M ü Ə L l I f V ə Ə s ə r L ə r I h a q q I n d a

Gerçək Təbiət Tarixi -II-
103
Arxeopteriks və digər qədim quş fosilləri
Son dövrlərdə tapılan bəzi fosillər arxeopterikslə bağlı təkamülçü ssenarinin 
əsassızlığını başqa cəhətlərdən üzə çıxarmışdır.
1995-ci  ildə  Çində  Onurğalılar  Paleontologiyası  İnstitutunda  tədqiqatlar 
aparan  Lianhay  Hou  və  Zhonqhe  Zhou  adlı  iki  paleontoloq  confuciusornis 
adlandırdıqları  yeni  quş  fosili  tapdılar.  Arxeopteriks  ilə  eyni  yaşda  (təqribən 
140 milyon illik) bu quşun dişləri yox idi, dimdiyi və tükləri isə dövrümüzün 
quşları  ilə  eyni  xüsusiyyətləri  daşıyırdı.  Skelet  quruluşu  da  dövrümüzün 
quşları ilə eyni olan bu quşun qanadlarında arxeopteriksdə olduğu kimi pəncələr 
vardı. Quyruq tüklərinə dəstək olan pygostyle  (büzdüm sümüyü)  adlı forma 
bu quşda da vardı.
135 
Qısaca desək, təkamülçülər tərəfindən bütün quşların ən 
qədim  əcdadı  sayılan  və  yarı-sürünən  qəbul  edilən  arxeopterikslə  eyni  yaşda 
olan bu canlı dövrümüzün quşlarına çox bənzəyirdi. Bu həqiqət arxeopteriksin 
bütün  quşların  ibtidai  əcdadı  olması  ilə  bağlı  təkamülçü  tezislərlə  ziddiyyət 
təşkil edirdi. Çində 1996-cı ilin noyabrında tapılan başqa bir fosil aranı bir az da 
qarışdırdı. 130 milyon yaşındakı liaoningornis adlı bu quş L.Hou, L.D.Martin və 
Alan Feduççia tərəfindən “Elm” (Science) jurnalında dərc edilən bir məqalədə 
xəbər  verildi.  Liaoningornis  dövrümüzün  quşlarında  olan  uçuş  əzələlərinin 
birləşdiyi  döş  sümüyünə  malik  idi.  Digər  xüsusiyyətləri  ilə  də  bu  canlı 
dövrümüzün quşlarından fərqlənmirdi. Yeganə fərqi ağzında dişlərinin olması 
idi. Bu vəziyyət  
dişli quşların heç də təkamülçülərin iddia etdiyi kimi, ibtidai quruluşa malik 
olmadıqlarını  göstərirdi.
136 
Belə  ki, Alan  Feduççia  “Discover”  jurnalında  dərc 
edilən  şərhində  liaoningornisin  quşların  mənşəyinin  dinozavrlardan  gəldiyi 
iddiasını əsassız olduğunu bildirmişdi.
137
Arxeopterikslə  bağlı  təkamülçü  iddiaları  təkzib  edən  başqa  bir  fosil  isə 
eoalulavis  oldu.  Arxeopteriksdən  25-30  milyon  il  daha  gənc,  yəni  120  milyon 
yaşında olduğu söylənilən eoalulavisin qanad quruluşu eynilə dövrümüzdəki 
bəzi uçan quşlardakı kimidir. Bu da 120 milyon il əvvəl dövrümüzdəki quşlardan 
bir çox cəhətdən fərqi olmayan canlıların uçduqlarını sübut edirdi.
138
Beləliklə, arxeopteriks və digər arxaik quşların heç birinin ara keçid forması 
olmadığı  qəti  şəkildə  sübut  edilmiş  oldu.  Fosillər  fərqli  quş  növlərinin  bir-
birlərindən  təkamül  yolu  ilə  törədiklərini  göstərmirdi.  Əksinə,  dövrümüzün 
quşlarının  və  arxeopteriksə  bənzər  bəzi  xüsusi  quş  növlərinin  birlikdə 
yaşadıqlarını sübut edirdi. Bu quşların bəzilərinin, məsələn, confuciusornis və ya 
arxeopteriksin nəsli kəsilmiş, dövrümüzə ancaq az saydakı quş gəlib çatmışdır.

---

HƏYATIN GERÇƏK MƏNŞƏYİ
104
Archaeoraptor: 
Dino-quş saxtakarlığı
Təkamül  nəzəriyyəsinin  tərəfdarları  arxeopteriksdə  axtardıqlarını 
tapmadıqlarına görə 1990-cı ildə digər bəzi fosillərə ümid bağladlar və bir sıra 
ardıcıl “dino-quş fosili” iddiası bu illərdə dünya mediasında əks-səda doğurdu. 
Ancaq bu iddiaların hər birinin yanlış şərh və hətta saxtakarlıq nümunəsi olduğu 
qısa müddətdə başa düşüldü.
“Dino-quş”  iddialarının  ilk  nümunəsi  1996-cı  ildə  böyük  media  təbliğatı 
ilə  gündəmə  gətirilən  “Çində  tapılmış  tüklü  dinozavr  fosilləri”  hekayəsi  idi. 
Sinosauropteryx adlandırılan bir sürünən fosili tapılmışdı, ancaq fosili təhlil edən 
bəzi təkamülçü paleontoloqlar onun məlum olan sürünənlərin əksinə olaraq quş 
tüklərinə malik olduğunu irəli sürdülər. Lakin bir il sonra aparılan tədqiqatlarda 
fosilin əslində quş tükünə bənzər heç bir formaya malik olmadığını məlum oldu. 
“Elm” (Science) jurnalında dərc olunan “Tüklü dinozavrın tüklərini yolmaq” 
(Plucking  the  feathered  dinosaur)  adlı  məqalədə  təkamülçü  paleontoloqlar 
tərəfindən “tük” kimi qəbul edilən formaların əslində tüklərlə heç bir əlaqəsi 
olmadığı bildirilirdi:
Bir  il  əvvəl  paleontoloqlar  “tüklü  dinozavra”  aid  fotoşəkillərin  ortaya 
çıxması  ilə  həyəcan  yaşamışdılar.  Çinin  Yixian  bölgəsində  tapılan 
sinosauropteryx adlı fosil “New York Times”ın ilk səhifəsində dərc edilmiş 
və  quşların  mənşəyinin  dinozavrlardan  gəldiyinə  dair  təsirli  dəlil  kimi 
təqdim edilmişdi. Amma keçən ay Çikaqodakı onurğalılar paleontologiyası 
Arxeopterikslə 
eyni dövrdə yaşa-
mış Confudusor-
nis, dövrümüzdə 
yaşayan quşlarla 
cox oxşarlıqları 
var.

---

Gerçək Təbiət Tarixi -II-
105
toplantısında verilən hökm daha fərqli oldu: Fosil nümunələrini təhlil edən 
altı qərbli paleontoloq bunların müasir quş tükləri olmadığını söylədilər... 
Kanzas Universitetindən paleontoloq Lari Martin onların çürümüş kollagen 
lifləri olduğunu və quşlarla heç bir əlaqəsi olmadığını bildirdi.
139
Daha  böyük  bir  dino-quş  qalmaqalı  isə  1998-ci  ildə  başladı.  “National 
geographic”  jurnalı  1998-ci  il,  iyul  sayında  quşların  dinozavrlardan  təkamül 
yolu ilə törədiyi iddiasının artıq tutarlı fosil dəlilinə əsaslandığını irəli sürdü. 
Çində  tapıldığı  bildirilən  fosilə  məqalədə  geniş  yer  ayrılaraq  fosilin  quş  və 
dinozavr  xüsusiyyətlərini  daşıdığı  müdafiə  edilirdi.  Məqaləni  qələmə  alan 
“National geographic” jurnalisti Kristofer P.Sloun fosil haqqında verdiyi şərhə o 
qədər inanmışdı ki: “insanların məməli olduğunu necə əminliklə deyə biliriksə, 
artıq quşların da teropod (dördayaqlı dinozavr) olduğunu eyni şəkildə söyləyə 
bilərik”, - deyirdi. 125 milyon il əvvəl yaşadığı deyilən bu növə dərhal elmi ad 
da verildi: archaeoraptor liaoningensis.
140
Lakin fosil beş fərqli fosilin bir-birinə ustalıqla birləşdirilməsiylə hazırlanmış 
saxta  fosil  idi!  Aralarında  üç  paleontoloqun  da  olduğu  bir  qrup  tədqiqatçı 
bir  il  sonra  kompüter  tomoqrafiyasının  köməyi  ilə  saxtakarlığı  sübut  etdilər. 
Dino-quş əslində çinli bir təkamülçünün əl işi idi... Çinli həvəskarlar yapışqan 
və  əhəngdən  istifadə  edərək  88  sümük  və  daşdan  dino-quş  düzəltmişdilər. 
Archaeoraptorun ön hissəsi bir quşa aid fosil idi, ancaq dinozavrın quyruğu ilə 
birlikdə bədən hissəsində dörd ayrı növə aid sümüklər var idi.
İşin maraqlı cəhəti bu idi ki, “National geographic” jurnalı bu cür səviyyəsiz 
saxtakarlığı 
heç 
şübhələnmədən 
dərc  etmiş  və  hətta  buna  əsaslanaraq 
“quşların  təkamülü”  ssenarilərinin 
sübut  edildiyini  irəli  sürmüşdü.  ABŞ-
dakı  məşhur  Smitson  İnstitutu  Təbiət 
Tarixi Muzeyindən dr. Storrs Olson bu 
fosilin saxta olduğuna dair daha əvvəl 
“National geographic”i xəbərdar etdiyini, 
ancaq  jurnalın  rəhbərliyinin  bunu 
tamamilə  qulaqardı  etdiyini  deyirdi. 
Olsonun  fikrincə,  “onsuz  da  “National 
geographic”  uzun  zamandan  bəri 
sensasiyalı,  əsassız  və  bayağı  xəbərlər 
yayaraq səviyyəsini aşağı 
salmışdı”.
141
Olson 
“National 
geographic” 
jurnalının  idarə  heyətindəki  Piter 
Reyven  adlı  elm  adamına  yazdığı 
“ National geographic” jurnalının 
quşların təkamülünə sübut olaraq 
təqdim etdiyi Archaeoraptor adlı “dino 
quş” un bir ildən sonra saxta fosil oldüğü 
bilindi.

---