3- guruh taqdimoti: 1-talaba: M a'lumki. Islom dini asosan ikki yo‘nalishdan iborat: sunniylik va shialik. Mutaxassislarning hisob-kitoblariga ko‘ra, jahondagil, 2 milliard nafardan k o ‘proq musulmonlaming 92,5 foizini sunniylar tashkil etadi. Sunniylik tarafdorlari dunyoning 120 ga yaqin mamlakatida, jumladan, Pokiston, Arabiston yarim oroli, Fors ko‘rfazi atrofidagi arab mamlakatlari, Suriya, Livan, Iordaniya, Eron, Shimoli- sharqiy va g'arbiy Afrika mamlakatlari, Rossiya, Markaziy Osiyo, Bolqon davlatlari, Kipr, Germaniya va AQSh da yashaydilar. Dunyoning 35 mamlakatida musulmonlar mamlakat aholisi tarkibining asosiy qismini tashkil etadi. 2-talaba: Shialar esa, Eron, lroq, Afg‘oniston, Hindiston, Pokiston, Ozorbayjon va Tojikistonda bo ‘lib, Abu Bakr, Umar, Usmon kabi halifalami tan olmay, hazrati Ali tarafdorlaridir va 12 imomni tan oladilar. Sunniylar Qur'oni Karim va sunna (Muhammad alayhissalom hadislari) ga e ’tiqod qiladilar. Sunniylikda 4 ta diniy huquq mazhabi bo‘lib, ular: Hanafiy (Abu Hanifa an-Nu’mon, 699-767), Hanbaliy (ibn Hanbal, 780-855), Molikiy (Molik ibn Anas, 721-795) va Shofe’iyya (Abu Abdullo Muhammad ibn Idris ash-Shofe’iyya, 767-820) mazhablaridir. 2-talaba: Hanafiy - Iroqda vujudga kelib, Islom dini tarqalgan barcha mamlakatlarda, jumladan, Huroson va Movarounnahrda ham keng yoyilgan. Burhoniddin Marg'inoniyning “Hidoya” to‘plami bu mazhabning asosiy qoilanm asi sifatida tanilgan. Hanafiy qonunlari nisbatan yumshoqroq va qulayroqligi, xalqlarning mahalliy an’analarini e ’tiborga olganliklari sababli keng yoyilgan. Sunniylik yo‘nalishiga 104 mansub musulmonlaming uchdan bir qismidan ko‘prog‘i bu mazhabga kiradi. Xalqimiz tarixan sunniylikning m o“ tadilligi va bag'rikengligi bilan siyosiy-iqtisodiy va ilmiy-madaniy yuksalishga qulay sharoitlar yaratib kelgan Hanafiy mazhabiga (Imom A ’zam Abu Hanifa mazxabi) chuqur e ’tiqod qilib kelgan. Bundan ham muhimi, mazkur mazhab diniy aqidalaming shakllanishida mintaqamizdan chiqqan Abu Lays Samarqandiy, Nasafiy, Moturudiy, Kosoniy kabi o'nlab buyuk allomalar asosiy rol o ‘ynaganlar. 4-talaba: Kezi kelganda shuni ta’kidlash joizki, hanafiylik sunniylikni tashkil etuvchi to‘rt mazhab ichida eng kattasidir. Hisob- kitoblarga ko‘ra, dunyodagi musulmonlar mazhablar bo‘yicha qo‘yidagicha bo ‘lingan: hanafiylar - 47 foiz, shofe’iyyalar - 27, molikiylar - 17 va hanbaliylar - 1,5 foiz. Qolgan 7,5 foizni shialar, ibodiylar va xorijiylar tashkil qiladilar. Masalaning yana bir ibratli jihati shundaki, hanafiylar Indoneziya va boshqa janubi-sharqiy Osiyo mamlakatlaridan boshlab Turkiyagacha boMgan o ‘lkan ju g ‘rofiy hududda mutlaq ko‘pchilikni tashkil qiladilar. Shofe’iyyalar - shimoli- sharqiy Afrikada, molikiylar esa, - shimoli-sharqiy Afrikada aksariyatni tashkil etadilar. 5-talaba: Modomiki, hanafiylik an'analarini eslagan ekanmiz, shu o ‘rinda uni sunniy mazhablardan ajratib turuvchi eng muhim xususiyatlaridan bittasinigina eslab oMishni o ‘rinli deb bilamiz: hanafiylik o ‘z tarixiy taraqqiyotining barcha bosqichlarida musulmon- larning hamjihatligi, o ‘zaro inoqligi va birligini ta’minlash uchun kurashib kelgan. Boshqacha qilib aytganda, musulmon jamoasi orasidagi har kanday firqachilikka, ya’ni qavmning diniy e’tiqod belgilari bo‘yicha guruhlarga boMinishiga qat’iy qarshi boMib kelgan. Hanbaliylik - diniy masalalarda erkin fikr yuritishga qarshiligi, huquq tizimining oMa torligi, har qanday ko‘rinishdagi “yangilik” ka qarshiligi va shariat ahkomlariga rioya etishda qat’iy mutaassibligi bilan ajralib turadi. Bu mazxab tarafdorlari Qur’on va hadislami erkin talqin no etish yo‘lidagi har qanday urinishlami qoralaganlar va shuning uchun ham bu mazhab keng tarqalmagan. Faqat IX asming II yarmida arab halifaligida m u’tazimiylaming va ilohiyot sohasidagi hurfikrlilikning ta’qib ostiga olinishi tufayli hanbaliy birmuncha kengaygan va XII asrda mustaqil mazhabga aylangan. X asrda Eronda, XI asrdan XV asrgacha Suriya va Falastinda xanbaliy izdoshlari ko‘p bo'lgan. 6-talaba: XIV asrga kelib Suriyada arab ulamosi, mufti Taqi ad-Din Ibn Taymiya xanbaliy mazxabini jonlantirishga urinib ko‘radi. Ammo ulamolaming qattiq qarshiligiga uchraydi. 0 ‘zi quvg‘in qilinib, hibsga olinadi va 1328 yilda zindonda vafot etadi. Undan keyingi asrlarda hanbaliy tarafdorlari yana kamayib ketgan. XVIII asrda paydo bo'lgan vahhobiylar hanbaliy tarafdori bo‘lib chiqqan. 7-talaba: Hanbaliy mazhabiga e’tiqod qiluvchilarga kelsak, ular asosan, hozirgi Saudiya Arabistoni hududida yashaydilar. Oxirgi yillarda ommaviy axborot vositalarida tez-tez gapirilayotgan vahhobiylik harakati ham mazkur o ‘lka tarixining uzviy qismidir. Vahhobiylar harakati sunniy mazhablaming eng kichigi bo'lgan va radikal yo‘nalish hisoblangan xanbaliylik ichidan о ‘sib chiqqan, dunyoviy qadriyatlarga nisbatan o ‘ta murosasiz diniy-mafkuraviy oqimdir. Keltirilgan raqam va misollar mantiqan qator savollami paydo qiladi. Jumladan, nima uchun bizning musulmonlarimiz sunniylik yo‘nalishidagi eng kichik mazhab - hanbaliylik g ‘oyalari bilan sug‘orilgan vahhobiylikka berilishi kerak? Axir - bu nafaqat m a’naviy-madaniy, balki sof diniy qadriyatlarimizdan ham chekinish emasmi? 4-guruh taqdimoti: l-talaba: Molikiy mazhabi tarafdorlari huquq masalalarida ratsionalistik metodlarga, ya’ni Qur’on va hadislami aqlga asoslangan holda talqin qilishga qarshi chiqqan. U dastlab, Hijoz va Madina, keyin boshqa mamlakatlarga tarqalgan. Hozirgi davrda molikiy mazhabi Tunis, i l l Yüklə 2,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|