M ü n d ə r I c a t
Yüklə 5,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
118
Pestisidlərə aid olan bütün xassələri cəmləşdirək, aşağıdakılara diqqət yetirmək lazımdır: - Bir qayda olaraq, pestisidlər biosferin canlı maddəsinə geniş diapazonla toksiki təsir edir; Aydındır ki, ümumi qəbul olunmuş adlar – herbisidlər, insektisidlər, funqisidlər və s. - bu maddələrin təbii kompleks- lərə və onların komponentlərə mümkün olan real təsiri haqda kifayət qədər təsəvvür yaratmır; - Pestisidlər heyvanlar və insanlar üçün həddən artıq zəhərlidir; - İstənilən aqrosenozda təsir olunan formalar növlərin ümumi sayının çox az hissəsini təşkil edir (biosferdə maksimum 0,5%) pestisidlər tətbiq olunduqda təkcə təsir obyektləri deyil, həm də təsir nişangahı olmayan bir çox başqa növlər, o cümlədən təsir olunan formaların təbii dəyişmələri və parazitləri zədələnir; - Pestisidlər həmişə populyasiyalar əleyhinə istifadə olunur; - Pestisidin təsiri populyasiyanın sıxlığından asılı deyil, lakin onları o vaxt istifadə edirlər ki, artıq təsir obyekti olan populyasiyaların sayı çox artmış olur; - Səhv rəhbərlik nəticəsində ziyanvericilərin məhvinə lazım olduğun- dan çox miqdarda preparat sərf olunur; -
tinin qısa olması (ətraf mühitdə qaldığı müddəti 1-2%-i); -
Pestisidlərin qalıq miqdarı qida (farofik) zəncirdə akkumulyasia (toplanır) və biokonsentrasiya olur; -
-
Zərərli orqanizmlərin pestisidlərə qarşı rezistentliyini yüksək olan formalar yaranır; -
Bir çox faydalı orqanizmlər məhv olur və biosenozlarda qarşılıqlı əlaqələrin dərin pozulması baş verir; -
nəticələrin ehtimalı yüksəkdir. Yuxarıda deyilənlər aşağıda əyani göstərilib. Burada pestisidlə yüklənmənin təsirindən demekoloji və biosenotik effektlərin yaranmasının xüsusiyyətləri aydınlaşdırılır. (Şəkil 1.12) Baş dəyişiklər son nəticədə biotik potensialın azalmasına və bioloji tarazlığın pozulmasına aparır ki, bu da biosfer proseslərində kəskin disbalans yaradır. Obyektiv reallıq tələb edir ki, pestisidlərin istifadəsini tələb edən kimyalaşmanın vəzifələrinin həllində müsbət və potensial mənfi effektlərin arasında dəqiq balans saxlanırdı.
119
ġəkil 2.12. Pestisidlərin ekoloji təsirinin əsas nəticələri (More, 1967)
Üç açar əlaqələrlə idarə etmək lazımdır: 1) pestisidlərlə və onların hədəf obyektləri arasında qarşılıqlı əlaqə ilə; 2) təbii və ya süni ekosis- temlərdə pestisidlərlə ətraf mühit arasında qarşılıqlı əlaqə 3) pestisid- qida – insan zəncirində qarışlı əlaqələrlə. Görünür buradan həllin yolu birinci növbədə pestisidlərə yüksək eko- loji tələbatın müəyyənləşməsi olmalıdır. Kimyəvi üsullarla bitki mühafizəsi
120
sahəsində görkəmli mütəxəssis REA müxbir üzvi N. N. Melnikobun fikirincə, yeni pestisidlər aşağıdakı tələbatlara uyğun gəlməlidir: - verilən iqlim zonasının ətraf mühitin obyektlərində orta persis- tenteik; - insan, heyvan və digər faydalı orqanizmlər, o cümlədən hidrobiontlar üçün zəif toksiklik mümkündür; - torpaqda, suda, atmosferdə və istiqanlı heyvanların orqanizmlərində, insan, heyvan və mədəni bitkilər üçün təhlükəli olmayan məhsullar formalaşdırmaqla, nisbətən tez parçalanmalı; - bu preparatların insan, heyvan, quş və hidrobiontların orqanizmində kunailyasiyasının olmaması; - Preparatları sistematik uzunmüddətli istifadə etdikdə, insan, heyvan və digər canlı orqanizmlər üçün uzaq mənfi nəticələrin olmaması; - pestisidlərə zərərli orqanizmlərin uyğunlaşmasından qaçmaq üçün onların müxtəlif sinifdən olan birləşmələrlə növbələşməsi. Kənd təsərrüfatının kimyalaşması öz mahiyyətinə görə insanın tə- biətdə maddələr dövranına aktiv qarışmasıdır və torpağın, bitki və heyvanlar aləminin daha çox qarşılıq verməsini requlə və situmilə edir. Kimyalaşma ilə bağlı üstünlük bir tərəfdən onun mənfi nəticələridir, digər tərəfdən – qarşıduran vahid kimyalaşma prosesindən yaranır. Prinsipcə, biosenotik əsaslarla tətbiq olunan kimyəvi vasitələrə aqrosenozun orqanizmlərin özünü təmizləmə prosesini idarə etmə üsulu kimi baxmaq lazımdır. Bu pozisiyadan qiymətləndirsək BMKV tətbiqindən yaranan praktikanın, onun müəyyən ―düzxətli‖ olmasına fikir verməmək olmaz, ona görə ki, lazımi qaydada eko- loji sistemlərin funksiyallaşması xüsusiyyəti (―hamı hər şeylə əlaqəlidir‖) nəzərə alınmır. Ziyanvericilərin alaq otlaq otlarının, xəstəliklərin yaratdığı əlverişsiz nəticələrin qarşısını alma prosesində məqsədli təsiri eliminasi- yanın çoxlu obyektləri durur. Aydındır ki, bitki mühafizəsində istənilən üsulların arsenalı da kifayət qədər müxtəlif olmalıdır və təbiətdə arzuolun- maz hallara maksimum uyğun olmalıdır. Söhbət kompleks mühafizə tədbir- lərindən getməlidir: aqrotexniki, bioloji, karantin, mexaniki, seleksiya, to- xumçuluq, fizioloji və kimyəvi üsullar. Bu üsullar mədəni bitkilərin inki- şafını onların ziyanvericilərini, xəstəliklərini və faydalı orqanizmlərin ətraf mühitə təsirini nəzərə almaqla obyektiv qanunauyğunluqların arasında hazırlanır. Bioloji üsulun əsas istiqaməti ziyanvericilərlə mübarizədə faydalı hə- şəratların və gənələrin (entomofaqların) istifadəsidir. Entomofaqlar təbiətdə yırtıcılar hesab olunur, bir və ya bir neçə növ ziyanvericilərin parazitlərin bədənində yetkinlik mərhələsinə çatanadək aktiv həyat tərzi keçirir. Ən çox Yüklə 5,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|