M. M. Musayev

 

390 

Allah başına daş salsın!: var. Başına taş düşmek (veya yağmak). 

Başına taş yağsın! 

Allah bәla(sını) versin! kar. Allah belasını versin! 

Allah bәndәsi: var. Allah kulu. 

Allah bilir: var. Allah bilir. 

Allah canını alsın!... Allah canını alsın! 

Allah cәzasını versin!... kar. Allah cezanı vermesin/versin! 

Allah elәmәmiş; Allah elәmәyә; Allah elәmәsin: kar. Allah etmesin. 

Allah elәsin (ki): var.  İnşallah; Allah izin verirse… 

Allah  әtini  töksün!  açık.  ve  var.  Ayıp  günah  değil  mi?;  Allah 

belanı vermesin! 

Allah göstәrmәsin! kar. Allah göstermesin! 

Allah qoysa: var. Allah izin verirse… 

Allah qüvvәt versin! kar. Allah  kuvvet versin! 

Allah saxlasın!: var. Allah korusun! 

Allah şeytana lәnәt elәsin!: var. Kör şeytana lanet! 

Allah  tәrәfi...:  açık.  Doğrusunu  söylemek  lazım  gelirse  (veya 

gerekirse). 

Allah uzaq elәsin! kar. Allah uzak etsin! 

Allah üzümә (üzünә) baxdı (baxıb): açık. Allah esirgemiş. 

Allah vergisi: kar. Allah vergisi. 

Allah vurmuşdu: açık.  Onun işi değil; Hak etmiyor. 

Allah vursun…: var. Allah belanı versin! 

Allaha bax! açık ve var. Allah'ın işine bak! 

Allahçına  buraxmaq:  açık.  Allah'ın  merhametine  bırakmak; 

oluruna bırakmak. 

Allahdan olan kimi: var. Ne mutlu ki. 

Allahı sevәrsәn: kar. Allah'ı seversen! 

Allahın bәlası: kar. Allah'ın belası! 

Allahın dilsiz heyvanı: açık. Allah'ın zavallı kulu. 

Allahın heyvanı: açık. Allah'ın zavallı kulu; Budala. 

Allahın tәnbәli: açık.  Tembel; çalışma gücü  varken çalışmayan, 

aylaklık eden. 

Allahın verәn (var) günü: kar. Allah'ın/Tanrının günü. 

Allahın verdiyindәn: var. Allah'ın ne verdiyse. 

Allahın yazıq bәndәsi: açık. Allah'ın fakir kulu. 

Allahından olmaq: açık. ve var. Şansı yaver gitmek; Allah yürü ya 

kulum demiş… 

---

 

391 

Allahü  әkbәrin  eşidilmәyәn  (çatmayan)  yeri:  açık.  ve  var.  Issız 

yer; kuş uçmaz kervan geçmez... 

Alnı pak: kar. Alnı pâk, alnı açık. 

Alnında  yazılmaq;  alnında  yazılıb:  var.  Alnına  yazılmak;  alnına 

yazılmış. 

Alnında yazılmayıb ki...: açık.  Alnında yazmıyor ki… 

Alnının tәri ilә: kar. Alnının teriyle… 

Alt-altda, üst-üstdә: açık. Her şey eskisi gibi… 

Alt dodağı  yer süpürür: var. Suratı yer süpürmek. 

Alt-üst  etmәk:  kar.  Alt  üst  etmek.  Bu  deyim,  Azerbaycan 

Türkçesinde    ‘herhangi  bir  ciddi  arama  işinin  yapılması’  ve  eleştirmek, 

yıkmak’ anlamında kullanılmaktadır. Türkiye Türkçesinde ise söz konusu 

deyimin, ‘alt yüzünü üst yüzüne getirmek ve çok karışık duruma getirmek, 

düzenini  pozmak’  anlamında  kullanıldığı  gözlemlenmektedir.  Bu 

bakımdan ‘Alt-üst etmәk: kar. Alt üst etmek’ deyimi, aynı kökenli yakın 

anlamların  aktarmalı-açıklamalı  bağlamında  eşsesli-çokanlamlı  dil  birimi 

olarak seçilmektedir. 

Alt-üst olmaq: kar. Alt üst olmak. 

Altdan  geyinib  üstdәn  qıfıllanmaq:  açık.  ve  var.  Bürünmek, 

sarınmak, örtünmek; giyinip kuşanmak. 

Altdan su yeritmәk: var. Saman altından su yürütmek. 

Altdan  yuxarı  baxmaq  (süzmәk):  var.  Tepeden  tırnağa  bakmak 

süzmek. 

Altına od qoymaq: var. Yangına körükle gitmek. 

Altına vurmaq: Bkz.  Altını doldurmaq      

Altından çıxmaq: var. Altından kalkmak, üstesinden gelmek. 

Altından  girib  üstündәn  çıxmaq:  açık.  Altından  girib  üstündәn 

çıkmak. Bu deyim, Azerbaycan Türkçesinde ‘her yere sokulabilen, kurnaz 

veya  becerikli,  eli  uzun  bir  kimse’  anlamında  kullanılmaktadır.  Türkiye 

Türkçesinde  ise  söz  konusu  deyimin,  ‘her  serveti  gereksiz  yere  ve 

düşüncesizcesine  harcayarak  kısa  zamanda  bitirmek’  anlamında 

kullanıldığı  gözlemlenmektedir.  Bu  bakımdan  ‘Altından  girib  üstündәn 

çıxmaq: açık. Altından girib üstündәn çıkmak’ deyimi, aynı kökenli yakın 

anlamların aktarmalı-açıklamalı bağlamında eşsesli-çokanlamlı dil birimi 

olarak seçilmektedir. 

Altını  çәkmәk:  açık.  ve  var.    Sonuçlarına  katlanmak;  cezasını 

çekmek. 

Altını doldurmaq: var. Küpünü doldurmak. 

---

 

392 

Altını üstünә çevirmәk: var. Altını üstüne getirmek. 

Amanı  kәsilmәk:  var.  Amanı  kesilmek;  dermanı  kesilmek  (veya  

dermandan kesilmek).  

Amanını kәsmәk: açık. Dermanını kesmek. 

Amerika kәşf etmәk:  kar. Amerika'yı yeniden keşfetmek 

Amin demәk: kar. Amin demek. 

Ana-bala  etmәk  (elәmәk):  açık.  Mevcut  olan  bir  şeyden  bir  tane 

daha bulundurmak durumunda söylenen alaycı laf. 

Ana xәttini tәşkil etmәk: açık. Ana hattını oluşturmak. 

Ana südü kimi (halal): açık. ve var. Ana sütü gibi helal; Ananın 

ak südü kimi (helal olsun).  

Anadan  (anasından)  әmdiyi  süd  burnundan  gәlmәk  (tökülmәk): 

kar. Anasından emdiği süt burnundan (fitil fitil) gelmek. 

Anadan әmdiyi südü burnundan gәtirmәk: kar. Anasından emdiği 

sütü burnundan getirmek. 

Anan ölsün!: açık. ve var. Annenin kötü durumda olan çocuğuna 

söylediği acıma sözü; Bana gelsin!. 

Anası mәlәr qalmaq: açık. Çocuğu ölen anne. 

Anası ölmüş (olsun): açık. Öksüz, fakir. 

Anasını ağlar (mәlәr) qoymaq: açık.  Anasını gözü yaşlı koymak. 

Anasını ağlatmaq: kar. Anasını ağlatmak. 

Anasının  әmçәyini  kәsәn:  açık  ve  var.  Hileci,  düzenbaz, 

dolandırıcı, kaltaban, alçak; Anasının gözü. 

Anasının oğlu: açık. ve var. Piç; anası ile babası arasında evlilik 

bağı olmadan dünyaya gelen çocuk; piç kurusu. 

Anasının südü ilә әmmәk: açık. Anasının sütü gibi helal. 

Anasının südü ilә dolanmaq: açık. Helâl parayla yaşamak. 

Ancaq adı qalıb: açık. Kendisi yok adı var. 

And içib qan qusmaq: açık.  Israrla yemin ederek inkâr etmek. 

Andıra qalmış: açık. Kahrolmuş. 

Anqut kimi ağzını açmaq: açık. Angut gibi ağzını açmak; aç gözlü 

olmak, aval aval bakmak. 

Anqut  kimi  udmaq:  açık.  Angut  gibi  yutmak;  önüne  gelen 

yiyeceği çabucak bitirmek. 

Anquta dönmәk: açık. Çok zayıflamak, iğne ipliğe dönmek. 

Apar-gәtirә salmaq: açık. Bugün git, yarın gel. 

Ara (aralıq) qarışmaq: var. Ortalık karışmak. Türkiye Türkçesinde 

söz  konusu  deyimin  ‘akşam  olmak’  kimi  ikinci  bir  anlamı  da 

---