M ü n d ə r I c a t
Yüklə 5,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2.18 Ziyanvericilərə qarĢı kompleks mübarizə (KBV) tətbiqinin müsbət nəticələrinin bəzi nümunələri
- 2.4. Torpaqların suvarılması və qurutmanın ekoloji problemləri
- Suvarma meliorasiyası
123
ġəkil 2.13. Bitki və məhsulun mühafizə sxemi. (Zərərli orqanizmlərdən saxlanmanın, tənzim olunmanın və özünümüdafiənin metod və vasitələri). (Sokolov və b. , 1994) BAM –bioloji aktiv maddələr; BBR- bitkinin böyümə requlyatorları
Bu zaman alaq otları və ziyanvericilər tamamilə məhv edilmir, onların sayı o səviyyədə saxlanılır ki, hiss olunan iqtisadi itkiyə səbəb olmur. ZKM (KBV) – də ximikat birinci deyil və mübarizədə əsas vasitə deyil, seçiləndir və yalnız kəskin ehtiyac olan halda işlədilir. Baxılan mübarizə sistemi ziyanvericilərin həyat sikli (dövrü) davranışı və təbii düşmənləri, əkin üsullarının təsirini, Ximikatları ziyanvericilərin və onların düşmənlərinin sayına görə vermək, eləcə də kənd təsərrüfatı ekosistemlərinin başqa parametrləri haqda bilgi tələb edir. Bitki mühafizəsinidə baxılan sistem haqda yaranan müəyyən fikir 2.18 cədvəlində göstərilən rəqəmləri (nəticələri) tələb etməyə imkan verir.
124
Ziyanvericilərə qarĢı kompleks mübarizə (KBV) tətbiqinin müsbət nəticələrinin bəzi nümunələri
Atmosferdə, hidrosferdə və quruda turşulaşma prosesinin aktivləşməsi ilk növbədə antropogen faktorlarla şərtlənir- kükürd və azot birləşmələrinin texnogen atılmaları ilə. (Şəkil 2.14 ).
Şəkil. 2.14. Turş yaığşların yarnma sxemi (Suravegina, Məmmədov 1996) Ölkə, region Kənd
təsərrüfatı bitkisi
Nəticə Braziliya Soya paxlası 7 il ərzində pestisidlərin istifadəsi 80-90% azalıb Çin (Yantsuzu əyaləti) Pambıq
Pestisidlərin istifadəsi 90% azalıb, ziyanvericilərlə mübarizəyə çəkilən xərc 84% azalıb, məhsuldarlıq artıb Hindistan (Orisa ştatı) Düyü
İnsektisidlərin istifadəsi 1/3....1/2 həddində azalıb ABŞ (Cənubi Texas) Pambıq
İnsektisidlərin istifadəsi 88% azalıb, fermerlərin orta gəliri 77 dol/ha artıb Nikaraqua Pambıq
70-ci illərin birinci yarısında insektisidlərdən istifadə 1/3 hissə azalıb, məhsuldarlıq artıb ABŞ (Arkanzas) Düyü, soya paxlası
Göbələklər əsasında yaradılan bioherbisidlərin köməyi ilə ziyanlı alaq otları ilə mübarizə Çin (Qrin əyaləti) Qarğıdalı Göbələk bioherbisidləri parazitləşdiriciləri arılar 80-90% təşkil
edir (əsas ziyanvericilərlə mübarizədə) 125
Y.A.İzraelin (İzrael, 1984) hesablamalarına görə yalnız turş yağışların təsiri nəticəsində keçmiş SSRİ- nin şimal Qərb hissəsində kənd təsərrü- fatına il ərzində 100 mln manat ziyan dəyir. Belə torpaqları neytrallaşdırmaq üçün 3,5 mln ton əhəng vermək lazımdır. Şərti olaraq ziyanın hər vahidinə 35 kq əhəng düşür. Turş torpaqlarda mineral gübrələrin effektivliyi 30-40 % aşağı düçür, N-un itkisi artır, qida elementlərinin becərilən bitkilərə daxil olması pozulur, məhsulda ağır metalların və radionuklidlərin toplanması intensivləşir, məhsulun keyfiyyəti pisləşir, əlverişsiz şəraitdə aqrosenozların dözümlülüyü azalır. Torpaq uducu kompleksdə H + və Al
+ ionlarının Ca 2+ və Mg
2+ ionları ilə əvəzləşməsinə əsaslanan əhəngləşdirmə turş torpaqların yaxşılaşdırılma- sında əsas üsul hesab olunur. Hansı ki, turşuluq dərəcəsinə və melioranta təlabatına görə aşağıdakı qaydada bölünür:
KCl sorulmasında pH Torpağın turşulluq dərəcəsi Əhəngləşməyə təlabat ˂4,5 Həddən çox turş və çox turş torpaqlar Həddən çox və çox 4,6-5,0 Orta turş torpaqlar Orta tələbat 5,1-5,5
Zəif turş torpaqlar Az (aşağı) 5,6-6,0 Neytrala yaxın Çox az tələbat ˃6,0
Neytral Yoxdur
Kənd təsərrüfat bitkilərinin əksəriyyəti pH 6,0....6,5 olan turş torpaqlarda daha yaxşı inkişaf edir. Onları torpağın turşuluğuna münasibətinə və əhəngləşməyə təlabatına görə 5 qrupa bölmək olar: I qrup – turşuluğa həddən çox həssas olan bitkilər pambıq, yonca, xaşa, çuğundur, kələm, kənaf pH=7 .
IIqrup- torpağın turşuıuğuna həssas olan bitkiklər soya, fasol, noxud, yem paxlası, klever, günəbaxan, xiyar, soğan, salat. (pH=6...7) III qrup- zəif həssas olanlar torpağın turşuluğuna: vələmir, yulaf, darı, qarabaşaq, pişikquyruğu, pamidor, kök turp. (pH 4,5-7,5) IV qrup- kətan və kartof. Bu bitkilər yalnız güclü turş torpaqlarda əhəngləşməyə ehtiyac duyur (pH 5,5-6,0) V qrup- göylyupin və sarı lyupin, seradella (paxlalılar fəsiləsindən, ot bitkiləri), çay kolu (pH 4,5-5,0) bu bitkilər turşş torpaqlarda yaxşı inkişaf edir, qələvi və neytral torpaqlarda pis inkişaf edir.
126
Torpaqların (müxtəlif rayonlarda) təbii xüsusiyyətləri çox vaxt effektli kənd təsərrüfatında istifadəsi üçün yararlı olur. Şimal rayonlarında torpaq- ların üzün müddətli donması, meşə zonalarında torpaqların həddən çox rütubətli olması, arid zonalarda torpağın duzlaşması, eləcə də ayrı-ayrı tor- paq sahələrinin mezo- və mikrorelyefi (kəskin çökəklər,yarğanlar, iri daşlar və s.) insanları təkcə torpağın deyil, həm də relyefin,iqlimin, bitki örtüyünün təbii xassələrini dəyişməyə məcbur edir. Təbii mühitin əlverişsiz şəraitinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilən təbii ehtiyatlar potensialından daha çox istifadə etməyə imkan verən işlər melio- rasiya adlanır. Meliorasiya- istifadə olunan ərazinin təbii şəraitinin yaxşılaşdırılma- sına yönəldilmiş təşkilati-təsərrüfat, texniki, bioloji və digər elmi əsaslan- dırılmış tədbirlər sistemidir. Kənd təsərrüfatı meliorasiyası torpaqların, su- yun və iqlimin yaxşılaşdırılmasına xidmət edir. O, özündə suvarmanı, tor- pağın qurudulmasını, eroziya əleyhinə tədbirləri, torpağın duzlaşmasını və s. ola bilər. Bununla əlaqədar meliorasiyanın müxtəlif növləri və üsulları var. Ekoloji əsaslandırılmış meliorasiya işləri eyni vaxtda təbiəti mühafizə problemlərini və mühitin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasını həyata keçirir. İqlim meliorasiyası mikro,mezo və makroiqlimə bölünür. (plantasi- yanın tüstüləmə ilə qızdırılması, üstünü örtmə, suvarma, buludlardan yağışın çağrılması, buludların dağıdılması, ildırımın məhv edilməsi, buzlaqların əridilməsi, çayın axın istiqamətinin dəyişdirilməsi, hidrotexniki qurğuların (yaradılması) və süni göllərin yaradılması. Suvarma meliorasiyası:
Suvarma və qurutma (səthi suvarma, torpaq- altı, gölləmə suvarma, yağış üsulu ilə suvarma, açıq qurutma, bağlı drenaj. Qar meliorasiyası: qarın yığılması, qarın kipləşdirilməsi, ərimiş sula- rın saxlanılması. Fitomeliorasiya: meşə meliorasiyası (tarla qarşı yuyucu meşə zolaq- larının salınması, dağ ətəklərində suvarılan torpaqlarda və qumlaqda) Köl və ot meliorasiyası: kolların və psammofitlərin istifadəsi - tozlu- qumlu torpaqların bərkidilməsi üçün. Torpaq meliorasiyası: eroziyaya qarşı mübarizə (səthi axınların idarə olunması, yarğanların bərkidilməsi, heyvanların otarılması, torpaq qoruyucu tədbirlər). Mədəni-texniki (mexaniki maneələrin aradan götürülməsi, torpaq becərmədə yabanı bitkilərin məhvi, kimyəvi meliorasiyalar və s), becərilən torpaqların münbitliyinin yüksəldilməsi: turş torpaqların gipisləşdirilməsi, gübrə verilməsi, alaq otlarının məhvi, güclü bitki örtüyünün yaradılması. Yüklə 5,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|