M. M. Musayev

50 

 

Räsänen, Marti 1949, Materialen zur Lautgeschichte der türkischen Sprachen. Sto. XV. 

A. A. Yuldaşev әsәri alman dilindәn rus dilinә tәrcümә etmişdir: Мaтeриaлы пo иcтoричecкoй 

фoнeтикe тюркских языков, Изд-во “Иностранной литературы”, Москва, 1955, 221 c. 

Caмoйлoвич  A.  1922,  Нeкoтoрыe  дoпoлнeния  к  клaccификaции  турeцких 

языкoв,Пeтрoгрaд.  Mәqalәni  rus  dilindәn  Türkiyә  türkcәsinә  bu  sәtirlәrin  müәllifi  tәrcümә 

etmişdir:  Türk  Dillerinin  Sınıflandırılmasına  Dair  Bazı  Eklemeler.  Dil  Araştırmaları  Dergisi, 

2007 Bahar, Yıl: 1 Sayı1, s. 175-184. 

Сeливeрстoвa  О.  Н.  2002,  Когнитивная  семантика  на  фоне  общего  развития 

лингвистической науки. –Вопросы Языкознания, № 6, с. 12-26.  

Сравнительно-историческая  грамматика  тюркских  языков  2002,  Региональные 

реконструкции, Москва  “Наука”.  

Стариченок  2008,  Бoльшoй  лингвиcтичecкий  cлoвaрь.  Ростов-на-Дону,  Феникс, 

2008, 811 c. 

Сулейманов    О.  2002,  Тюрки  в  доистории.  О  происхождении  древнетюркских 

языков и письменностей, Алматы, “АТАМҰРА”,  319 с. 

Tekin,  Talat,  Ölmez,  Mehmet  2003,  Türk  Dilleri.  Giriş.  Yıldız.  Dil  ve  Edebiyat  2, 

İstanbul, 195 s. 

Thomsen W. 1916, Turcica. Etedes cocernant l’inerprètation des inseriptions turques de 

la Mongolie et de la Sibèrie.- MSFOu, 37. 

 Вoркaчoв  С.  Г.  2001,  Концепт  счастья:  понятийный  и  образный  компоненты.  –

Известия АН. Серия Литературы и Языка, том 60, № 6, с. 47-58. 

Языки  mира  1997,  Тюркские  языки,  Издательский  Дoм  “Кыргызыстан”  Бишкек, 

542 s. 

Zeynalov,  Fәrhad  1981,  Türkologiyanın  әsasları.  Ali  mәktәblәrin  filoloji  fakültәlәrinin 

tәlәbәlәri üçün dәrslik, “Maarif” Nәşriyyatı, Bakı, 345 s. 

“VİKİPEDİ  Özgür  Ansiklopedi”  Web  Sitesi 

http://tr.wikipedia.org/wiki/Gagavuzya

 

Erişim: 05.07.2011 

Vikipedi  “Özgür  Ansiklopedi”  Web  sitesi 

http://tr.wikipedia.org/wiki/Salarlar

  Erişim: 

05.07.2011 

 “Açık  ensiklopediya”  Web  Sitesi 

http://gag.wikipedia.org/wiki/Halac_dili

  Erişim: 

05.07. 2011 

---

51 

 

Vikipedi  “Özgür  Ansiklopedi”  Web  sitesi 

http://tr.wikipedia.org/wiki/Kazakça

  Erişim: 

06.07.2011 

Vikipedi  “Özgür  Ansiklopedi”  Web  sitesi 

http://tr.wikipedia.org/wiki/Kırgızca

 

Erişim:06:07:2011 

WIKIPEDIA 

 

“The 

Free 

Encyclopedia” 

Web 

sitesi 

http://en.wikipedia.org/wiki/Tatar_language

 Erişim: 07.07.2011 

Vikipedi  “Özgür  Ansiklopedi”  Web  sitesi 

http://tr.wikipedia.org/wiki/Altayca

  Erişim: 

07.07.2011 

Vikipedi  “Özgür  Ansiklopedi”  Web  sitesi 

http://tr.wikipedia.org/wiki/Hakas_Turkçesi

 

Erişim: 07.07. 2011 

Vikipediya  “Açık  ensiklopediya”  Web  Sitesi 

http://gag.wikipedia.org/wiki/Şor_dili

 

Erişim: 07.07.2011 

Vikipedi “Özgür Ansiklopedi” Web sitesi 

http://tr.wikipedia.org/wiki/Tuvaca

 

Erişim: 07.07.2011 

Vikipedi “Özgür Ansiklopedi” Web sitesi 

http://tr.wikipedia.org/wiki/Tofaca

 

Erişim: 07.07.2011 

Vikipedi “Özgür Ansiklopedi” Web sitesi 

http://tr.wikipedia.org/wiki/Yakutça

 

Erişim: 07.07.2011 

Vikipediya “Açık ensiklopediya” Web Sitesi 

http://gag.wikipedia.org/wiki/Dolgan_dili

 

Erişim: 07.07.2011 

Vikipedi  “Özgür  Ansiklopedi”  Web  sitesi 

http://tr.wikipedia.org/wiki/Çuvaşça

 

Erişim:07.07.201 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

52 

 

I HİSSӘ 

 

TÜRKOLOJİ DİLÇİLİYİN TARİXİ 

 

1. Türkoloji dilçiliyin keçdiyi tarixi inkişaf yolu  

Hәmin  yol  indiyә  qәdәr  әsas  etibarilә  “XI-XVIII  yüzillәrdәki  vә  ya  V.  Radlovdan 

öncәki  vә  XIX  yüzildәn  vә  ya  V.  Radlovdan  sonrakı  türkologiya”  ümumi  tezisi  ilә 

öyrәnilmişdir.  Ancaq  türkoloyada  әsas  önәmli  dәyişikliklәr  ya  Birinci  Türkoloji  Qurultaya 

qәdәr,  ya  da  Birinci  Türkoloji  Qurultaydan  sonra  baş  vermişdir.  Belә  ki,  BirinciTürkoloji 

Qurultaya  qәdәr  türk  dillәri  vә  dialektlәrinin  ilk  lüğәtlәri  tәrtib  olunmuş,  bәzi  qrammatika 

kitabları  yazılmış  vә  qәdim  yazılı  abidәlәri  oxunmuşdur.  Birinci  Türkoloji  Qurultaydan  sonra 

isә türk әdәbi dillәrinin qrammatika kitabları sistemli olaraq yazılmış, yeni әdәbi dil normaları 

müәyyәnlәşdirilmiş  vә  latın  әsaslı  әlifbalara  keçilmişdir.  Buna  görә  dә,  dәrslikdә  türkoloji 

dilçiliyin ümumi tarixi inkişafı Birinci Türkoloji Qurultaydan öncәki vә sonrakı mәrhәlәlәri ilә 

dövrlәşdirilәrәk öyrәnilir. 

 

1. 1. I mәrhәlә 

Hәmin  mәrhәlәdә  türk  dillәri  vә  dialektlәri  bütövlükdә  Hind-Avropa  vә  ayrılıqda  әrәb 

dilçilik mәktәblәri әnәnәlәrinә әsasәn öyrәnilmişdir. Belә ki, XI-XVIII yüzillәrdә türk dillәri vә 

dialektlәrinә dair araşdırmalar әsas etibarilә әrәb dilçilik mәktәbi әnәnәlәrinә görә aparılmışdır. 

XIX  yüzildәn  etibarәn  isә  mövcud  araşdırmalar  ümumilikdә  Hind-Avropa  dillәri  qaydalarına 

görә aparılsa da, әrәb dilçiliyi әnәnәlәri dә bu vә ya digәr şәkildә XX yüzilin әvvәllәrinә qәdәr 

özünü  göstәrmişdir.  XX  yüzilin  әvvәllәrindәn  başlayaraq  isә  türkoloji  dilçilikdә  Hind-Avropa 

dilçiliyi әnәnәlәrinin әsas rol oynadığı müşahidә olunur. Bu baxımdan Hüseyin Cahitin “Türkçe 

Sarf  ve  Nahiv”i  (2000)  hәmin  anlayışla  türk  dilindә  yazılmış  ilk  qrammatika  kitablarından  biri 

kimi  uyğun  sahәdә  qaynaqlıq  etmişdir  (2000:  9).  Belәliklә,  türk  dillәri  vә  dialektlәrinә  dair 

aparılan  araşdırmalarda  XI-XVIII  yüzillәrdә  әrәb,  XIX  yüzildәn  etibarәn  isә  Hind-Avropa 

dilçiliyi  әnәnәlәri  tәsirli  olmuşdur.  Birinci  Türkoloji  Qurultaydan  әvvәlki  böyük  mәrhәlә 

linqvistik inkişaf meyllәrinә görә iki tarixi dövrә bölünür. 

 

1.1.1. XI-XVIII yüzillәrdә türkoloji dilçilik: ilk lüğәtlәr vә qrammatika kitabları 

---